Zombi Şirketleri Zombilikten Kurtarma Yöntemleri – Erol SÖNMEZOCAK, SMMM

Alomaliye Mevzuat Ekibi

2 ay önce

Erol SÖNMEZOCAK
SMMM
erol@umutmuhasebe.com
Yazar Hakkında

Özet

Son günlerde, özellikle ekonomi gazetelerinde “Türkiye’deki şirketlerin özkaynaklar/aktif toplam oranı TÜİK ve Merkez Bankası verilerine göre 2009 yılında %45 seviyesindeyken şu an %29 seviyesine gerilemiş durumda olduğu hakkında” haberler okumaktayız. Aynı zamanda konkordato talep eden şirketlerinde artığı görülmektedir.

Kısacası zombi durumuna düzen, banka kredileri ile zorlukla ayakta durabilen zararlı şirketler çoğalmaktadır. Bu durumda olan, öz sermaye kaybı yaşayan firmalar ticari yaşamlarını devam ettirebilmek için zorunlu olarak “sermaye azaltılmasına” gitmektedirler.

Sermayenin azaltılması demek, azaltılan sermayenin en fazla bilançonun pasif kısmında yer alan, esas sözleşmede yazılı ve ticaret siciline tescil edilmiş olan sermayenin itibari değerinin rakamsal olarak indirilmesi demektir.

Anahtar kelimeler

Zombi Şirketler, Sermaye azaltılması, Sermaye artırımı, Öz sermaye, Sermaye yedekleri

Giriş

Kısacası zombi durumuna düzen, banka kredileri ile zorlukla ayakta durabilen zararlı şirketlerin çoğalmaktadır. Bu durumda olan, öz sermaye kaybı yaşayan firmalar ticari yaşamlarını devam ettirebilmek için zorunlu olarak “sermaye azaltılmasına” gitmektedirler.

Dünyada en çok zombi şirketin Türkiye’de olduğunu biliyor muydunuz?

Peki, nedir zombi şirket? Zombi şirketler; iflas etmiş veya ticaret yapma yeteneğinden yoksun olmalarına rağmen, destek ve zorlamalarla ayakta tutulmaya çalışılan şirketlerdir. Basit bir ifadeyle, borcunu borçla ödeyen veya faaliyetlerinden elde ettikleri gelirle yalnızca borçlarının faizini karşılayabilen şirketlerdir. 1991’de Japonya’da, başarısız şirketleri batırmak yerine desteklemek amacıyla “zombi şirket” kavramı ortaya çıkmıştır.

“IMF’in 16 Haziran 2023 tarihli raporuna göre; Türkiye, zombi şirket sayısında dünya sıralamasında birinci sırada yer alıyor. İkinci sırada Endonezya, üçüncü sırada ise Romanya var. Türkiye’de zombi şirket sayısının bu kadar yüksek olması, sermaye birikiminin yeterli seviyeye ulaşmadığının ve ticaret hayatımızın büyük riskler içerdiğinin bir göstergesidir. Bu şirketler, büyümek için gerekli sermayeden yoksundur ve iflas riski yüksektir, bu da ülkemizdeki ticaret hayatının güvenilmez görünmesine neden olmaktadır.” (14 Eylül 2024 Cumartesi, Ekonomim Gzt. YMM Yılmaz SEZER’in kaleminden.)

Zombi durumuna düşen şirketlerin bu durumdan kurtulmalarının bir yöntemi de sermaye azaltmalarıdır.

Sermayenin azaltılması, azaltılan sermayenin en fazla bilançonun pasif kısmında yer alan, esas sözleşmede yazılı ve ticaret siciline tescil edilmiş olan sermayenin itibari değerinin rakamsal olarak indirilmesidir.

Sermaye azaltımının vergisel boyutunun iyi anlaşılabilmesi için sermayenin hangi unsurlardan oluşabileceğini bilmek gerekir. Öz sermaye; Kuruluş Sermayesi, Sermaye Artırımı, Geçmiş Yıl Kârlarının Sermayeye İlavesi, Özel Fon ve İstisnaların Sermayeye İlavesi, Enflasyon Düzeltmesi ve Diğer İşlemler Sonucu Sermaye Artırımından oluşmaktadır.

Öz sermaye kaybına uğrayan şirketler;

A. Yüksek zararlardan dolayı şirket bilançoları bozulduğu için bankalardan kredi alamaz duruma düşenler.

B. TTK 376/3 maddesi gereğince şirketler, teknik iflas tanımı kapsamına girmiş olanlardır.

Bu yazımda özellikle öz sermaye kaybının ne olduğu ve bu duruma düşen şirketlerin bu durumdan nasıl kurtulacakları hakkında uygulama yöntemlerini belirteceğim.

1- Sermaye kaybı

Öncelikle, Öz Sermayenin Kaybı Konusunu Türk Ticaret Kanunu maddelerine göre açıklamasını yapalım. Öz Sermayenin Kaybı TTK‘nın 376. maddesinde 3. bent olarak açıklanmıştır.

TTK 376. Madde;

1. Son yıllık bilançodan, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının yarısının zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı anlaşılırsa, yönetim kurulu, genel kurulu hemen toplantıya çağırır ve bu genel kurula uygun gördüğü iyileştirici önlemleri sunar.

2. Son yıllık bilançoya göre, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı anlaşıldığı takdirde, derhâl toplantıya çağrılan genel kurul, sermayenin üçte biri ile yetinme veya sermayenin tamamlanmasına karar vermediği takdirde şirket kendiliğinden sona erer.

