İş Kazalarında İşverenlerin Sosyal Güvenlik Mevzuatına Göre Yükümlülükleri ve Sorumlulukları – Özer DEMİRDİZEN, Sosyal Güvenlik Denetmeni

Özer DEMİRDİZEN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Mali Hukuk Bilim Uzmanı
[email protected]

Giriş

İşverenin, işyerinde vuku bulan iş kazası olayını bildirim yükümlülüğü ve meydana gelen zarar sebebiyle sorumluluğu iş ve sosyal güvenlik yasalarıyla belirlenmiştir. Sosyal güvenlik mevzuatına göre, iş kazası sonrasında çalışma gücünü kaybeden işçilere sürekli iş göremezlik geliri bağlanmakta, hayatını kaybeden işçilerin geride kalanlarına ise ölüm geliri ve hak etmeleri halinde ölüm aylığı bağlanmaktadır. İş kazasındaki sorumluluk haline göre bağlanan gelir ve aylıkların hesaplanan ilk peşin sermaye değeri toplamı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından işverene ödettirilmektedir. Bu çalışmada, iş kazalarında işverenlerin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunundan kaynaklanan yükümlülükleri ve sorumlulukları anlatılmaktadır.

Sigortalı Bildirme Yükümlülüğü

İşveren, çalıştırdığı işçisinin sigortalı bildirimini inşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başladığı gün, diğer işyerlerinde ise sigortalılık başlangıç tarihinden önce işe giriş bildirgesi ile SGK’ya bildirmekle yükümlüdür. Sigortalı çalıştırmaya başlandığının süresi içerisinde sigortalı işe giriş bildirgesi ile bildirilmemesi halinde, 5510 sayılı Kanunun 23. maddesinin ikinci fıkrasına göre, iş kazasına uğrayan sigortalı için SGK tarafından yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, sorumluluk halleri aranmaksızın işverene ödettirilmektedir. İşvereni bu anlamda sorumlu tutabilmek için sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süresinde verilmemiş olması, ya da iş kazasının, sigortalı işe giriş bildirgesinin verildiği tarihten önce meydana gelmiş olması gerekmektedir.

İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Sorumlulukları

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre, işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçi de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gereken tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli eğitimi vermek zorundadır.

İş kazası işverenin, yukarıdaki paragrafta yer verilen sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucunda oluşmuşsa, bu durum, işvereni SGK’ya karşı sorumlu hale getirmektedir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınmaktadır. Kaçınılmazlık, olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemlere rağmen iş kazasının meydana gelmesi durumudur. İşveren alınması gerekli herhangi bir önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemeyecektir.

İş kazası, işverenin, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, SGK tarafından sigortalıya veya hak sahiplerine 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, 5510 sayılı Kanunun 21. maddesinin ikinci fıkrasına göre işverene ödettirilmektedir. Ayrıca, 5510 sayılı Kanunun 76. maddesinin dördüncü fıkrasına göre yapılan sağlık hizmeti giderleri de işverene tazmin ettirilmektedir.

İş Kazasını Bildirme Yükümlülüğü

5510 sayılı Kanunun 13. maddesinin ikinci fıkrasına göre, işveren, iş kazası olayını, kazanın meydana geldiği yerin yetkili kolluk kuvvetine derhal, SGK’ya ise en geç kazadan sonraki 3 iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. Ayrıca, 6331 sayılı Kanunun 14. maddesinin ikinci fıkrasına göre işveren, iş kazasını, kazadan sonraki 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmekle yükümlüdür.

Kolluk kuvvetlerine bildirme hali herhangi bir şekil şartına bağlanmamıştır. Buradan, bu bildirimin matbu bir şeklinin olmadığı, herhangi bir şekilde olayın gerçekleştiği yerin polis ya da jandarmasına vakit kaybedilmeksizin yapılabileceği anlaşılmaktadır. Kanunda kolluk kuvvetlerine bildirim yükümlülüğüne yer verilmiş olmasına rağmen, yapılmaması durumunda herhangi bir yaptırıma yer verilmemiştir.

