Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
Mansur YAVAŞ’ın Özel Danışmanı
mahmutesen@gmail.com
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”vista_blue”]
Özü:
Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlilerine 2024 ve 2025 yıllarında uygulanacak olan:
1-Kamu görevlilerinin geneline yönelik mali ve sosyal haklarla ilgili “Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı”;
2-“Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 7. Dönem Toplu Sözleşme ”nin;
Yeni/kazanılmış mali ve sosyal haklar getiren hükümleri incelenmekte; mevcut toplu sözleşme düzeninin aksayan yanlarına ve kamu görevlileri sendikalarının performanslarına da vurgu yapılmaktadır.
[/vc_message][vc_column_text]
I-GİRİŞ
1–4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu uyarınca düzenlenen, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde[1] işçi statüsü dışında çalışan kamu görevlilerine 2024 ve 2025 yıllarında uygulanacak olan, kamu görevlilerinin geneline yönelik mali ve sosyal haklarla ilgili “Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı” ile “Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 7. Dönem Toplu Sözleşme” 3.09.2023 gün ve 32298 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununa göre yürütülen toplu sözleşme görüşmelerinde kamu görevlilerine geneline yönelik haklar konusunda taraflar arasında anlaşma sağlanamamış, konu Kamu Görevlileri Hakem Kurulunca karara bağlanmıştır.
01.01.2024 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek ve iki takvim yılında uygulamada kalacak olan 7.Dönem Toplu Sözleşmenin (memur aylıklara uygulanacak katsayıların belirlenmesi başta olmak üzere) bazı mali hükümleri; kamu idarelerinde istihdam edilen kamu personelinin yanı sıra, bu idarelerden emekli (4/1-c’li) olanlar başta olmak üzere, çeşitli yasalara göre (2022 sayılı Kanuna göre yaşlılık ve özürlü aylığı alanlar, 2828 sayılı Kanun uyarınca muhtaç engellilerin bakım ödemeleri vb.) aylık/ödenek/sosyal yardım almakta olan da dahil asgari 9 milyonu aşkın kişiyi doğrudan etkilemektedir.[2]
Belirtilen nedenlerle, toplumun büyük bir kesimini kapsadığı görülen toplu sözleşme hükümlerinin etraflıca incelenmesinde/değerlendirilmesinde yarar bulunmaktadır.
II-TOPLU SÖZLEŞME
2-4688 sayılı Kamu Görevlileri ve Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu uyarınca düzenlenmekte olan toplu sözleşmeler veya toplu sözleşme imzalanmaması halinde verilen Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları; “Kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarını düzenleyen mevcut mevzuat hükümleri dikkate alınarak kamu görevlilerine uygulanacak katsayı ve göstergeler, aylık ve ücretler, her türlü zam ve tazminatlar, ek ödeme, toplu sözleşme ikramiyesi, fazla çalışma ücreti, harcırah, ikramiye, doğum, ölüm ve aile yardımı ödenekleri, cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardımları ve diğer mali ve sosyal hakları,” kapsamaktadır. (4688 /28.md.)
2024 ve 2025 Yıllarını Kapsayan 7. Dönem Toplu Sözleşme görüşmelerinde kamu personelinin geneline verilecek mali/sosyal haklar bölümü uyuşmazlıkla sonuçlandığı için bu konu Hakem Kurulu Kararıyla çözümlenmiştir. Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 7. Dönem Toplu Sözleşme ise Kamu İşveren Heyeti Başkanı (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı) ilgili sendika temsilcilerince ayrı ayrı imzalanmıştır.
4888 sayılı Kanuna göre kamu idarelerinde on bir adet iş kolu (büro, bankacılık / eğitim/ sağlık/yerel yönetim/basın, yayın/ kültür/ bayındırlık/ ulaştırma/tarım/enerji/Diyanet ve vakıf hizmetleri) oluşturulmuştur.
II-KAMU GÖREVLİLERİNİN GENELİNE YÖNELİK MALİ ve SOSYAL HAKLAR
Katsayıların belirlenmesi ve ücretlerin artırılması
3-Toplu sözleşmede memur aylıklarına uygulanan katsayılar ve sözleşmeli personel ücretleri yeniden tespit edilmiştir.
