Belediye Bütçesi ve Hazırlanma Sürecinde Bilinmesi Gerekenler – Hamza SAYAN, Mali Hizmetler Uzmanı

Hamza SAYAN
Mali Hizmetler Uzmanı
[email protected]

Giriş

Bu yazımızda ki asıl amaç Belediyelerin bütçe hazırlarken yaptığı alışılagelmiş hatalar ile bütçenin doğru sonuçlar vermesi adına kanunlara, yönetmeliklere ve bütçe hazırlama rehberine göre olması gereken uygulamaları karşılaştırmaktır. Sonuç kısmında ise bütçe hazırlama sürecinde çalışan görevlilere kolaylık sağlaması adına bütçe hazırlama sürecini içeren bir özet tablo sunulacaktır.

Bilindiği üzere Belediyeler her yıl haziran ayının sonuna kadar Belediye Başkanın çağrısıyla bütçe hazırlama sürecine başlamaktadır. Her yıl tekrarlanan ve Belediyelerin kaynaklarını etkin, ekonomik ve verimli kullanabilmesi adına önemli bir süreç olmasına rağmen, Belediyelerin bütçe hazırlama sürecine ve bütçeye çok özen göstermediğini, her yıl bir önceki yıl bütçelerine belli bir oranda yukarı yönlü ekleme yaparak takip ettiklerini görmekteyiz. Doğal olarak bu durum Belediyelerin bütçe gerçekleşme oranlarını ve sunulan öncelikli hizmetlerin belirlenmesini doğrudan olumsuz yönde etkilemektedir.

Bütçe, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 3. maddesinde, “belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge” şeklinde tanımlanmıştır. Ayıca Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin 22. maddesinde de Belediye Başkanlarının, her yıl Haziran ayının sonuna kadar stratejik plan ve performans programına uyumlu olarak gider bütçelerini hazırlamak üzere birimlere çağrı yapacağı hüküm altına alınmıştır.

Belediye, Bağlı İdare ve Birlikler Bütçe Hazırlama Rehberine göre “Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile bunların üyesi olduğu mahalli idare birlikleri bütçe tahminlerini; On Birinci Kalkınma Planı, Orta Vadeli Program, idarelerin kendi Stratejik Plan ve Performans Programlarında yer alan esaslara göre hazırlayacaklardır.”

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri doğrultusunda Belediye harcama birimlerinin stratejik plan ve performans programına uyumlu olarak bütçe tekliflerini hazırlayarak, temmuz ayı sonuna kadar koordine etmesi adına Mali Hizmetler/ Strateji Birimine göndermeleri gerekmektedir. Böylelikle Belediye Başkanın çağrısıyla başlayan süreç temmuz ayında harcama birimlerinin katılımıyla devam edecektir. Bizim değineceğimiz hususlar ise tamda bu noktada ortaya çıkmaktadır çünkü harcama birimleri bu tekliflerini sunarken genel ilkelere dikkat etmemekte ve detaylı çalışma yapmadan yüzeysel tekliflerde bulunmaktadır. Bu durum ise Belediye bütçesini olumsuz yönde doğrudan etkilemekte ve kurum yöneticilerinin doğru analiz yapmasını engellemektedir.

Harcama birimleri hizmetin zorunlu kılmadığı faaliyetler ile önem ve önceliği bulunmayan hizmet alanları için ödenek teklifinde bulunmamalıdır. Geçmiş üç yıllık bütçe dönemi için kesinleşen kesin hesap verilerinden yararlanılarak, her tertipteki ödeneğin mutlaka artması gerektiği yaklaşımından uzak, gerçeğe yakın bütçe tekliflerinde bulunmalıdır.

Genel İlkeler ve Uygulama Hataları

1. Kamu mali yönetim sisteminin merkezinde plana dayalı bir yönetim anlayışı bulunmaktadır. Bu nedenle harcama birimleri, bütçe ödeneklerini, analitik bütçe sınıflandırmasının yanı sıra performans programı uygulamasını da yürütecek şekilde ciddi bir yaklaşık maliyet çalışması yaparak hazırlamalıdır. Bütçe teklifleri; idare bütçesi ve çok yıllı bütçeleme anlayışı çerçevesinde 2024-2026 dönemini kapsayacak şekilde hazırlanmalıdır. Burada idarelerin genellikle stratejik planda belirlediği amaç ve hedeflerini göz ardı ederek çok yıllı bütçeleme anlayışından uzak, izleyen yıllar için maliyet çalışması yapmaksızın oransal artışlarla bütçe hazırladığı görülmektedir.

2. İdareler, bütçelerini yaparken idarenin bütçe harcamaları ve öncelikleri ile ilgili kararlara halkın doğrudan aktif katılımının sağlanması için gerekli özeni göstermeli ve bu kapsamda çalışmalar yapmalıdır. Şeffaflık ve mali saydamlık açısından önemli bir husus olmasına rağmen İdareler, stratejik planı hazırlarken dış paydaş olarak halkın katılım sağlamasına önem vermesine rağmen bütçenin hazırlanma sürecinde bu öncelikleri göz ardı etmektedir. Bu durum hem halkın taleplerini karşılama konusunda hem de öncelikli hizmetlerin belirlenmesi konusunda yetersiz bir tablo oluşturmaktadır.

3. Harcama birimleri hizmetin zorunlu kılmadığı faaliyetler ile önem ve önceliği bulunmayan hizmet alanları için ödenek teklifinde bulunmamalıdır. Geçmiş üç yıllık bütçe dönemi için kesinleşen kesin hesap verilerinden yararlanılarak, her tertipteki ödeneğin mutlaka artması gerektiği yaklaşımından uzak, gerçeğe yakın bütçe tekliflerinde bulunmalıdır.

4. İdareler bütçelerinde dezavantajlı gruplar (çocuklar, engelliler, kadınlar, yaşlılar) için ödenek ayırmaları gerekmektedir.

5. Gider ile gelir tahminlerine ilişkin bütçe fişleri, hizmet maliyeti ile gelir tahminlerinin hesaplanması ayrıntılı ve somut verilere dayandırılmalıdır. Bu konuda idarelerde karşılaştığımız hatalı uygulamayı ise bir örnekle açıklamak daha aydınlatıcı olacaktır; İdareler genellikle gider tahmininde bulunurken şu gerekçeyi sunmaktadır “2024 Mali Yılı İçin Öngörülen Ödenek XXX. XXX TL“ bu yaklaşım gerçeklikten uzak hiçbir maliyet hesabı yapılmadığının en büyük göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tarz ödenek talepleri koordine sorumluluğu bulunan Mali Hizmetler / Strateji Birimi tarafından mutlaka ayrıntılı ve somut verilere dayandırmak üzere düzelttirilmelidir.

6. Bütçenin hazırlanmasında her bir birimin yürütmekte olduğu hizmetler gözden geçirilerek ihtiyaç duyulmayan, öncelik taşımayan veya mükerrerlik arz eden hizmetler için gider tahmininde bulunulmayıp, devam etmesine ihtiyaç duyulan hizmetler için önceki yıl verileri de ortaya konularak bütçe hazırlama rehberinde belirtilen esaslar dâhilinde ödenek konulabilecektir. Bu hususta idarelerin genellikle aynı hizmetler için farklı birimlerde ödenek talep ettiği görülmektedir hal böyle olunca idare bütçesi gereğinden yüksek ve bütçe gerçekleşme oranı çok düşecektir. Öneri olarak benzer harcamaların tek çatıda toplanıp bütçe hazırlama genelgesiyle sadece belli müdürlüklerin bu harcamalar için ödenek talep etmesi istenilmeli ve sadece o birimlerin ödenek tahmininde bulunması daha doğru olacaktır.

7. Belediyeler, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu kapsamında sahipsiz veya güçten düşmüş ya da tehlike arz eden hayvanların korunması ve bakımının yapılması ile rehabilitasyonunun sağlanması amacıyla kuracakları hayvan bakımevleri için en son yıl gerçekleşen gelirin binde beşi oranında ödenek ayırmalıdır. Bu husus son yıllarda Sayıştay Denetim Bulgularında çok sık karşımıza çıkmakta olup gerekli önlemler Belediyeler tarafından mutlaka alınmalıdır.

8. Gelir bütçesi (B) cetveli Mali Hizmetler / Strateji birimi tarafından hazırlanacaktır. Gelir sağlayan diğer birimlerin gelir tahminleri Mali Hizmetler / Strateji birimine gönderilerek konsolide edilecektir. Bu hususta Mali Hizmetlerin/ Strateji biriminin diğer birimlerden tahmini gelir ödenekleri almadan bütün belediye bütçesinin gelir kalemlerini kendisinin tahmin ettiği görülmektedir. Bu durum ise belediye gelirleri açısından gerçekçi bir tahmin olmamakla beraber gelir getirici hizmetlerde bulunan diğer birimlerin göz ardı edilmesi gerçekleşme oranını olumsuz yönde etkileyecektir.

9. 5393 sayılı Belediye Kanununun 49. maddesinde belirtilen Belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl Bütçe Gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanuna göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın %30’unu aşamaz hükmü mutlaka dikkate alınmalıdır.

Bütçe Hazırlama Takvimi

 Sonuç

İdareler bütçe tahminlerini; hizmetlerini ilk defa sunacakmış gibi değerlendirmeye tabi tutarak, öncelikli somut ihtiyaçlarını gözetip hizmetlerin maliyetinin mümkün olan en düşük düzeyde tutulması için gerekli çalışmaları yürütmeli ve mevcut harcama alanlarını gözden geçirerek verimsiz harcamaların tasfiye edilmesini sağlamalıdır. Tüm bu değerlendirmeler ve bahsedilen genel ilkeler çerçevesinde hazırlanan İdare Bütçeleri, harcama birimlerinin ve dış paydaş olarak halkın katılımının sağlanması neticesinde etkin, ekonomik ve verimli bir idare bütçesine dönüşecektir.