3. (Değişik: 26/6/2012-6335/16 Md.) Şirketin borca batık durumda bulunduğu şüphesini uyandıran işaretler varsa, yönetim kurulu, aktiflerin hem işletmenin devamlılığı esasına göre hem de muhtemel satış fiyatları üzerinden bir ara bilanço çıkartır. Bu bilançodan aktiflerin, şirket alacaklılarının alacaklarını karşılamaya yetmediğinin anlaşılması hâlinde, yönetim kurulu, bu durumu şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesine bildirir ve şirketin iflasını ister. Meğerki, iflas kararının verilmesinden önce, şirketin açığını karşılayacak ve borca batık durumunu ortadan kaldıracak tutardaki şirket borçlarının alacaklıları, alacaklarının sırasının diğer tüm alacaklıların sırasından sonraki sıraya konulmasını yazılı olarak kabul etmiş ve bu beyanın veya sözleşmenin yerindeliği, gerçekliği ve geçerliliği, yönetim kurulu tarafından iflas isteminin bildirileceği mahkemece atanan bilirkişilerce doğrulanmış olsun. Aksi hâlde mahkemeye bilirkişi incelemesi için yapılmış başvuru, iflas bildirimi olarak kabul olunur.

TTK, şirketlerin öz sermayesinin 2/3’ünü kaybedince şirketin iflas etmesini emretmektedir. Değişik nedenlerle şirketler sermayelerini 3/2’sini kaybedebilmektedir. Bu nedenle Devlet TTK’nın 376. maddesinin işleyişin ile ilgili olarak farklı zamanlarda değişik tebliğler yayınlamaktadır.

Son olarak 15.09.2018 tarihli 30536 sayılı Resmî Gazete yayınlanan, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 376’ncı Maddesinin Uygulamasına ilişkin usul ve esaslar hakkında tebliğ ile TTK’nın 376. maddesine önemli değişikler yapılmıştır. İlgili tebliğ ileri yıllarda defaten ve madde kapsamı genişletilerek yeniden yayınlanmıştır.

İlgili Tebliğin önemli maddeleri aşağıdadır.

Sermaye Kaybı Maddesi:

Genel kurulun toplantıya çağrılması

MADDE 5 – (1) Son yıllık bilançodan, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının ya da üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı anlaşıldığı takdirde yönetim organı, genel kurulu hemen toplantıya çağırır. Genel kurulun gündem maddeleri arasında, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının karşılıksız kaldığı belirtilir.

Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının ya da üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığı durumlarda farklı bir gündem ile toplantıya çağrılmış olsa dahi bu husus genel kurulda görüşülür.

Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının zarar sebebiyle karşılıksız kalması halinde yapılacak genel kurul (Değişik başlık: RG-26/12/2020-31346)

MADDE 6 – (1) (Değişik: RG-26/12/2020-31346) Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının karşılıksız kalması durumu zararın, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının yarısına eşit veya bu tutardan çok ve üçte ikisinden az olmasıdır. Bu durumda yönetim organı, genel kurula uygun gördüğü iyileştirici önlemleri sunar.

1. Yönetim organı, son bilançoyu genel kurula sunarak şirketin finansal yönden bulunduğu durumu bütün açıklığıyla ve her ortağın anlayabileceği şekilde anlatır. Bu hususta genel kurula rapor da sunulabilir.

2. Yönetim organı, şirketin mali durumundaki kötüleşmeyi ortadan kaldırmak veya en azından etkilerini hafifletmek amacıyla, uygun gördüğü sermayenin tamamlanması, sermaye artırımı, bazı üretim birimlerinin veya bölümlerinin kapatılması ya da küçültülmesi, iştiraklerin satışı, pazarlama sisteminin değiştirilmesi gibi iyileştirici önlemleri alternatifli ve karşılaştırmalı olarak aynı genel kurula sunar ve açıklar.

3. Genel kurul, sunulan iyileştirici önlemleri aynen kabul edebileceği gibi değiştirerek de kabul edebilir ya da sunulan önlemler dışında başka bir önlemin uygulanmasına karar verebilir.

Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kalması halinde genel kurul

MADDE 7 – (1) (Değişik ibare: RG-26/12/2020-31346) Zararın, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisine eşit veya bu tutardan çok olması halinde, toplantıya çağrılan genel kurul;

a. (Mülga ibare: RG-26/12/2020-31346) Kanunun 473 ilâ 475 inci maddelerine göre sermaye azaltımı yapılmasına,

b. Sermayenin tamamlanmasına,

c. Sermayenin artırılmasına,

Karar verebilir.

Sermayenin azaltılması

MADDE 8 – (1) Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az üçte ikisi zarar sebebiyle karşılıksız kalan şirketin genel kurulu, (Değişik ibare: RG-26/12/2020-31346) kalan sermayeyle yetinmeye karar verdiği takdirde sermaye azaltımı Kanunun 473 ilâ 475 inci maddelerine göre yapılır. (Ek cümle: RG-26/12/2020-31346)

Sermaye ve kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının öz varlık içerisinde korunması şartıyla, sermaye asgari sermaye tutarına kadar indirilebilir.

Bu madde kapsamında yapılacak sermaye azaltımında yönetim organı, alacaklıları çağırmaktan ve bunların haklarının ödenmesinden veya teminat altına alınmasından vazgeçebilir.

Sermaye azaltılmasını bir örnekle açıklamak gerekirse;

Örneğimizi basitleştirmek amacıyla şirketin geçmiş yıl kari ve sermaye yedeklerinin olmadığını kabul edelim.