İş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde ise, bildirim süresi iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren 3 iş günüdür. Bildirim süresi iş günü olarak belirlendiğinden cumartesi, pazar günleri ile ulusal bayram ve genel tatil günleri hesaba katılmayacak, bu günlere rastlayan günleri takip eden günden itibaren söz konusu süre işlemeye devam edecektir.

Meydana gelen iş kazası olayının işveren tarafından SGK’ya e-Bildirim programı üzerinden bildirilmesi esastır. Elektronik İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formuna www.sgk.gov.tr adresinden ulaşılabilmektedir. Ancak, bilgi işlem altyapısında meydana gelen arızalar ya da elektronik erişimin sağlanamaması, e-Bildirge şifresi alınamaması gibi nedenlerle, bildirimin elektronik ortamda yapılamaması durumunda, işverenlerce www.sgk.gov.tr adresinde yer alan İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile kağıt ortamında veya aynı bilgileri taşıyan dilekçe ile yasal süresinde SGK’ya verilmesi halinde bildirim geçerli sayılmaktadır. İş kazası bildiriminin taahhütlü, ideali taahhütlü, acele posta veya PTT Kargo ile yapılması durumunda belgenin postaya veriliş tarihi, adi posta yoluyla yapılması durumunda ise belgenin kayda alınış tarihi dikkate alınmaktadır. İş kazasının bildirimi ile ilgili detaylar SGK tarafından yayımlanan 2016/21 sayılı Genelgede ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

Yasal süresi içerisinde işverence iş kazasının bildirilmemesi halinde, 5510 sayılı Kanunun 21. maddesinin ikinci fıkrasına göre, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilmektedir. Ayrıca, 5510 sayılı Kanun ile getirilen bu bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere 6331 sayılı Kanunun 14. maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen (iş kazasını kazadan sonraki 3 iş günü içerisinde SGK’ya bildirmek) yükümlüğü yerine getirmemekten dolayı aynı kanunun 26. maddesinin birinci fıkrasının e) bendi ve üçüncü fıkrası uyarınca çalışan sayısı ve tehlike sınıfına göre değişen 2024 yılı için belirlenen tutarlara göre en az 24.607 ila en çok 73.821-TL arasında idari para cezası uygulanmaktadır.

Kazalıya Sağlık Hizmetlerini Sağlama Sorumluluğu

İşveren, 5510 sayılı Kanunun 76. maddesinin birinci fıkrasına göre, iş kazasına uğrayan işçisine sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerini derhal sağlamakla yükümlüdür. Bu amaçla işveren tarafından yapılan ve belgelere dayanan sağlık hizmeti giderleri ile yasada tanımlanan yol gideri, gündelik ve refakatçi giderleri SGK tarafından karşılanmaktadır. Belirtilen bu yükümlülüklerin yerine getirilmesindeki ihmalinden veya gecikmesinden dolayı, sigortalının tedavi süresinin uzamasına veya malul kalmasına veya malullük derecesinin artmasına sebep olan işveren 5510 sayılı Kanunun 76. maddesinin ikinci fıkrasına göre sorumlu tutulmakta, SGK’nın bu nedenle yaptığı her türlü sağlık hizmeti giderini ödemekle yükümlü olmaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak, işverenlerin, ağır yaptırımlarla karşılaşmamaları için makalede anlatılan üzerlerine düşen sorumlulukları ve yükümlülükleri dikkatli bir şekilde yerine getirmeleri gerekmektedir. Bunun için öncelikle işyerinde çalışanların yasal süresi içerisinde sigortalı bildirimlerini yapmaları, işyerinde işçi sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine uygun hareket edilmesini sağlamaları ve bunun takibini de yapmaları gerekmektedir. Ayrıca, iş kazası olması halinde kazalı işçiye sağlık hizmetlerinin derhal sağlanması gerektiği ve iş kazası olayının kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya ise en geç kazadan sonraki 3 iş günü içerisinde bildirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Kaynakça:

— 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

— 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

— SGK Genelgesi 2016/21