Bu bağlamda memur aylıklarının hesaplamalarında kullanılan aylık katsayısı, taban aylık katsayısı, yan ödeme katsayısı ve sözleşmeli personel ücretleri:
a)- 1/1/2024-30/6/2024 döneminde geçerli olmak üzere %15 oranında artış,
b)- 1/7/2024-31/12/2024 döneminde geçerli olmak üzere %10 oranında artış,
c)- 1/1/2025-30/6/2025 döneminde geçerli olmak üzere %6 oranında artış,
d)- 1/7/2026-31/12/2025 döneminde geçerli olmak üzere %5 oranında artış,
Olacak şekilde yeniden belirlenmiştir. (Hakem K.K. II. Kısım 5.md.)
Enflasyon farkı ödenmesi
4-Toplu Sözleşme ile altı aylık dönemler için tespit edilmiş artış oranlarının, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksindeki değişim oranının altında kalması halinde, aradaki fark enflasyon farkı olarak ayrıca ödenecektir. (Hakem K.K. II. Kısım 7.md.)
Diğer mali ve sosyal haklar
5-Kamu görevlilerinin genelini ilgilendiren mali ve sosyal haklara ilişkin kısmında, önceki döneme ait toplu sözleşme hükümlerinin -mevzuattan da kaynaklanan bazı maddelerdeki küçük değişiklikler dışında- noktası/virgülü bile dokunulmadan aynen Hakem Kurulu Kararına alındığı, Karar içeriğine bunlara ayrıca 9 madde daha eklendiği görülmektedir.
Bu yüzden sözü edilen/değişiklik yapılmamış maddelerin ayrıntısına girilmesine gerek görülmemiştir.
Hakem Kurulu Kararında önceki hükümlere göre ek/değişiklik yapılmış konular aşağıda özet halinde açıklanmıştır.
√ İtfaiyecilere ek olarak ödenen Özel Hizmet Tazminat (ÖHT) 5 puandan 7 puana yükseltilmiştir.
√ Sendika üyesi olan kamu personeline 3 ayda bir peşin olarak yapılan toplu sözleşme ikramiye ödemeleri aylık ödemeye dönüştürülmüştür. Bu tazminattan yararlanabilmek için iş kolundaki kamu görevlilerinin (en az) % 1’ den fazla üyeye sahip sendikaya üye olunması gerektiği koşulunu getiren hüküm, konuya ilişkin verilmiş Danıştay kararı da dikkate alınarak içerikten çıkarılmıştır.
√ Toplu taşıma sırasında konutunun işyerine uzaklığı nedeniyle aktarma yapan kamu görevlilerinin servis hizmetlerine özgü olarak ilave ödeme yapılacaktır.
√ KİT’lerde görevli müdürlere ek olarak ödenen ÖHT’ler 25 puandan 30 yükseltilmiş, diğer yöneticilere de ek olarak ödenen ÖHT 10 puandan 25 puana çıkarılmıştır.
√ KİT’lerde görev yapan biyolog/kimyager vb. unvanlı bazı personele ek 5 puan ÖHT ödemesi getirilmiştir.
√ Şeflere ödenen ek ÖHT’ler 12 puandan 22 puana yükseltilmiş, amirlere de ek 12 puan ÖHT ödemesi getirilmiştir.
√ Koruma ve güvenlik personeline ek olarak ödenen ÖHT 8 puandan 10 puana yükseltilmiştir.
√ KİT’lerde sözleşmeli olarak istihdam edilen teknik personele fiilen çalıştıkları gün başına unvanlarına göre ek olarak 3-1,2 puan arası yapılmakta olan ek ÖHT ödemeleri 3,6- 1,4 puan olarak yükseltilmiştir. Ek puanlara aylık 72-28 puan arasında değişen sınırlama getirilmiştir. Bu düzenlemeden peyzaj mimarı ve iç mimarlarda yararlanacaktır.
√ Veterinerlere ve yardımcı sağlık hizmetleri personeline 10 puan ek ÖHT ödemesi getirilmiştir.
√ Müze araştırmacısı, restoratör ve sanat tarihçileri de arkeologlar gibi teknik personelin arazide fiilen çalışılan gün başına öden ek ÖHT ‘den yararlanacaklardır.