Şirketin sermayesi, (500 ….Hesap) 10.000.000.- TL, Geçmiş Yıl Zarları (580…. Hesap) 8.000.000.-TL öz sermayesi 2.000.000.-TL

Ödenmiş Sermaye 500 … Hesap 10.000.000.- Geçmiş Yıllar Zararı 580 …Hesap 8.000.000.- Net Öz Sermaye. 2.000.000.-
Bu örnekte öz sermaye, sermayenin 1/3’ü olan 3.333.333.- den düşük olduğundan bu şirket “Borca Batık” olarak kabul edilir. Sermayeyi 7.500.000.- TL azaltarak 2.500.000.-TL ye indirir ve azalan sermayeyi geçmiş yıl zararlarına mahsup edersek 500 hesabın borcu karşılığında 580 hesaba 7.500.000.-TL alacak verirsek;
Sermaye Hesabı 500… Hesap Geçmiş Yıl Zararları 580…Geç Yıl Zararı Şirketin öz sermayesi	2.500.000.- 500.000.- 2.000.000.-

Yapılan bu işlem sonucunda şirket borca batık olmaktan kurtulmuş olacaktır.

Bu işlemleri yaparken bir hususu özellikle belirtmek gerekir.

Sermaye azaltılması sonucunda hesaplardan çıkartılan geçmiş yıl zararları olası bir dönem kârından indirim (mahsup) hakkımızı kaybeder miyiz?

Geçmiş yıl zararları ticari bilanço rakamlarından değil, Kurumlar Vergisi Beyannamesinde belirtilen zararlardan mahsup edilir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 9. maddesine göre matrahın tespitinde beyannamede her yıla ilişkin tutarların ayrı ayrı gösterilmesi şartıyla son beş yıla ait geçmiş yıl zararları mahsup edilebilmektedir.

Kısacası, sermaye azaltılması nedeniyle muhasebe kayıtlarından çıkartılan geçmiş yıl zararlarından, ilerde oluşacak dönem karlarından mahsup etme hakkımız devam etmektedir.

Sermayenin tamamlanması

MADDE 9 – (1) Sermayenin tamamlanması, bilânço açıklarının ortakların tamamı veya bazı ortaklar tarafından kapatılmasıdır. Kanuni yedek akçelerin yitirilen kısımlarının tamamlanmasına gerek yoktur. Sermayenin tamamlanmasına karar verilmesi halinde her ortak zarar sebebiyle karşılıksız kalan tutarı kapatacak miktarda parayı vermekle yükümlüdür. Her ortak, payı oranında tamamlamaya katılabilir ve verdiğini geri alamaz. Bu yükümlülük, sermaye konulması veya borç verilmesi niteliğinde olmayıp karşılıksızdır. Ayrıca yapılan ödemeler, gelecekte yapılacak sermaye artırımına mahsuben bir avans olarak nitelendirilmez.

1. Sermayenin tamamlanmasında, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler bakımından Kanunun 421’inci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendi, limited şirketler bakımından ise 603 ve devamı maddeleri uygulanır. Sermayenin tamamlanamaması, bazı ortakların kendi istekleriyle tamamlama yapmasına engel oluşturmaz.

2. Bilanço zararlarının kapatılması için getirilen yükümlülükler uyarınca yapılan ödemeler öz kaynaklar içerisinde sermaye tamamlama fonu hesabında toplanır ve takip edilir. (Ek cümle: RG-26/12/2020-31346) Sermaye tamamlama fonu yalnızca zararların mahsup edilmesi suretiyle kullanılabilir.

Sermayenin artırılması

MADDE 10 – (Değişik: RG-26/12/2020-31346)

(1) Halka açık anonim şirketler için sermaye piyasası mevzuatı hükümleri saklı kalmak kaydıyla genel kurul tarafından;

a. Sermayenin zarar sonucu ortaya çıkan kayıp kadar azaltılması ile eş zamanlı olarak istenilen tutarda artırımına karar verilebilir. Sermayenin azaltılması işlemi ile eş zamanlı sermaye artırımında nakdi sermaye taahhüdü Kanunun 344’üncü ve 585 inci maddelerine uygun olarak ödenir.

b. Sermayenin zarar sonucu ortaya çıkan kayıp kadar azaltılması yoluna gidilmeden sermaye artırımına karar verilebilir. Bu şekilde yapılacak sermaye artırımında, tescil edilecek sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının öz varlık içerisinde korunmasını sağlayacak tutarın sermaye artırımının tescilinden önce ödenmesi zorunludur.

c. Aynı genel kurul toplantısında, bedelleri tamamen ödenmek suretiyle, (b) bendindeki koşul aranmaksızın, sermayenin istenilen düzeyde artırılmasına ve daha sonra azaltılmasına karar verilebilir. Bu şekilde gerçekleştirilecek işlemler sonucunda, tescil edilecek sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının en az yarısının öz varlık içinde korunması zorunludur.

Azaltılan sermayenin eş zamanlı artırılması konusunda yapılacak ticaret sicil işleri hakkında bir uzman görüşü aşağıdadır.

