Fatih KAYA
Vergi Müfettişi/Daire Başkan Yardımcısı
[email protected]
Giriş
İçinde bulunduğumuz Mart Ayı gelir vergisi mükellefleri açısından, takip eden Nisan Ayı ise kurumlar vergisi mükellefleri açısından beyannamelerin verileceği zaman dilimleri olarak yer almakta. Böyle olunca da bu aylarda mükelleflerin beyanname özelinde gider veya indirim konusu yapacağı harcamalar önem kazanıyor. Bizde doğru vergilendirmeye rehberlik edebilmek adına araştırma ve geliştirme yani kısaca Ar-Ge harcamalarından ve bu harcamaların kimler tarafından indirim konusu yapılabileceğinden bahsetmek istiyoruz. Genel olarak Ar-ge terimini kullansak da bu terimin yenilik ve tasarım harcamaları ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerine ilişkin olarak yapılan harcamalar gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerince 31.12.2028 tarihine kadar 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun hükümlerince indirim konusu yapılabilmektedir. Aslında 5746 sayılı kanun hükümlerine istinaden gelir vergisi kanunu ve kurumlar vergisi kanunu hükümlerine göre indirim yapılacaktır demek daha doğru olacaktır.
Öncelikle bu kavramları kısaca tanımlayalım;
Araştırma ve geliştirme faaliyeti: Kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri,
Yenilik: Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticelerini,
Tasarım faaliyeti: Sanayi alanında ve Cumhurbaşkanının uygun göreceği diğer alanlarda katma değer ve rekabet avantajı yaratma potansiyelini haiz, ürün veya ürünlerin işlevselliğini artırma, geliştirme, iyileştirme ve farklılaştırmaya yönelik yenilikçi faaliyetlerin tümünü, ifade etmektedir.
İndirim
Yazımızın giriş bölümünde ar-ge, yenilik ve tasarım harcamalarının indirime konu edilmesinin 5746 sayılı kanun kapsamında olduğunu belirtmiştik, bu kanuna göre de aslında ikili bir ayrıma gidilmiş durumda. Bunlardan birincisi indirim, istisna, destek ve teşvik unsurlarını düzenleyen 3. Madde ve bu maddeye göre teknoloji merkezi işletmelerinde, ar-ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından ar-ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ar-ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen ar-ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile yine 5746 sayılı kanunda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı Kurumlar Vergisi Kanunu ve Gelir Vergisi Kanunu uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilmektedir.
İşletmelerin bu indirimden faydalanmaları için ar-ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerini kendi .bünyelerinde gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için ise mükelleflerin ya teknoloji merkezi işletmelerinde faaliyet göstermeleri yada kendi bünyelerinde araştırma ve .geliştirme faaliyetlerini yürütecekleri bir ar-ge merkezi kurmaları yada tasarım faaliyetlerini yürütecekleri bir tasarım merkezi kurmaları gerekecektir. Ayrıca belirmekte fayda var işletmelerin, organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş birden fazla ar-ge merkezi kurmaları da mümkündür. Tabi ki bunlar dışında kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından ar-ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ar-ge ve yenilik projeleri, rekabet öncesi işbirliği projeleri kapsamında gerçekleştirilen ar-ge ve yenilik harcamaları ile sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projeleri kapsamında gerçekleştirilen tasarım harcamaları ve son olarak teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen ar-ge ve yenilik harcamalarının tamamının indirim konusu yapılması mümkündür.
Bununla birlikte Cumhurbaşkanınca belirlenen kriterleri haiz ar-ge ve tasarım merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan ar-ge ve yenilik harcamaları ile tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine kadarı indirim konusu yapılabilir. Yani belirlenen kriterlere haiz ar-ge, yenilik ve tasarım harcamalarına ek olarak bir önceki yıla göre fazla harcanan tutarın yarısına kadarı ilave indirim olarak indirilebilir. Ayrıca bu harcamalar, Vergi Usul Kanununa göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılabilecektir. Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan harcama tutarları, sonraki hesap dönemlerine devredilir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınabilecektir.
01.01.2022 tarihinden itibaren yıllık beyanname üzerinden yararlanılan indirim tutarı 1.000.000 TL ve üzerinde olan kurumlar vergisi mükellefleri tarafından, bu tutarın yüzde ikisi pasifte geçici bir hesaba aktarılır. Bu fıkra kapsamında aktarılması gereken tutar yükümlülüğü, yıllık bazda 20.000.000 TL ile sınırlıdır. Bu tutarın, geçici hesabın oluştuğu yılın sonuna kadar Türkiye’de yerleşik girişimcilere yatırım yapmak üzere kurulmuş girişim sermayesi yatırım fonu paylarının satın alınması veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ya da 4691 sayılı Kanun kapsamındaki kuluçka merkezlerinde faaliyette bulunan girişimcilere sermaye olarak konulması şarttır. Söz konusu tutarın ilgili yılın sonuna kadar aktarılmaması durumunda, yıllık beyanname üzerinden indirim konusu yapılan tutarın yüzde yirmisi, ilgili yılda yararlanılan Ar-Ge indirimine konu edilemez. Bu tutar nedeniyle zamanında alınmayan vergiler ise vergi zıyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilecektir.
