Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
Mansur YAVAŞ’ın Özel Danışmanı
[email protected]
1– Kamu idarelerinde kullanılacak taşıtlar; bunların hangi hizmetlerde (kişiye özel/makam hizmetlerinde veya hizmete özel) kullanılacağı, taşıt sayıları, taşıtların edinme şekli, satın alma bedelleri, kullanılan taşıtların listelerinin bütçe tasarılarında gösterilmesi, savurganlığa yol açmadan tasarruflu kullanılması için alınması gereken önlemler, satış işlemleri, resmi plaka verilmesi, resmi hizmete özel olduğunun yazılması, belirlenmiş kurallara uyulmaması halinde uygulanacak ceza ve mali sorumluluk konuları 1961 yılında yürürlüğe girmiş olan Taşıt Kanununda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
Bu düzenlemelere göre kamu idarelerinin taşıt alabilmeleri bütçe kanunlarıyla verilmiş izinler veya Cumhurbaşkanı kararları ile olabilmektedir.
Ancak Kanunda 2005 yılında bir değişiklik yapılmış, savunma/güvenlik/sağlık hizmetleri dışında kullanılacak taşıtları satın alma yerine hizmet alımı suretiyle karşılanması ilkesi getirilmiştir.
Edinilecek kamu taşıtlarının; standart, lüks ve gösterişten uzak, yollara uygun, ucuz/ekonomik olması ile yalnızca resmi hizmetlerde kullanılması gerekmektedir.
Kanun kapsamında edinilecek taşıtların kökeni/silindir hacmi vb. özelliklerini belirleme ve sınırlamalar getirilmesinde Cumhurbaşkanı yetki verilmiştir.
2– 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifine ekli cetvele göre 30.06.2023 tarihi itibarıyla kamu idarelerinde 106.363 adedi genel bütçeli kuruluşlara (bakanlıklar/bağlısı kuruluşlar); 5136 adedi özel bütçeli (TCK/DSİ vb.) kuruluşlara, 4.305 adedi üniversitelere ve 100 adedi de düzenleyici ve denetleyici kuruluşlara ait olmak üzere toplam 115.904 adet taşıt bulunmaktadır.
Genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde sahip olunan taşıt sayısı büyüklüğüne göre ilk sırada 52.430 taşıt ile EGM ilk sırada gelmektedir. Toplam taşıtların yarısının EGM ait olduğu ve toplam 335.000 personeli olan EGM’ de yedi personele bir taşıt düştüğü görülmektedir. EGM bulunacak taşıtların cins ve sayıları bakanlar kurulu/Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenmesi gerekmektedir.
Taşıt büyüklüğüne göre ikinci sırada 13.691 taşıtla MSB; üçüncü sırada 9.973 taşıtla Sağlık Bakanlığı gelmektedir.
Sağlık Bakanlığını 5.691 taşıtla J.Gn.K. ve 4.588 taşıt ile Adalet Bakanlığı izlemektedir.
Görüldüğü üzere genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerindeki mevcut taşıtlarının 4/5’i (%81) güvenlik; savunma/ sağlık/adalet gibi devletin temel hizmetlerine ayrılmıştır.
Bununla birlikte en fazla taşıt ihtiyacının yine en çok taşıta sahip olan kamu idarelerinde duyulduğu, bu yüzden bu idarelerce daha fazla araç satın alınmakta olduğu bilinmektedir.
Nitekim;2024 Yılı Bütçe Kanunu ile Sağlık Bakanlığına (700 adedi ambulans) 910, EGM’ye 540, J.Gn.K. na 200, MSB 122 adet yeni taşıt alınması için izin verilmiştir.
Diğer yandan TSK/EGM/J.Gn. K. gibi kurumlarda taşıt hibeleri ve mevcut taşıtların yenileri ile Kamu İhale Kanunu’na tabi olmadan değiştirilmesi konularında önemli kolaylıklar sağlanmıştır.
3- 2006 yılında yayınlanmış bakanlar kurulu kararı ile kamu idarelerinin taşıt ihtiyaçlarının hizmet alımı/kiralama yolu karşılamalarında uyulacak usul ve esasların ayrıntılı şekilde belirlenmesine çalışılmıştır.
Bu bağlamda kiralanacak taşıtların; giderlerinin bütçe ödenekleri çerçevesinde karşılanması, yaşlarının en çok 10-15 yıllık olması; araçların ön camına “resmi hizmete özeldir” yazılı levha konulması, aylık kira bedellerine taşıtın kasko sigortası değerinin %2 ‘sini geçemeyeceği, yeni binek veya station-wagon taşıt kiralamaları için Hazine ve Maliye Bakanlığından uygun görüş alınması gerektiği vb. konularında kurallar konulmuştur.
Kişiye veya makamlara tahsisli, zırhlı, koruma taşıtları yabancı kökenli olabilecektir.
Kiralanacak taşıtlar konusunda Cumhurbaşkanı ile Hazine ve Maliye Bakanlığının önemli yetkileri bulunmaktadır.
Taşıt Kanunundaki açık/seçik kurala karşın bakanlar kurulu kararında kiralanacak taşıtların cinsi; adedi, hangi hizmetlerde kullanılacağı vb. konuları yeterince açıklığa kavuşturulmamış, ucu açık bırakılmıştır.
Belirtilen nedenlerle kamu idarelerinin yıl içinde kiraladıkları taşıtların sayısı, türü, süresi, kullanıldıkları hizmetler, kira bedellerine, ödeme tutarları, yabancı kökenli olup/olmadığı vb. verilere – ülke geneli bir yana-kurum bazında bile ulaşmak olanaklı değildir.
4- Kamu taşıtlarının; standart, lüks ve gösterişten uzak, yollara uygun, ucuz/ekonomik olması ile yalnızca resmi hizmetlerde kullanılması gerekmektedir.
Buna karşın özellikle kiralamak suretiyle edinilmiş olanlar başta olmak üzere kamu taşıtlarında bu kuralların hiç uygulanmadığı herkesçe bilinmektedir. Zira bu kiralanacak taşıtların türü, adedi, yaşı, hangi hizmetlerde kullanılacağı vb. konularda kurum yetkililerine geniş takdir yetkileri tanınmıştır.
Bu tür taşıtların sivil plakalı olup, “Resmi hizmete özeldir.” levhası bulunmamaktadır. Bu yüzden kamuoyu denetimi de yapılamamaktadır.
Anılan koşulların sonucu olarak; lüks/son model taşıtların edinilebilmekte ve kolaylıkla özel hizmetlerde de kullanılabilmektedir.
Tasarruf önlemleri genelgeleri ile getirilmiş yasaklamalarla şimdiye kadar bu tür olumsuzlukların önüne geçilememiştir.
Nitekim; kamuya ait taşıtların amaç dışı ve usulsüz kullanımlarının önlenmesi için trafik ekiplerince kamu taşıtlarının mesai saatleri sonrasında ve tatil günleri de içererek şekilde Taşıt Kanunu ve genelgelere göre denetlenmesi, aykırılıkların tespit edilmesini ve yetkili makamlara iletilmesi şeklinde bir uygulama bile getirilmiş, bu önlem 10-15 yıl uygulanmaya çalışılmış, ancak beklenilen yarar sağlanamadığı için vazgeçilmek zorunda kalınmıştır.
Diğer yandan kamu hizmetlerine ayrılmış taşıtların yoğun olarak ev-kurum arasında personel taşımacılığında kullanıldığı bilinmektedir. Kamu araçlarının personel taşımacılığında kullanılıp/kullanılamayacağı çok tartışmalı bir konudur. Son olarak yayınlanmış tasarruf önlemleri genelgesiyle; kamu taşıtlarının sadece resmi hizmetlerde kullanılacağı, bu bağlamda taşıtların özel işlerde, tatil günlerinde ve personel taşımacılığında kullanılmayacağı ve makama/birime/şahsa tahsis edilemeyeceğine ilişkin önlemler yinelenmiştir. Bu önlemin yanı sıra aynı zamanda personel servisi hizmetleri de sonlandırılmıştır. Oysa böylesi durumlarda servis hizmetlerine/toplu taşımaya ağırlık verilmesinde/özendirilmesinde yarar vardır.
Diğer yandan büyükşehir belediye başkanları, genel müdür/bağımsız daire başkanlıkları vb. üst düzey yöneticiler bile Taşıt Kanunu kapsamına alınıp bunlara makam aracı verilmesi sağlanamamıştır. Taşıt Kanunu kapsamında çözümlenmesi gereken makam araçları sorunu günün değişen ve gelişen koşullarına göre genelgelerle çözümlenmeye çalışılmaktadır.
Merkezi yönetim bütçesine kapsamındaki kamu idarelerine ait taşıtların edinilmesi, kullanılması ve tasfiyesi işlemlerini Taşıt Kanunu ve çıkarılmış çok sayıda genelgelerle çözümleyemediği bilinen siyasal iktidarın bu kez mahalli idareleri de içine alacak şekilde daha genel bir düzenleme yaptığı görülmektedir. Oysa merkezi idarenin öncelikle kendi sorununu çözmesi, daha sonra mahalli idareleri düzenlemeye başlaması gerekirdi. Bu yüzden mahalli idareler konusu yeniden ele alınarak genelge kapsamı dışına çıkarılması sağlanmalıdır.
5– Sonuç itibarıyla yukarıdaki maddelerde de özet olarak açıklandığı üzere; kamu idarelerin taşıt edinmeleri, kullanmaları ve tasfiye edilmeleri konularında kamuoyunun da rahatsızlığa neden olan ciddi sorunlar bulunmaktadır.
Sorunun çözümüne yönelik köklü önlemler alınmadığı için sorunlar her geçen yıl daha da artmaktadır.
Son olarak yayınlanmış Cumhurbaşkanlığı Tasarruf Önlemleri Genelgesi ile aynı uygulamanın sürdürülmek istendiği görülmektedir. Zira öncekilere benzer önlemleri ve palyatif çözüm yollarını içeren son genelgeden bu kez farklı bir sonuç beklemek fazla iyimserlik olacaktır.
Bu yüzden sorunlar bütün boyutlarıyla ele alınmalı, kökten çözümü sağlanmalıdır. Tasarrufun sağlanması ve israfın önlenmesine yönelik iş/işlemler; taşıt ihtiyacı/kullanım alanının önceden belirlenmesi suretiyle başlangıçta/kaynağında gerçekleştirilmelidir.
Bu bağlamda;
» Kamu idarelerinde makam hizmetlerinde kullanılacak taşıtları gösterir Taşıt Kanununa ekli 2 sayılı Cetvel güncellenmelidir.
1961 yılından bu yana kamu yönetiminde çok sayıda makam oluşturulduğu halde (örneğin büyükşehir belediye başkanlığı) taşıt verilecek makam sahiplerini gösterir cetvelde artış bir yana daralma olmuştur.)
» 7 personele bir taşıt düşen EGM başta olmak üzere, kamu hizmetlerinde kullanılacak binek/station-wagon ve diğer taşıtlar için ihtiyaç olup olmadığının günübirlik kararlar yerine kamu idareleri bazında yapılacak iş analizleri ile nesnel ölçütlere göre belirlenmelidir.
» Araç alımları yerine kiralama yöntemi getiren uygulama yeniden gözden geçirilmelidir. Araç kiralama işi bir yıldan süreli, mevsimlik işler için yapılmalıdır.
Zira hizmet alımı suretiyle taşıt edinilmesi israfın/ savurganlığın ve gösterişin kaynağı haline gelmiştir. (Tasarruf genelgesinden sonra bile Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 2024 ve üzeri model taşıt kiralama ilanı bu duruma ilişkin güncel bir örnektir.)
Kiralanan taşıtların sivil plakalı olmaları, resmi oldukları fark edilmemesi vb. nedenlerle özel işlerde, mesai saatleri sonrası veya hafta sonlarında kamuoyu denetiminde uzakta kolaylıkla kullanılabilmektedir.
Diğer yandan araç alması halinde yüksek vergi ödeyen ve kiralamada ise gider gösteren özel sektör açısından kârlı olan taşıt kiralaması işi kamu sektörü yönünden sanıldığı gibi kârlı da olmamaktadır. 3-5 yıllık kira bedellerinin toplamı ile kamunun yeni taşıt almasının olanaklı olduğu bilinmektedir.
Bu makalenin tüm hakları www.alomaliye.com’a aittir. İktibas belirtilmeden ve linkimiz verilmeden (kaynak belirtilmeden) tamamı ya da bir kısmı herhangi bir ortamda (yazılı-görsel-işitsel-sanal-bulut-eğitim vb. ortamlar) kullanılamaz. Aksi kullanımlarda gerekli yasal işlemler yapılır.