√ Teknik personelin ek ÖHT ödeme puanları 20-5 puan arasında artırılmış, KİT’lerde sözleşmeli istihdam edilen sözleşmeli personele de aynı oranlarda ek ÖHT verilmesi kabul edilmiştir.
√ Teknik personele arazide fiilen çalıştıkları gün başına unvanlarına göre ödenen 3-1,2 arasında değişen ek ÖHT ödemeleri 3,6- 1,4 puan olarak yükseltilmiştir. Ödenecek ek puanlara aylık 72-28 puan arasında değişen sınırlama getirilmiştir.
√ Teknik personelin (mühendis/mimar/jeologların ek ödeme puanlarına 20-5 puan arasında ilaveler yapılmıştır. KİT’lerde çalışan sözleşmeli teknik personelde aynı artışlardan yararlanacaktır.
√ Kadroları avukatlık hizmetleri sınıfında yer alan (sözleşmeli çalışanlar dahil) personele 10 puan ek ÖHT ödemesi getirilmiştir.
√ Müdürler ve diğer bazı idarecilerin (Bölge müdür yrd./il müdür yrd. vb. unvanlı kadrolarda bulunanların) ÖHT puanlarına 20-15 puan ilave edilecektir.
√ Sürekli bir görevle başka bir yere atanan kamu görevlilerine eşyasını fiilen taşımış olma koşulu aranmaksızın yurtiçi yer değiştirme masrafı ödenecektir.
√ Ek gösterge çalışması konusu yeniden düzenlenmiş, birinci derecedeki bazı memurlara 3.600 ek gösterge verilmesi konusunda yetkili konfederasyonun katkısı ile çalışma yapılması kabul edilmiştir. Ancak daha önceki sözleşmede olduğu gibi bu çalışma takvime bağlanmamış ve konfederasyonun çalışmalara katılımından vazgeçilmiştir.
√ Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununu hükümleri güncel koşullar bağlamından 2024 yılında yeniden gözden geçirilecektir.
√ Devlet Memurları Yiyecek Yardımı Yönetmeliği değişen koşullar çerçevesinde yeniden gözden geçirilecektir.
√ Bütçe kanunlarına göre belirlenen günlük harcırah (yevmiye) tutarlarının güncel koşullar çerçevesinde belirlenmesine yönelik çalışma yapılacaktır.
√ Veteriner hekim ÖHT’lerine ayrıca 10 puan ilave edilecektir.
√ Sıra tahsisli kamu konutlarında oturan engelli kamu görevlilerinin kalış süreleri bir yıl uzatılmıştır.
Yeni dönemde kamu personelinin genelinin mali/sosyal haklarına yönelik getirilmiş olan bu düzenlemelerin yetersiz kaldığı, mali ve sosyal haklarda kayda değer iyileştirme/düzeltme sağlamadığı açık ve seçik olarak anlaşılmaktadır. (Hakem K.K. II. Kısım 4-62 md.)
III-HİZMET KOLLARINA YÖNELİK MALİ ve SOSYAL HAKLAR
6-4888 sayılı Kanuna göre kamu idarelerinde oluşturulmuş (büro, bankacılık/eğitim/ sağlık/yerel yönetim/basın, yayın/ kültür/ bayındırlık/ulaştırma/tarım/enerji/Diyanet ve vakıf hizmetleri) kollara ilişkin mali ve sosyal haklar (11) ayrı bölümde karara bağlanmıştır.
Toplu Sözleşmenin kamu görevlilerinin genelini ilgilendiren mali ve sosyal haklara ilişkin kısmında olduğu gibi hizmet kollarına ilişkin temel konularda da önceki toplu sözleşme kararlarına büyük ölçüde bağlı kalınmıştır.
Bununla birlikte hizmet kolu sözleşmelerindeki hüküm/madde sayının her toplu sözleşme döneminde orantısız biçimde arttığı, önceki dönemde 141 olan madde sayısının yeni dönemde %106 oranında artarak 291 maddeye ulaşıldığı görülmektedir.
Bu Toplu Sözleşmeyle çalışanlara, eski döneme göre sağlanmış yeni/farklı kazanımlar, yazımıza ekli tabloda ayrıntılı biçimde gösterilmiştir. (Ek- TABLO I)
Tablo incelenmesinden de anlaşılacağı üzere çalışanlar lehine getirilmiş mali ve sosyal haklar, çalışanların yıllardır süregelen ağır ekonomik sıkıntılarını, bu bağlamda merkezi yönetimden beklentilerini karşılamaktan çok uzaktır. Sendikaların temel sorunların çözümlenmesinin güçlüklerini de dikkate alarak; ana sorunları bir yana bırakarak, ikincil/basit sorunlarla uğraşmayı tercih ettikleri, faaliyetlerini/performanslarını bu konular üzerinde yoğunlaştırmaya başladıkları görülmektedir.
Yeni toplu sözleşme döneminde çalışanların mali ve sosyal haklarına geçici/basit çözümler getirmiş bu tür sözde kazanımlardan bazıları, örnek olarak aşağıya çıkarılmıştır.
√ Memurların yapacakları fazla çalışma saat ücretinin, bütçe kanunlarındaki tespit edilmiş tutarın (5,40 TL), 4 katı yerine 5 katı üzerinden ödenmesi; bu suretle memur aylıklarda en fazla 158 TL civarında artış sağlanması;
√ Bazı memurlara ödenen Özel Hizmet Tazminatlarının (ÖHT) 2- 15 puan arasında (97 -725 TL arasında) artırılması;
√ Yan ödeme puanlarında kısmi artışlar yapılması;
(Örneğin yan ödeme rakamları %50 oranında artırılmış olan belediye zabıta memurunun aylığında yan ödemeden dolayı sadece 82 TL (brüt) artış olacaktır.)
√ Saati 70,73 (brüt) üzerinden ek ders görevi üstlenmiş olan kamu görevlilerinin mali durumlarında kısmi iyileştirme sağlanması bağlamında haftalık ücretli okutacakları ders sayılarında 1-3 saatlik artışlar yapılması;
√ Memurlara maktu olarak yapılan bazı ödemelerin gösterge/maaş katsayına bağlanması, kısmi artışlar ve ödemelerin katsayı artışlarına bağlı olarak güncelleştirilmesi olanağının getirilmesi,
(Örneğin sürücü olmadıkları halde görevlerini aynı zamanda araç kullanarak yürütenlere daha önce maktu olarak ödenmekte olan 125 TL yerine 500 gösterge rakamı üzerinden (255 TL) ödeme yapılacaktır.)
√ İşe geliş/gidişlerinde birden fazla toplu taşıma aracı kullanmak zorunda olan personelin toplu taşıma kartlarına aktarma bedeli ilave edilmesi,
√ Temel/esasa ilişkin bazı konularda çalışma yapılması vb.
Sözde kazanımların siyasal iktidarın da işine geldiği, böylelikle sendikaların küçük taleplerinin kolaylıkla yerine getirdiği, bu suretle sendikaların her toplu sözleşme döneminde çok sayıda “sözde kazanımlar” elde ettikleri için sonuçtan oldukça memnun oldukları anlaşılmaktadır.
Ancak elde edilmiş kazanımların çalışanların mali ve sosyal haklarında temel konularda önemli/dikkat çeken bir iyileşme sağlamadığı ve sözleşme öncesi sendikalar tarafından açıklanmış hedeflerin de çok gerisi kaldığı bilinmektedir. Bu yüzden “Dağ fare doğurdu” demek olanaklıdır ve bunun abartılı bir benzetme olmayacağı değerlendirilmektedir.
IV- SÖZLEŞMELERİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ
Ayrıntılı çalışma yapılması gereken konular
7-Önceki toplu sözleşmede özel/ayrıntılı çalışma yapılması kararlaştırılmış olan:
√ Yüksek öğretim kurumlarında görevli 657 sayılı Kanunu tabi memurların kurumlar arasında naklen atanmalarının kolaylaştırılması için çalışma yapılması,
√ Sağlık hizmetleri sunumunda kaliteyi artırmak için icap nöbetine ilişkin hususların yeniden düzenlenmesi,
√ “Sağlık Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfının “, “Sağlık Hizmetleri Sınıfı” olarak değiştirilmesi;
√ Sağlık hizmet kolunda görevde yükselme/unvan değişikliği yapılmasının usul ve esaslarının belirlenmesi,
√ Yüksek öğretim kurumlarında döner sermayeden yararlanacak olan görevlilerin kadro görev unvan katsayılarının belirlenmesi,
√ İtfaiye personeline fiili hizmet zammı ödenmesi,
√ Büyükşehir belediyelerine bağlı genel müdürlüklerin daire başkanlarının özlük haklarının düzeltilmesine ilişkin çalışmalara belediye başkan yardımcıları da dahil edilerek devam edilmesi,
√ TKGM’ de tapu görevlileri arasındaki unvan farklılıklarının giderilmesi,
Konuları aynen yeni döneme aktarılmıştır.
Ayrıca;
√ Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununun güncel koşullar çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesi,
√ Yiyecek Yardımı Yönetmeliği hükümlerinin güncel koşullar çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesi,
√ Memurlara ödenmekte olan günlük yevmiye (harcırah) tutarlarının güncel koşullar çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesine,
İlişkin de yeni çalışma konuları da belirlenmiştir.
Yeni döneme aynen aktarılmış bazı çalışma konularının 4’üncü Dönemden itibaren sürekli biçimde sözleşmelerde yer aldığı görülmektedir.
Diğer yandan çalışma yapılmasına karar verilmiş bazı konuların da zamanla incelenmesinden vazgeçildiği bilinmektedir.
Çalışanların haklı taleplerinin “komisyona havale” edilmemesi, sürüncemede kalmaması için sendikalar tarafından gereken önlemler alınmalıdır. Bu amaçla toplu sözleşme öncesi sendikaların; talep edilen haklar, bunların karşılanmasına ilişkin seçenekli çözüm yolları konularında her yönüyle hazırlıklı olmaları gerekmektedir. Bu tür bir hazırlık için toplu sözleşme görüşmelerinde “çalışma yapılmasına” ilişkin bir karar beklenmesine gerek yoktur. Esasen sendikanın ciddi hazırlığının olmadığı bir konuda; rasyonel, gerçekçi toplu sözleşme/müzakere yapılamayacağı açıktır.
Bu bağlamda sendikaların taleplerin gerçekçi olmasında, popülistçe yaklaşımlardan olabildiğince uzak durulmasında yarar vardır. Rasyonel bir yaklaşımla en karmaşık görünen konular bile 1-2 hafta içinde çözümlenebilir. Zira burada önemli olan husus iktidarın konuya yaklaşımı ve bu amaçla çalışanlara ayıracağı kaynak miktarıdır. (İktidarın ayırdığı/ayırmak istediği yeterli bir kaynak yoksa konunun görüşülmesine, çalışanların oyalanmasına da gerek yoktur.) Miktar belli olduktan sonra geriye kaynağın adaletli bir şekilde dağıtımı kalmaktadır. Dağıtım konusunda yıllardır uygulanmış temel ölçütlerimiz vardır. Yapılacak iş sadece bunların güncellenmesidir.
Diğer yandan ayrıntılı çalışma gerektiren temel sorunlarına ilişkin yürütülecek çalışmaların usul/esasların tespiti ve sürelerinin takvime bağlanması konuları sözleşmelerde hüküm altına alınmalı, bu bağlamda eylem planları hazırlanmalıdır. Makul bir sürede çözümlemeyen sorunların nedenleri, karşılaşılmış güçlükler konusunda çalışanların bilgilendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalı, bu suretle çalışanların daha fazla oyalanmaları/aldatılmalarının önüne geçilmelidir.