İkincisi ise diğer teşvik unsurlarını düzenleyen 3/A. Madde ve bu maddeye göre gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının %100’ü, bu kapsamdaki projelerin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından ar-ge ve yenilik projesi olarak değerlendirilmesi şartıyla, kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilecektir. Ayrıca bu harcamalar bir önceki maddedeki düzenlemelere paralel olarak aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilebilecek veya bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde doğrudan gider yazılabilecektir. Yine kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili vergilendirme döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki vergilendirme dönemlerine yeniden değerleme oranında arttırılarak devredilebilecektir.
Ar-Ge Ve Tasarım Merkezi
İşletmeler bünyesinde gerçekleştirilen ar-ge ve tasarım harcamalarının indirime konu edilmesi için belirli işletmeler dışında ar-ge ve tasarım merkezlerinin olması gerektiğinden bahsetmiştik. Ar-ge merkezi, işletmenin organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az 15 (belirlenmiş sektörler için bu sayı 30 olarak dikkate alınacaktır) tam zamanlı eşdeğer ar-ge personeli istihdam eden, yeterli ar-ge birikimi ve yeteneği olan, aynı bina veya aynı yerleşke içinde yer alan birimlerdir. Tasarım merkezi ise, projelerini veya sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürütülen tasarım faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere kurulan organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde tasarım faaliyetlerinde bulunan ve en az on tam zaman eşdeğer tasarım personeli istihdam eden, yeterli tasarım birikimi ve yeteneği olan birimlerdir.
Ülkemizde hali hazırda 1331 ar-ge merkezi ve 333 tasarım merkezi bulunmaktadır. Belirli şartları taşıyan işletmeler ar-ge veya tasarım merkezi için T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na elektronik ortamda başvuru yapabilirler.
Ar-ge ve tasarım merkezlerinde yapılan harcamalarla ilgili önemli bir detaya da burada yer vermekte fayda var diye düşünüyorum, ar-ge merkezlerinde yapılan bir harcamanın ar-ge ve tasarım indirimine konu edilebilmesi için bu harcamanın ar-ge, yenilik veya tasarım faaliyeti kapsamında olması gerekirken tasarım merkezlerinde yapılan bir harcamanın indirime konu edilebilmesi için bu harcamanın sadece tasarım faaliyeti kapsamında yapılmış olması gerekmektedir.
Sonuç
Kurumların ve ticari kazanç elde eden gelir vergisi mükelleflerin hangi şartlar altında kurumlar vergisi ve gelir vergisi özelinde ar-ge indirimi yapabileceklerini önemli gördüğümüz konular kapsamında anlatmaya çalıştık. Özellikle üzerinde durmak istediğimiz konu ise işletmelerin kendi bünyelerinde gerçekleştirdikleri ar-ge, yenilik ve tasarım harcamaları. Çünkü bunun için genel olarak işletmelerin ar-ge veya tasarım merkezine sahip olmaları gerekmektedir. Genel olarak diyoruz çünkü teknoloji geliştirme merkezlerinde yer alan işletmeler ile yazımızın daha önceki bölümlerinde bahsetmiş olduğum belirli projeler kapsamında yer alan işletmeler açısından böyle bir şartın varlığından bahsedemeyiz. Aynı şekilde mükelleflerin işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının %100’ünün (projelerin ilgili bakanlık tarafından ar-ge ve yenilik projesi olarak değerlendirilmesi koşulu ile) kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilmesi için de böyle bir şartın varlığının öngörülmediğini görmekteyiz.
Burada önemli bir diğer konu daha var, teknoloji geliştirme bölgesinde yer almayan, ar-ge veya tasarım merkezi olmayan, münhasıran kendi bünyesinde yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcaması yapmayan işletmeler de bir durumda bu indirimden yaralanabileceklerdir. Bu durum ise ar-ge merkezlerinin sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürüttükleri ar-ge ve yenilik faaliyetleri ile tasarım merkezlerinin sözleşme çerçevesinde siparişe dayalı olarak yürüttükleri tasarım faaliyetleri olacaktır. Yalnız burada siparişi veren ile siparişi alan ar-ge ve tasarım merkezleri açısından indirime konu harcamaya ilişkin bir paylaşım kriteri belirlenmiştir. Ar-Ge veya tasarım merkezleri tarafından siparişe dayalı olarak yürütülen Ar-Ge veya tasarım faaliyetlerine ilişkin olarak yapılan harcamaların sadece yüzde ellisi bu merkezler tarafından dikkate alınabilecek, bu harcamaların kalan yüzde ellisi ise siparişi veren gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri tarafından indirim olarak dikkate alınabilecektir.
Son olarak belirtmekte fayda var 5746 sayılı kanun kapsamında ar-ge ve tasarım indiriminden yararlananlar, gelir vergisi mükellefleri açısından Gelir Vergisi Kanununun 89. maddesinin birinci fıkrasının (13) numaralı bendi ve kurumlar vergisi mükellefleri açısından Kurumlar Vergisi Kanununun 10. maddesinin birinci fıkrasının (ğ) bendinde düzenlenmiş olan Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, işyeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan belirli hizmetlere ilişkin kazanç indirimi ile 4691 sayılı Kanunun geçici 2. maddesinde düzenlenen gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin teknoloji geliştirme bölgelerindeki yazılım, tasarım ve ar-ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançlarının istisna olmasına ilişkin hükümlerinden ayrıca yararlanamayacaklardır.
“Yazmış olduğum yazılarda yer alan görüşler tamamen kendi görüş, yorum ve düşüncelerim olmakla beraber çalıştığım kurumu hiçbir şekilde bağlamamaktadır.”
Kaynakça:
— Gelir Vergisi Kanunu
— Kurumlar Vergisi Kanunu
— Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun
