Muhasebe ve Mali Müşavirlik Mesleğinde Etik – Azat KAYA, SMMM-Muhasebe Bilim Uzmanı

Azat KAYA
SMMM
Ekonomist
Muhasebe Bilim Uzmanı
[email protected]

1. Giriş

Etik doğru davranışlarda bulunmak, doğru bir insan olmak, ve değerler hakkında düşünme pratiğidir. Etik terimi Yunanca “kişilik, karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türemiştir. Her ne kadar birbirlerinin yerine kullanılsalar da ahlak ve etik farklı kavramlar olarak değerlendirilebilir. Etik daha çok felsefenin bir alanı olarak doğru bir biçimde yaşamaya dair yapılan tartışmaları ve bu alanda geliştirilmiş iddiaları kapsarken, ahlak toplumsal kabuller, gelenekler, varsayımlar, kurallar ve yasalar üzerine kuruludur. Etik farklı disiplinlerdeki pek çok konuyu ve tartışmayı kapsamaktadır. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Etik)

Her disiplinde, bilim dalında ve meslekte etik kavramına rastlanmaktadır. Çünkü ‘meslek’ denilen alanda yer alan ve sübjektif hareket etme potansiyeli olan sosyal ‘unsurlar’, bir başka ifadeyle meslektaşlar esasen birebir aynı bakış açısı, yorumlama yeteneği ya da teknik özelliklere sahip olmasalar da; sınırları belirli bir tarihsel ve sosyolojik birikim tarafından kolektif olarak çizilmiş ve çoğunlukla da süreç içerisinde yazılı bir konsensüs zeminine oturtulmuş ilkeler bütününe uyma noktasında eşit düzeyde sorumludurlar.

Bu sorumluluğun çoğu zaman yasal yaptırımlardan ziyade mesleki kamuoyu başta olmak üzere toplumun ilgili birçok kesiminin vicdanıyla denetlenme ve bu bağlamda mesleğin deyim yerindeyse ruhunu oluşturma gibi bir vizyona denk düştüğü de söylenebilir.

Mesleki kurumsallaşmanın en önemli özelliği bireysel alanın yerini kolektif alanın ve karşılıklı , genel sorumluluk ‘zorunluluğunun’ almasıdır. Dolayısıyla etik tam da bu noktada mesleki profesyonelleşme süreçlerinin olmazsa olmazı olmaktadır. Gerek meslektaşların birbirine karşı hak ve ödevlerinin tesisi, gerek kamu ve kamu yararı ile ifa edilen meslek arasındaki ilişkinin simbiyotik bir görünüme ve içeriğe kavuşmuş olmasını sağlanması amaçlanır.

Bu bağlamda Muhasebe ve Mali Müşavirlik Mesleğinde de, aynı zamanda ulusal ve uluslararası ölçekte muhtelif  örgütsel kurumlaşmaları da zorunlu kılan, birtakım etik ilkeler söz konusu olmaktadır.

2. Muhasebe Mali Müşavirlik Meslek Mevzuatında Etik

Türkiye’de Muhasebe Mali Müşavirlik mesleği 13.06.1989 tarih ve 20194 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik Ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu uyarınca ifa edilmekte olup, mesleki alanda yapılacak düzenlemeler mezkur kanun uyarınca hayata geçirilmekte ve en üst organ olan Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği – TÜRMOB tarafından yürütülür.

Mesleki alanda Etik ile ilgili olarak 19.10.2007 tarih ve 26675 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik ile düzenleme yoluna gidilmiştir. Yönetmelik iki bölüm ve ‘Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler’ isimli bir ek bölümden oluşmaktadır.

Yönetmelik’in amacı 1. madde’de; “tüm üyeleri en üst derecede meslekî bilgiye sahip, sosyal sorumluluk bilinci olan, etik değerlere bağlı, rekabet anlayışı daha kaliteli hizmet sunumu biçiminde oluşmuş, güvenilir ve saygın bir meslek mensupları kitlesi oluşturmak hedefine ulaşmak için muhasebe meslek mensuplarının meslekî ilişkilerinde uymaları gereken asgari etik ilkeleri belirlemektir.” biçiminde belirtilmiştir.

Yönetmelik’in İkinci Bölümü’nde ise Etik Komitesi ve görevleri yer almaktadır. Etik Komitesi, meslek mensupları arasından Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği Yönetim Kurulu tarafından atanacak biri Başkan, biri Başkan Yardımcısı olmak üzere en az yediden fazla 11 üyeden oluşur. Üyelerin görev süresi iki yıldır. Herhangi bir nedenle üyeliğin boşalması halinde aynı usulle yeni üye ataması yapılır. Yeni atanan üye kalan süreyi tamamlamak üzere göreve başlar. Etik Komitesi düzenli olarak yılda altı kez toplanır. Komite başkanı veya Türkiye Serbest Muhasebeci Malî Müşavirler ve Yeminli Malî Müşavirler Odaları Birliği Yönetim Kurulu gerekli gördüğü takdirde Etik Komitesini toplantıya çağırabilir. Etik Komitesinin görevi; bu Yönetmelikle ilgili değişiklik önerileri ile yorum, sirküler ve benzeri konularda çalışmalar yaparak Yönetim Kuruluna sunmaktır. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu  (IFAC) tarafından Uluslararası Etik Standartlarında yapılan değişiklikler TÜRMOB tarafından meslek mensuplarına duyurulur.

Yönetmelik ekinde yer alan ‘Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler’ toplam 88 maddeden oluşup ve Meslek Mensuplarının uymaları gereken etik ilkeleri oldukça kapsamlı bir biçimde belirlemiştir. Yönetmelik eki Etik İlkeler’in Giriş kısmında; ‘ Meslek mensubunun belirleyici özelliklerinden biri kamu yararına uygun hareket etme sorumluluğudur. Bu sorumluluğun yerine getirilebilmesi için meslek mensubunun bu Yönetmelikle getirilen etik ilkelerine uyması gerekmektedir. Etik ilkeler üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm tüm meslek mensuplarının uyması gereken temel etik ilkelerini ve bu ilkelerin uygulanması için gereken kavramsal çerçeveyi sunmaktadır. Kavramsal çerçeve; meslek mensuplarının temel ilkelere uyum ile ilgili tehditleri belirlemeleri, bu tehditleri ortadan kaldırmak veya kabul edilebilir bir düzeye indirgemek için koruyucu önlemleri almaları için gerekli bir rehberdir. İkinci ve üçüncü bölümler kavramsal çerçevenin belirli özel durumlarda nasıl uygulanacağını ortaya koymaktadır. İkinci bölüm bağımsız çalışan meslek mensupları, üçüncü bölüm ise bağımlı çalışanlar için geçerli ilke ve durumları içermektedir. ’ yazılıdır.

‘Temel Etik İlkeleri’ başlıklı 1.madde’de ise; temel etik ilkeler sıralanmış ve tüm meslek mensuplarının uymasının zorunlu olduğu belirtilmiştir. Bu ilkeler; ‘Dürüstlük, Tarafsızlık,  Meslekî Yeterlilik ve Özen, Gizlilik ve  Meslekî Davranış’ olarak sıralanmıştır. Akabinde gelen maddelerde ise Kavramsal Çerçeve , Tehditler , Tehditlere Karşı Önlemler , Etik Çatışmanın Çözümlenmesi konuları açıklığa kavuşturulmuştur. Etik İlkeler’in devam eden bölümlerinde “Bağımsız Çalışan Meslek Mensuplarının Uyacakları Etik İlkeler, Meslekî Atamalar Müşteri Kabulü, Sözleşme Kabulü, Meslekî Atamalardaki Değişiklikler” sıralanmıştır.

Ayrıca 27.03.2014 tarih ve 28954 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Eğitimi Ve Etik Sözleşme Yapılması Hakkında Tebliğ söz konusudur. Tebliğin Amaç başlıklı 1. maddesinde “Bu Tebliğin amacı; etik öğrenme yönünde isteklilik yaratarak, etik eğitimi ve etik davranış gelişimini sağlamak üzere, muhasebe meslek mensupları ile bunların bağlı oldukları meslek odası arasında yapılacak etik sözleşmenin ve sözleşme yapılması öncesinde meslek mensubunun tabi olacağı etik eğitiminin usul ve esaslarını belirlemektir.” yazılıdır.

3. Uluslararası Muhasebeciler İçin Etik Standartları Kurulu (International Ethics Standards Board For Accountants IESBA)

Uluslararası Muhasebe Meslek Mensupları Etik Standartları Kurulu (IESBA) ise; uluslararası olarak uygun bir Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kuralları (Etik Kuralı) geliştiren, bağımsız bir standart-yapıcı kurul olarak karşımıza çıkmaktadır.

IESBA’nın hedefleri , meslek mensupları için yüksek kaliteli etik standartlar belirlemek suretiyle kamu yararına hizmet ifası olup, uzun vadede hedefi, denetçi bağımsızlığı da dahil muhasebe meslek mensupları için etik standartları Kuralı’nı, düzenleyiciler ve ulusal standart yapıcılar tarafından yayınlanan standartlarla yakınsanmasıdır.

IESBA üyeliği, en fazla 9’u uygulayıcılardan ve en az 3’ü kamu üyeleri /daha geniş bir kamu yararı yansıtması beklenen veya yansıttığına inanılan kişiler) olmak üzere dünya genelinden gelen 18 gönüllü kurul üyesinden oluşur. Üyeler, IFAC Atama Komitesi’nden alınan tavsiyelere dayanarak ve IESBA’nın faaliyetlerini gözeten Kamu Yararına Gözetim Kurulu’nun (PIOB) onayıyla, IFAC Yönetim Kurulu tarafından atanır.  (TÜRMOB Yayınları:457 Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar El Kitabı 2013 S-1 )

Ayrıca belirtmek gerekir ki; 19.10.2007 tarihli ve 26675 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Meslek Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik”, TÜRMOB tarafından kabul edildiği 2006 yılında uygulamada olan ve Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) bünyesindeki Uluslararası Muhasebe Meslek Mensupları Etik Standartlar Kurulu (IESBA) tarafından yayınlanan “Uluslararası Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar” (Kısaca IESBA Etik Kurallar) esas alarak yayınlamıştır. (TÜRMOB Yayınları :457  Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar El Kitabı 2013 Giriş )

4. Sonuç

Her meslekte ve disiplinde etik kurallar bütününün olması gerektiği bir gerçeklik olmakla birlikte, yukarıdaki çalışmada; Muhasebe Mali Müşavirlik mesleği kapsamında etik konusu yasal mevzuatıyla birlikte incelenmiştir.

Mevzuatla yasal dayanağa bağlanan birçok hususta olduğu gibi bu konuda da tek yönlü bir bakış açısıyla olaylara yaklaşmak yanılgılı sonuçlar doğurabilecektir. Özellikle ekonomik ilişkiler ağının karmaşıklığı ve yerel, ulusal, bölgesel ve giderek küresel düzeyde varolan farklı vergi, muhasebe uygulamaları, Meslek Mensubu ile İşletmeler ve kamu otoritesi olarak devler başta olmak üzere diğer paydaşlar arasındaki ilişkinin yeknesak olmaması, buradan hareketle Mesleki bağımsızlık ve vesayet konuları başta olmak üzere süreci etkilemesi kuvvetle muhtemel birçok faktör hesaba katılmalı ve önemli sayılabilecek sorunlar yaratan konu bu şekilde daha sağlıklı bir zeminde tartışılabilmeli ve uygulama alanı bulmalıdır. Aksi halde sadece uluslararası Kurum ve Kuruluşlardan alınan metineler ve deyim yerindeyse iyi niyet belgelerinin tercüme edilerek Resmi Gazete’de yayımlanması ve cezalara bağlanması buzdağının görünen yüzüyle mücadele etmek anlamına gelecektir.

Meslek alanında etik ilkeler ve benzeri müesseselerin sözde kalmadan hayata geçirilebilmesi için sayısı çoğaltılabilecek olmakla beraber esas dört unsur sıralanabilir.

Bunlar:

1-Mesleki etik konusunda uluslararası çapta yapılan düzenlemelerle ivedilikle eşgüdüm sağlayacak mevzuat değişikliklerinin tesisi.

2- Mevzuatta yapılan ve yapılacak düzenlemelere denk düşecek bilinç ve sorumluluğu kazandırmaya zemin sunacak Eğitim, Çalıştay, Kongre ve benzeri Kurumlaşmaların sağlanması ve süreklileştirilmesi.

3- Meslek Mevzuatında ve diğer amir mevzuat hükümlerinde Meslek Mensubu ile müşterileri arasındaki başta ücret ilişkisi olmak üzere iş sözleşmesinden kaynaklanan menfaat unsurlarının manipülasyona sebep olmayacak bir uygulama ile sürdürülmesinin sağlanması, söz gelimi asgari ücret tarifesinin uygulanmasının takibi ve tahsilatların bir sistem aracılığıyla yapılması gibi.

4- Haksız rekabet ve kaçak/kayıtdışı  muhasebe işi yapmak konuları başta olmak üzere 3568 sayılı Meslek Yasasında ciddi yaptırımlara bağlanan konularında Ceza Kanunlarında yapılacak birtakım değişikliklerle etkin mücadelenin sağlanması.

5- Meslek Örgütü ve camiası üzerinde merkezi kamu idaresinin vesayeti anlamına gelecek kanuni düzenlemeler başta olmak üzere uygulamada yaşanan vesayetçi politikaların terkedilmesi. Bağımsız Meslek Örgütü kendi kural ve yöntemlerini öz örgütlülüğünden geçecek birtakım mekanizmaları işleterek sağlamak noktasında daha tutarlı ve etkin pozisyon alabilecektir.

Muhasebe ve Mali Müşavirlik mesleğinin önünde yüzlerce çetin sorun söz konusudur ve bu adeta mücadele ortamında Meslek Mensubunun sıkı sıkıya sarılacağı yegane alan mesleki dayanışmayı da kapsayan geniş anlamda bir Meslek Etiği Kurumlaşması olmalıdır. Meslek mensubu ve meslek örgütü devasa mesleki problemlerin üstesinden ancak bu şiarla gelebilecektir.

Kaynakça:

– https://tr.wikipedia.org/wiki/Etik

– Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Eğitimi ve Etik Sözleşme Yapılması Hakkında Tebliğ,

– Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik

– TÜRMOB Yayınları: 457 Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar El Kitabı 2013 S-1