Fazla çalışmalar
8-Önceki toplu sözleşmelerde olduğu gibi yenisinde de fazla çalışma konusunda çok sayıda ve ayrıntılı düzenlemeler vardır. Bu düzenlemelerin sayısının her toplu sözleşme döneminde daha da artırıldığı görülmektedir. Buradan kamu personelinin yıllık fazla çalışma saatlerinin artırılması, saat başına (2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununa göre 5,40 TL ) ödenecek ücretin kat/misli uygulanacağı konularına, kamu görevlilerinin aylıklarının belirlenmesinin temel bir unsuru gibi özel bir önem verilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
Bu yüzden fazla çalışmalarla ilgili olarak aynı iş kolu kapsamındaki kurum/kuruluş personelleri için bile ayrı ayrı düzenlemelere gidilmiştir. Eşit işe eşit ücret/ücret adaletine aykırılık oluşturan fazla çalışma ücretleri belirlenmiştir
(Örneğin bütçe kanunlarıyla belirlenmiş fazla çalışma saat ücretleri; aynı iş kolunda çalışan Valilik/Kaymakamlık/Göç İdaresi Başkanlığı personeline 3; EGM/MSB görevli sivil memurlara 4; Vergi/Nüfus/SGK personeline 5 kat üzerinden ödenmektedir.)
40 yılı aşkın bir süredir (mülga) Devlet Personel Başkanlığı bünyesinde daire başkanı seviyesinde mevzuata ve çalışanlar arasındaki belli dengelere bağlı olarak başarıyla yürütülmüş fazla çalışma konusu bu Toplu Sözleşmede de olabildiğince abartılmıştır. Bu bağlamda çalışma barışını da olumsuz etkiyebilecek nitelikte kurum içinde veya kurumlar arası (kısır) rekabete yol açan düzenlemelere yer verilmiş olduğu görülmektedir.
(Örneğin; Toplu Sözleşmenin Büro, Bankacılık ve Sigortacılık Hizmet Kolundaki toplam 28 maddeden 11 tanesi (%40); Kültür ve Sanat Hizmet Kolundaki 21 maddeden 6’sı, (%29) Tarım ve Ormancılık Hizmet Kolundaki 27 maddeden 6’sı (%22); fazla çalışma konusuyla ilgilidir.)
√ 2023 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile 5,40 TL olarak belirlenmiş fazla çalışma saat ücretine sendikaların itirazı olmadığı, artırılması yönüne gidilmesi bir yana harcırah (yevmiye) tutarlarının güncel koşulları çerçevesinde belirlenmesine yönelik çalışma yapılmasına benzer bir düzenlemeye gidilmesine bile gerek görülmediği, bütçe kanunlarındaki miktarların taban ücreti gibi ele aldıkları ve bu suretle kendilerine bir tür manevra/ faaliyet gösterecekleri alan olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Fazla çalışma konusundaki pazarlıklardan, pazarlıklar sonrası alınmış kararlardan kamu personeli sendikalarının genelde memnun oldukları, bu konuları elde edilmiş” kazanımlar!” olarak açıkladıkları bilinmektedir.
Oysa yılda en fazla 350 saat fazla çalışma yapabilecek memura, belirlenmiş ücretin bir kat fazlasının ödenmesi halinde, aylık ücretinde sadece 157,5 TL artış olacaktır. Memurun bir saatlik fazla çalışmasından elde edeceği 5,40 TL artış ile işyerindeki çay ocağından bir bardak çay içmesi bile olanaksızdır.
Belirtilen nedenlerle fazla çalışma ücretleri konusunun bu kadar önemsenmiş olması, sendikalara faaliyet alanı bırakmak için bütçe kanunlarında fazla çalışma ücretlerinde anlamlı artışlar yapılmaması vb. durumlar kamu yönetimi/kamu personeli ve kamu sendikaları yönünden ibretlik/ trajikomik bir durumdur.
(Benzer uygulamalar, ek ders ücreti ödemeleri ile giyecek yardımları açısından da geçerlidir.)
Bu yaklaşımların doğal sonucu olarak özgün bir istihdam şekli olan fazla çalışma mevzuatı konusundaki yeknesaklık yitirilmiştir. Zira kamu görevlilerine yaptırılacak fazla çalışmanın usul ve esaslarını belirleyen mevzuat ( 657 sayılı DMK 99, 178; 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’ un 2 maddeleri, Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu, Fazla Çalışmanın Uygulama Esaslarını Gösterir Yönetmelik vb.) hükümlerinin uygulanmayacağı ayrıca karara bağlanmıştır.
Böylelikle Devlet memurlarının genel olarak haftalık çalışma süresi olan 40 saatin üstünde yaptıkları çalışmaların fazla çalışma olarak tanımlanabileceğine; kurum faaliyetlerinin gereği veya hizmetin devamını temin amacıyla normal çalışma saatleri içinde/dışında; ulusal/resmi/dini bayramlarda yapılacak olan (nöbet niteliğindeki) hizmetler için fazla çalışma ücreti ödenmeyeceğine ilişkin yerleşik kuralların uygulanmasından vazgeçilmiştir.
Bu suretle, cami/mescitlerde görev yapan imam-hatip ve müezzin-kayyımlar ile vaizler başta olmak üzere; kütüphane/müze/turizm bürolarında, defin hizmetlerinde çalışanlara vb. fazla çalışma ücreti ödenmesi karara bağlanmıştır. Yerleşik kurallara aykırı uygulama her toplu sözleşme döneminde daha da genişletilmektedir.
Fazla çalışma ücretlerinin kurumlara göre tespit edilmiş farklı katsayılar üzerinden değil, bütçe kanunlarında belirlenmiş miktarlar üzerinden ödenmesi; fazla çalışmaya uygulanacak katsayıların, fazla çalışma süreleri ve fazla çalışmaya katılacak olanların sayısının belirlenmesinin pazarlık konusu olmaktan çıkarılması gerekmektedir. Ayrıca yetersiz kaldığı tartışmasız olan 5,40 TL tutarındaki fazla çalışma saat ücretinin makul seviyede artırılması, fazla çalışma konusunun toplu sözleşmelerin kamu görevlilerinin genelini ilgilendiren bölümünde ele alınarak çözümlenmesinde yarar bulunmaktadır.
Tazminatların artırılması
9-Mevcut toplu sözleşme düzeninin; hizmet kolunda sendika kurabilen dolayısıyla toplu sözleşmelerde taraf olan/sözleşme imzalama yetkisi olan veya seslerini yeterince duyurma olanağına sahip iş kollarındaki çalışan kamu görevlilerinin lehine; bu olanaklara sahip olmayan kamu görevlilerinin ise aleyhine işlemeye başladığı görülmektedir.
Özellikle 2006/10344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Devlet Memurlarına Ödenecek Zam ve Tazminatlara İlişkin Karar” eki cetvellerde, 657 sayılı DMK veya 375 sayılı KHK’ya ekli cetvellerde genel/köklü bir değişiklikler yapılması yerine, 657 sayılı DMK’da ihdas edilmiş hizmet sınıflarını göz ardı edilerek, işkolları itibarıyla belirli kesimler lehine ücret artışları sağlanmış olması çalışanlar arasındaki ücret farklılıklarını daha da artırmıştır.
Yasa; KHK/Bakanlar Kurulu Kararı ile sağlanmış genel denge bozulmaya başlanmıştır.
(Zira kamu görevlilerinin çoğunluğu için aylıklarındaki en önemli unsuru (aylığın büyük bölümünü) anılan Karar eki cetvellerde gösterilen özel hizmet tazminatı ile diğer tazminat oranları oluşturmaktadır.)
Örneğin; sayıları 319 olan Emniyet Hizmetleri Sınıfına mensup personelin kamu görevlileri toplu sözleşmelerinde esamisi bile okunmaz iken, (kadro) sayıları 142.618 olan Din Hizmetleri Sınıfı mensupları, iş kolunda kurulu sendikaları aracılığıyla, Diyanet ve Vakıf Hizmet Koluna ilişkin, on sekiz maddeden oluşan karar alınmasını sağlamışlar, bu bağlamda Toplu Sözleşme kapsamında kendilerine uygulanacak yeni bazı mali haklar elde edebilmişlerdir.
(Top. Söz II Kısım, 11. Bölüm)
Eşit işe eşit ücret ödenebilmesi, kamu görevlileri arasında orantısız ücret farklılıklarının giderilmesi, ücret adaletinin temini bağlamında 2006/10344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Devlet Memurlarına Ödenecek Zam ve Tazminatlara İlişkin Karar”; 657 sayılı DMK/KHK ve eki cetveller güncellenmeli; iş kolları/kurumlar bazında yapılacak değişiklikler sırasında genel dengenin korunmasına, 657 DMK ihdas edilmiş hizmet sınıflarının göz ardı edilmemesine, çalışma barışının bozulmamasına özen gösterilmelidir.