“Ticaret Sicili Yönetmeliği (7)’nin 81 ve 98.maddelerine göre sermayenin tamamlanması, yani sermayenin azaltılması işlemi ile birlikte eş zamanlı olarak azaltılan miktarlarla aynı tutarda artırılmasına karar verilmesi halinde, aşağıdaki belgeler ticaret sicil müdürlüğüne verilir:

a) Sermaye azaltılması ve artırımının eş zamanlı olarak yapılmasına ilişkin genel kurul kararının noter onaylı örneği.

b) Sermayenin azaltılması işlemi ile birlikte eş zamanlı ve aynı miktarda yapılan sermaye artırımında arttırılan sermayenin tamamen ödendiğini; daha yüksek sermaye artırımı yapılması halinde ise aşan kısmın dörtte birinin de ödendiğine dair banka mektubu.

c) Şirket sözleşmesi değişikliği Bakanlık ve diğer resmî kurumların iznine veya uygun görüşüne tabi olan şirketler için bu izin ve uygun görüş yazısı.

d) Sermayenin tamamının ödendiğine karşılıksız kalıp kalmadığına ve şirket öz varlığının tespitine ilişkin Yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir raporu ya da denetime tabi şirketlerde denetçinin bu tespitlere ilişkin raporu.

Sermayenin azaltılması ve artırılması eş zamanlı tescil ettirilir.” * Soner ALTAŞ. Yaklaşım Drg. Kasım/2016

Bu işlemi yaparken bir konuya da açıklık getirmek isterim. Bazı uyanık meslektaşlarımız, sermaye azaltma ve artırılma işlemi yapmadan, ortakların alacaklarından, geçmiş yıl zararlarını mahsup etmektedirler. Bu durumda inceleme elamanları ortaklardan mahsup edilen tutarı o yılın geliri olarak kabul ediyor ve gerekli vergilendirmeleri yapıyorlar.

Genel kurulun gerekli tedbirlerden birini almaması

MADDE 11 – (1) Sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kalması halinde genel kurulun, 7’nci maddede belirtilen tedbirlerden birine karar vermemesi halinde şirket kendiliğinden sona erer. Bu şekilde sona eren şirketin tasfiye işlemleri, Kanunun 536’ncı ve devamı maddelerine göre yürütülür.

Sermaye ile Kanuni Yedek Akçeler Toplamının Tamamının Karşılıksız Kalması

Borca batık olma durumu

MADDE 12 –

1. Borca batık olma durumu, şirketin aktiflerinin borçlarını karşılayamaması halidir.

2. Borca batık durumda olmanın işaretleri, yıllık ve ara dönem finansal tablolardan, denetime tabi şirketlerde denetim raporlarından, erken teşhis komitesinin raporlarından, yönetim organının belirlemelerinden ortaya çıkabilir.

3. Şirketin borca batık durumda bulunduğu şüphesini uyandıran işaretler varsa, yönetim organı, aktiflerin hem işletmenin devamlılığı esasına göre hem de muhtemel satış fiyatları üzerinden bir ara bilanço çıkartır.

4. Yönetim organı hem işletmenin devamlılığı esasına hem de aktiflerin muhtemel satış değerlerine göre çıkarılan ara bilânço üzerinden aktiflerin şirket alacaklarını karşılamaya yetmediğine karar vermesi ve 7’nci maddede belirtilen tedbirleri almaması halinde şirketin iflası için mahkemeye başvurur.

Ortak ve Son Hükümler

Esas alınacak finansal tablolar

MADDE 13 – (1) Şirketlerin sermaye kaybı veya borca batık olma durumları, Kanunun 88 inci maddesine göre hazırlanacak finansal tablolar esas alınarak belirlenir. Finansal tabloların düzenlenmesinde ihtiyari olarak Türkiye Muhasebe Standartlarının uygulanmasının tercih edilmesi halinde, bahsi geçen durum bu şekilde hazırlanan finansal tablolar üzerinden değerlendirilir.

Sermayenin kaybı veya borca batık olma durumlarında birleşmeye katılma

MADDE 14 – (1) Sermaye kaybı veya borca batık durumda olan bir şirket, kaybolan sermayeyi karşılayabilecek tutarda serbestçe tasarruf edilebilen öz varlığa sahip bulunan bir şirket ile birleşebilir.

(2) Birleşmeye taraf olan bir şirketin, sermayesiyle kanuni yedek akçeleri kaybolmuş veya borca batık durumda olması halinde; birleşmeye taraf olan diğer şirketin kaybolan sermayeyi veya borca batıklık durumunu karşılayacak miktarda serbestçe tasarruf edebileceği özvarlığa sahip bulunduğu ve buna ilişkin tutarların, hesap şekli de gösterilerek doğrulandığı veya belirtilen durumların mevcut olmadığının doğrulandığı yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir raporu ile ortaya konulur. Devrolunan şirketlerin denetime tabi olması halinde bu rapor, denetime tabi şirketin denetçisi tarafından da hazırlanabilir.

GEÇİCİ MADDE 1 – (1) 1/1/2023 tarihine kadar, Kanunun 376’ncı maddesi kapsamında sermaye kaybı veya borca batık olma durumuna ilişkin yapılan hesaplamalarda, henüz ifa edilmemiş yabancı para cinsi yükümlülüklerden doğan (Değişik ibare: RG-26/12/2020-31346) ve (31.10.2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan yeni bir tebliğ ile bu süre 1 yıl daha uzatılarak 01.01.2025 olarak belirlenmiştir. Yani söz konusu uygulama 31 Aralık 2023 tarihli mali tabloların hazırlanması için kullanılacak iken, şimdi 31 Aralık 2024 tarihli mali tablolar da bu kapsama alınmıştır) kur farkı zararlarının tamamı ile 2020 ve 2021 yıllarında tahakkuk eden kiralamalardan kaynaklanan giderler, amortismanlar ve personel giderlerinin toplamının yarısı dikkate alınmayabilir. (Ek cümle: RG-26/12/2020-31346) Bu tutarların belirlenmesinde mükerrerlik oluşmayacak şekilde hesaplama yapılır. Bu fıkra kapsamında yapılacak hesaplamalara ilişkin olarak 13’üncü madde uyarınca hazırlanan finansal tablolarda herhangi bir kayda yer verilmeyerek, bu durum bilgi mahiyetinde dipnotlarda gösterilir.

Genelgenin 8. maddesinde belirtildiği üzere şirketlerin sermaye kaybından dolayı borca batık durumuna düşmelerinden kurtulmalarından bir yöntemi de sermayenin azaltılmasıdır.

2-Sermaye azaltım işlemleri

Sermaye azaltımı ticaret hukuku içerisinde düzenlenen ancak vergi konularına da teşmil eden ve bu nedenle de vergisel sonuçları olan bir işlemdir.

Sermayenin azaltılması, bilançonun pasif kısmında yer alan, esas sözleşmede yazılı ve ticaret siciline tescil edilmiş olan sermayenin itibari değerinin rakamsal olarak indirilmesidir. Başka bir ifade ile sermaye azatlımı; şirket sözleşmesinde belirtilen sermayenin itibari değerinin düşürülmesidir. Ülkemizde sermaye artırımı başarı göstergesi olarak kabul edilirken sermaye azatlımı ise doğrudan doğruya başarısızlık veya zayıflık olarak kabul edilmektedir. Ayrıca sermaye azatlımı Türk Ticaret Kanunu’nda sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Bu nedenlerle sermaye azatlımı uygulamada sıklıkla başvurulan bir yöntem olarak karşımıza çıkmamaktadır.

A-Sermaye Azaltma Nedenleri

1. TTK 376 Madde Gereği

2. Sermayenin İhtiyaçtan Fazla Olması

3. Ortaklıktan Çıkartma (Iskat)

4. Sermayenin İtfası

5. Bölünme

6. Bilanço açığının kapatılması

B-Sermaye Azaltımının Türk Ticaret Kanunu Açısından Değerlendirilmesi

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda sermaye azaltımı aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

– Esas sermayenin azaltılması

I – Karar

TTK. MADDE 473-

1. Bir anonim şirket sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkarmıyorsa, genel kurul, esas sözleşmenin gerektiği şekilde değiştirilmesini karara bağlar. Genel kurul toplantısına ilişkin çağrı ilanlarında, mektuplarda ve internet sitesi bildiriminde, sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağı ayrıntılı bir şekilde ve hesap verme ilkelerine uygun olarak açıklanır. Ayrıca yönetim kurulu bu hususları içeren bir raporu genel kurula sunar, genel kurulca onaylanmış rapor tescil ve ilan edilir.

2. İşlem denetçisinin raporuyla, sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette varlığı belirlenmiş olmadıkça sermayenin azaltılmasına karar verilmez.

3. Genel kurulun kararına 421’inci maddenin üçüncü fıkrasının birinci cümlesi uygulanır. Kararda işlem denetçisi raporunun sonucu açıklanarak sermayenin azaltılmasının ne tarzda yapılacağı gösterilir.

4. Esas sermayenin azaltılması sebebiyle kayıtlara göre doğacak defter kârı sadece payların yok edilmesinde kullanılabilir.

5. Sermaye hiçbir suretle 332’nci madde ile belirlenen en az tutardan aşağı indirilemez.

6. Bu madde ile 474 ve 475’inci maddeler, kayıtlı sermaye sisteminde çıkarılmış sermayenin azaltılmasına kıyas yoluyla uygulanır.

II – Alacaklılara çağrı

TTK. MADDE 474- (1) Genel kurul esas sermayenin azaltılmasına karar verdiği takdirde, yönetim kurulu, bu kararı şirketin internet sitesine koyduktan başka, 35 inci maddede anılan gazetede ve aynı zamanda esas sözleşmede öngörüldüğü şekilde, yedişer gün arayla, üç defa ilan eder. İlanda alacaklılara, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’ndeki üçüncü ilandan itibaren iki ay içinde, alacaklarını bildirerek bunların ödenmesini veya teminat altına alınmasını isteyebileceklerini belirtir. Şirketçe bilinen alacaklılara ayrıca çağrı mektupları gönderilir.

(2) Sermaye, zararlar sonucunda bilânçoda oluşan bir açığı kapatmak amacıyla ve bu açıklar oranında azaltılacak olursa, yönetim kurulunca alacaklıları çağırmaktan ve bunların haklarının ödenmesinden veya teminat altına alınmasından vazgeçilebilir. *Onur GÖK Vergi Algı: 31 Mart 2017

Sermaye azaltımı kararı ile aynı zamanda alınması gereken alacaklılara yapılacak çağrı karar örneği Ek-I

C-Kurumlar Vergisi Kanunu Açısından Sermayenin Azaltılması

Şirket faaliyetleri sonucunda oluşan kurum kazancının konusuna giren kazançlar ilk olarak Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre vergilendirilmektedir. Daha sonra elde edilen kazancın dağıtılmasına karar verilmesi halinde ortağın gerçek ya da tüzel kişi veya dar ya da tam mükellef olması durumuna göre GVK 94, Geçici 62 ile KVK 15 ve 30. maddeleri stopaj yapılması gerektiğinde hükmedilmiş, karın sermayeye eklenmesi ise kar dağıtımı olarak kabul edilmeyerek stopaj hükümlerinin dışında bırakılmıştır.

D-İstisnalardan Kaynaklanan Kazançların Sermayeye İlavesinden Sonra Sermayenin Azaltılması

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5. maddesi kurum kazançlarından istisna olan kazançları düzenlemiş, bunlardan bazılarını ise şarta bağlamıştır. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-e maddesine göre, işletmelerin en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların %75’i kurumlar vergisinden istisnadır. Ancak bu istisna satış kazancının istisnadan yararlanan kısmının satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar pasifte özel bir fon hesabında tutulması şartıyla satışın yapıldığı dönemde uygulanmaktadır. İstisna edilen ve öz kaynaklar grubu altında özel bir fon hesabında tutulan kazancın beş yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir şekilde başka hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi ya da dar mükellef kurumlarca ana merkeze aktarılması durumunda zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziya uğramış sayılmaktadır.

Bu istisna sonucunda elde edilen kazançlar sermayeye ilave edilmesi durumunda herhangi bir vergilendirme söz konusu olmayacak ve istisna şartları ise ihlal edilmiş olmayacaktır. Fakat sermayeye ilave edilen bu kazanç beş yıllık fonda tutulma süresi içerisinde sermaye azatlımı yoluyla işletmeden çekilmesi durumunda hem istisna şartları ihlal edilmiş olacak hem de bu kazancın vergilendirilmesi gerekecektir.

3- Sermaye azaltımının vergilendirilmesi

Bu konudaki iki uzman görüşü aşağıdadır.

A. Birinci uzman görüşü Sayın Erdoğan SAĞLAM’ın bir makalesi

“Sermaye azaltımını fon çıkışı gerektiren ve gerektirmeyen azaltımlar olarak da sınıflandırmak mümkündür. Örneğin bilanço açıklarının kapatılması ve kısmi bölünme sebebiyle yapılan sermaye azaltımları fon çıkışı gerektirmeyen işlemlerdir.

Sermaye azaltımında ortaklara sermaye olarak koydukları tutarlar (nakit ve ayınlar) iade edildiği için bu tutarlar “gelir” niteliğinde değildir.

Yani sermaye azaltımı kâr dağıtımı sayılmaz. Bu suretle şirkete konulan menkul sermaye geri alınmakta, yani anapara itfa edilmektedir

Sermaye azaltımının vergisel boyutunun daha iyi anlaşılabilmesi için sermayenin hangi unsurlardan oluşabileceğinden bahsetmek faydalı olacaktır. Şirketlerin sermayeleri genellikle aşağıdaki unsurlardan oluşmaktadır.

Kuruluş Sermayesi
Sermaye Artırımı
Geçmiş Yıl Karlarının Sermayeye İlavesi
Özel Fon ve İstisnaların Sermayeye İlavesi
Enflasyon Düzeltmesi ve Diğer İşlemler Sonucu Sermaye Artırımı

Sermaye azaltımında hangi unsurlardan azaltımının yapılacağını düzenleyen bir hüküm olmadığı gibi, bu konuda Maliye Bakanlığına verilmiş bir yetki de yoktur.

Bu nedenle Maliyenin özelgelerden tespit edebildiğimiz şu görüşlerinin yasal dayanağı bulunmamaktadır:

“Sermaye hesabını oluşturan kalemler, şirketlerin sermaye azaltımında vergilendirmeyi belirleyen temel unsur olup, yapılacak sermaye azaltımında;

Öncelikle, kurumlar vergisine ve kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesapların (enflasyon düzeltmesi olumlu farkları, pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, değer artış fonu ve maliyet artış fonunun) kullanılması,
Devamında, sadece kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesapların (geçmiş yıl kârları, emisyon primi ve 5 yıllık bekleme süresini tamamlamış taşınmaz veya iştirak hissesi satış kazancının) kullanılması,
Son olarak ise, işletmeden çekilmesi halinde vergilendirilmeyecek olan ayni ve nakdi sermayenin işletmeden çekildiğinin kabulü gerekmektedir.”

Maliye’nin geçmişteki yeniden değerleme ve maliyet revizesi uygulamaları nedeniyle oluşmuş ve sermayeye eklenmiş değer artış fonu ve maliyet artı fonuna ilişkin vergileme yapılmasına ilişkin görüşü, bu konudaki yasal dayanağın mevcut olmaması nedeniyle ayrıca hatalıdır.

Çünkü enflasyon düzeltmesinin yürürlüğe konulması nedeniyle kaldırılan yeniden değerleme işlemine ilişkin yasal düzenleme (VUK’nun 5024 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki mükerrer 298 inci maddesi) ile maliyet artış fonuna ilişkin yasal düzenleme (Gelir Vergisi Kanunun 38 inci maddesinin 5024 sayılı Kanunun 9/b maddesiyle yürürlükten kaldırılan fıkra), bu fonların dağıtımı halinde vergileme yapılmasını öngörmekteydi. Ancak bu müesseseler kaldırılırken, geçici maddelerde bu fonların dağıtımı halinde vergileme yapılacağına dair hükümlere yer verilmedi. Yani vergilemeye ilişkin hükümler geçici maddelerle yaşatılmadı. Bu nedenle söz konusu fonların bugün sermaye azaltımı yoluyla dağıtılmış sayılması halinde dahi vergileme yapılamaz. Çünkü böyle bir vergilemenin bugün için kanuni bir temeli yoktur. Vergilendirmede kıyas yasağı vardır. Benzer fonlar için yaşayan bazı maddelerde vergileme yapılacağına dair hükümler bu fonların vergilendirilmesine dayanak olamaz.” * Erdoğan SAĞLAM 18.Nısan.2022 T24 Gazetesi

B. İkinci uzman görüşü ise Sayın Recep BIYIK’ın bir makalesi

“Malum, şirket sermayeleri sadece ortaklar tarafından konan sermayeyle sınırlı değil. Birçok şirket; yeniden değerleme fonu, enflasyon düzeltmesi olumlu farkı, geçmiş yıl kârları gibi, sermaye ve kâr yedeklerini kullanarak sermaye artırımı yapıyor. Bu tür şirketlerde sermaye azaltımı yapılması durumunda iki önemli vergileme tartışması ortaya çıkıyor: 1) Azaltılan sermayenin kaynağı, dağıtımında vergilenecek bir kazanç veya fonsa, bu durumda da kaynağına bakılarak bir vergileme yapılıp yapılmayacağı, 2) Vergileme yapılacaksa, ortağa ödenen kısmın kaynağının nasıl belirleneceği tartışılıyor.

Gelir İdaresince verilen özelgelerde, sermaye azaltımında;

Öncelikle, işletmeden çekilmesi halinde kurumlar vergisine ve kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesapların (pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, yeniden değerleme değer artış fonu, iştirakler yeniden değerleme değer artış fonu, maliyet artış fonu vb.),

Sonra, sadece kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesapların (geçmiş yıl karları, olağanüstü yedekler vb.),

Son olarak ise işletmeden çekilmesi halinde vergilendirilmeyecek olan ayni ve nakdi sermayenin işletmeden çekildiği kabul ediliyor.

Görüldüğü gibi, yukarıda ifade ettiğim iki tartışmalı konuda İdarenin cevabı net: 1) Sermayenin kaynağına bakılarak vergileme yapılır. 2) Ortağa ödenen tutarın kaynağı, en çok nasıl vergi çıkar formülüne göre belirlenir.”* Recep BIYIK, Vergi Portalı

Sermaye azaltımına ilişkin değişik özelge örnekleri:

Örnek: 1-T.C. Gelir İdaresi Başkanlığı Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Grup Müdürlüğü’nün 26.09.2013 tarih ve 64597866-125[6-2013]-158 Sayılı Özelgesi: İlgide kayıtlı özelge talep formunuzda, sermaye hesabınızın nakit artırımlar ile yeniden değerleme değer artış fonu, iştirakler değer artış fonu, emisyon primleri ve olağanüstü yedeklerin sermayeye ilavesinden oluştuğu, geçmiş yıl zararlarının sermaye azaltımı yolu ile mahsup edileceği ve sermayenin de eş zamanlı olarak azaltılan tutar kadar artırılacağı belirtilerek sermaye azaltımının hangi kalemlerden kaynaklandığının kabul edileceği hususunda Başkanlığımız görüşü talep edilmektedir.

Öncelikle, sermayeye eklenmiş olan yeniden değerleme değer artış fonunun, iştirakler yeniden değerleme değer artış fonunun şirketin sermaye azaltımı yapması sebebiyle işletmeden çekildiğinin kabulü ve işletmeden çekilen tutarların kurumlar vergisine tabi tutulması,

– Daha önce sermayeye eklenmiş olan, yeniden değerleme değer artış fonunun ve iştirakler yeniden değerleme artış fonunun geçmiş yıl zararlarına mahsubu işleminde nakden veya hesaben bir ödeme bulunmadığından, üzerinden kurumlar vergisi hesaplanarak ödenen yeniden değerlendirme artış fonunun, iştirakler değer artış fonunun geçmiş yıl zararlarına mahsup edilmesi işleminin, kâr payı dağıtımı olarak değerlendirilmemesi ve kâr payı dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması,

– Önceki yıllarda şirket sermayesine eklenmiş olan emisyon primlerinin ve olağanüstü yedeklerin geçmiş yıl zararlarına mahsup edilmesi işleminde nakden veya hesaben bir ödeme bulunmadığından kâr payı dağıtımı olarak değerlendirilmemesi ve kâr payı dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması,

– Son olarak da şirket ortakları tarafından nakdi veya ayni olarak konulan sermayenin işletmeden çekildiğinin kabulü ve bu tutar üzerinden kurumlar vergisi hesaplanmaması ve kar dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması gerekmektedir.

Örnek: 2- 22/11/2011 tarihli B.07.1.G22/11/İB.4.34.16.01-KVK 30-2071 sayılı Özelgesi;– Şirketinizin hâkim ortağının ……….. (….. AG) olduğu Alman Hükümetinin sigorta uygulamaları nedeniyle Türkiye’deki şirketlere doğrudan yatırım yapılması gereği ortaya çıktığından Şirketinizin aktifinde bulunan ……… Elektrik Üretim A.Ş.’nin (RTG) hisse senetlerinin ……… AG’nin sahip olduğu ……….. Gmbh (RBA)’ya satıldığı,

– 31/12/2010 tarihi itibariyle Şirketin ödenmiş sermayesinin 163.948.000,00 TL olduğu ve bu tutarın tamamının ortaklarca nakit olarak karşılandığı, söz konusu tutarın içinde geçmiş yıl kârları, yedekler ve fonların bulunmadığı,

– Şirketinizin sermayesinin azaltılarak 10.000.000,00 TL’ye düşürülmesinin ve 153.948.000,00 TL’nin Şirketinizin hâkim ortağı olan …….. AG’ye iade edilmesinin planlandığı belirtilerek, söz konusu tutarın …… AG’ye aktarılması işleminin kâr dağıtımı olarak kabul edilip edilmeyeceği hususunda Başkanlığımız görüşü sorulmaktadır.

Buna göre, söz konusu hisse senetlerinin satışı işleminde belirlenen satış fiyatının 5520 sayılı Kanunun 13’üncü maddesi ve 1 seri no.lu Transfer Fiyatlandırılması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtım Hakkında Genel Tebliğ’de yapılan açıklamalar çerçevesinde belirlenmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde satış işleminin örtülü kazanç dağıtımı açısından eleştiri konusu yapılabileceği tabiidir.

Öte yandan, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesinin birinci fıkrasında ……..Bu hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, Şirketiniz sermayesinin içinde geçmiş yıl kârları, enflasyon düzeltmesi farkları, yedekler ve fonların bulunmaması şartıyla, yetkili organın kararı üzerine yapılan sermaye azaltımı nedeniyle; hâkim ortağınız olan ………. (…… AG)’ye iade edilecek sermaye tutarından kâr dağıtımına bağlı kurumlar vergisi kesintisi yapılması söz konusu değildir.

Yukarda belirtilenden ayrı olarak sermaye azaltışıyla ilgili Gelir İdaresinin yayınlamış olduğu değişik özelgeler vardır.

1-Kayseri Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 21.02.2012 Tarih ve B.07.1.GİB.4.38.15.01-KV-20-195-28 sayılı Özelge,

2-Van Valiliği Defterdarlık Gelir Müdürlüğü’nün 25/12/2014 tarih ve 60757842-5520-26 sayılı özelge,

3-İzmir Vergi Dairesi Başkanlığının 14.02.2008 tarih ve 176300/öz/229 sayılı özelge;

4– İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı 62030549-120[94-2015/203]-268414 sayılı 16.03.2018 tarihli özelge,

5-İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 08.08.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.35.16.01-125-741 sayılı özelge;

6-16.03.2018 tarih ve İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı 62030549-125[19-2015/298]-268217 sayılı özelge,

7-24.09.2013 tarihli 6457866-125-(19-2013)-155 sayılı özelge,

8– 20.02.2012 tarihli, Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı B.07.1.GİB.4.99.16.02-GVK-94-52 sayılı özelge

Sonuç

Yukarıda yer verdiğimiz açıklamalar kapsamında, sermaye azaltımı yapılması halinde , (özelgelerdeki yaklaşımın kabulü ile) sermaye azaltımlarının; öncelikle kurumlar vergisine ve vergi sonrası dağıtılan kazancın ise kar dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesaplardan karşılanması, sonra sadece kar dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulacak hesapların kullanılması, son olarak ise işletmeden çekilmesi halinde vergilendirilmeyecek ayni ve nakdi sermayenin işletmeden çekildiği kabulü gerekecektir.*Güray ÖĞREDİK, Lebib Yalkın Dergisi, Ekim 2018, sayı:178

Sermaye azaltımında azaltımın hangi sermaye kaleminden karşılanacağı sorusuna gerek TTK gerekse KVK’da herhangi bir cevap verilmemektedir. Konu özelgeler bazında düzenlenmeye çalışılmıştır. Gelir idaresi tarafından verilen özelgelerde azatlımın öncelikle en fazla vergi yükü içeren unsurlardan yapıldığı varsayımına dayalı bir düzenlemeyle uygulamayı şekillendirmektedir.

Oysa sermaye azatlımı esas sözleşme değişikliği gerektiren bir işlemdir. Esas sözleşme değişikliği ise genel kurul yetkisindedir. Genel kurul sermaye artırımının hangi kaynaklardan gerçekleşeceğine karar vereceği gibi, azaltımı nda hangi sermaye unsurlarından gerçekleşeceğine karar verme serbestisi bulunmaktadır. Gelir idaresinin özelgeler bazında genel kurul kararına rağmen varsayımına dayalı bir işlem tesis etmesi doğru değildir.

Örnek: I

Sermaye Azaltımı nda Yönetim Kurulu Karar Örneği

…………TİCARET ve PAZARLAMA ANONİM ŞİRKETİ

Ticari Adres: ……………………………………………………………………………………………………. Çankaya/Ankara

Sermaye Azaltımından Dolayı Alacaklılara Çağrı,

Yukarıda bilgileri yazılı şirketimizin; 2.000.000 (iki milyon) TL olan sermayesi, 1.0000.000 (Bir milyon) TL azaltılarak 1.000.000 (bir milyon) TL’ye indirilmesine karar verilmiştir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 473’üncü maddeleri hükümleri gereğince; şirketin sermayenin azaltılmasına rağmen alacaklıların haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifler mevcut olduğu ve bu suretle sermayenin azaltılmasında yasal bir engel bulunmadığı 20.06.2022 tarihli ve YMM-………………….. Yeminli Mali Müşavir XXXXXXXXX tarafından hazırlanan rapor ile tespit edilmiştir.

Şirketinizin alacaklarının, ellerindeki belgelerle birlikte; bu ilanın üçüncü defa yayımlanmasından itibaren en geç iki ay içerisinde …………………………………………………………………………………….. Çankaya/Ankara adresine müracaatla alacakların ödenmesini veya teminata bağlanmasını isteyebilecekleri 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 474’üncü maddesi gereğince ilan olunur.