Diğer konular
10-Toplu Sözleşmelerle yapılmış müdahalelere karşın mevzuatta gereken değişiklikler yapılmadığı için her toplu sözleşmede daha önce karara bağlanmış/uygulamaya geçilmiş hususların yeniden sözleşmelere konulması gerekmektedir. Bu yüzden her yeni sözleşme döneminde sözleşme hükümlerinde artış olduğu görülmektedir.
(Kamu personelinin zam ve tazminatlarında artış sağlayan toplu sözleşme hükümleri doğrultusunda ilgili mevzuatta henüz değişiklik yapılmamış olması; itfaiyeci personelin halen Genel İdare Hizmetleri Sınıfına alınamamış olması bu durumlara örnektir.)
Sözleşme hükümleri doğrultusunda mevzuatta gereken değişikliklerin yapılması, mevcut kazanımların yasal güvenceye kavuşturulması, sözleşmelerin sadeleştirilmesi ve bu suretle uygulamadaki karışıklıkların önü alınmalıdır.
11– Öncekilerde olduğu gibi bu Toplu Sözleşmenin düzenlenmesi sırasında da gereken dikkat ve özen gösterilmemiştir.
Bu bağlamda;
√ Kamu personeline yiyecek/giyecek yardımı yapılması, servis hizmeti, hizmet tahsisli kamu konutlarının kapsamının genişletilmesi, KİT’lerde konut kira bedelinin (%15) indirimli tahsil edilmesi vb. konular kamu personelin tümünü kapsayan Hakem Kurulu Kararında ikinci kısmının yanı sıra, Toplu Sözleşmenin hizmet kollarına yönelik ikinci kısımda da mükerrer olarak düzenlenmiştir.
Oysa Hazine ve Maliye Bakanlığının (Kamu Mali Yönetim ve Dönüşüm Gn. Md. (BÜMKO) kadim uygulamaları doğrultusunda, bu tür konuların; Hakem Kurulunun 41’nci maddesindeki kamu misafirhanelerinden yararlanılması düzenlemede olduğu gibi, kamu personelinin geneline yönelik kısmında belirtilmesi ve tekrarlardan kaçınılması yerinde olacaktır.
√ Belirli hizmet kollarında çalışanları kapsayan ücret artışına yönelik bazı düzenlemelere; Hakem Kurulu Kararının yanı sıra Toplu Sözleşmede de veya her ikisinde birden yer verilmiştir.
(Hekimlere ek ödeme; müze araştırmacısı/ arşivcilere zam ve tazminat verilmesine ilişkin yer alan düzenlemeler örnektir.)
Toplu sözleşmelerin düzenlenmesi sırasında gereken yeknesaklık; dikkat ve özen gösterilmelidir.
13– Toplu Sözleşmede; konunun tarafı olan belediyelerin de görüş/onayları alınmadan PTT/Orman Muhafaza/Gümrük Muhafaza personeline yönelik olarak, personele toplu taşıma kartı verilmesi yerine, belediyelerin toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlandırılmalarına ilişkin kurallar getirilmiştir.
Aynı şekilde sağlık ve sosyal hizmetler iş kolunda çalışan personele milli parklara ücretsiz olanağı getirilmiştir.
4736 sayılı Kanuna aykırı uygulamalardan, ayrıcalıklardan kaçınılmasında yarar vardır.
IV-SONUÇ
14- 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununa göre yetkili organlar tarafından belirlenmiş olan 2024 ve 2025 yıllarını kapsayan 7. Dönem Toplu Sözleşme Dönemine ilişkin “Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı” ile “Toplu Sözleşmeye” ait hükümlerin önceki toplu sözleşme hükümleriyle karşılaştırmalı ve analitik/ayrıntılı incelenmesi sonucunda:
Yukarıdaki ilgili bölümlerde de ayrıntılı olarak açıklandığı üzere:
√ Yeni dönemde kabul edilmiş hükümlerde önceki toplu sözleşme hükümlerine göre kayda değer bir farklılık olmadığı, kamu çalışanları ve emeklilerinin gereksinimleri/beklentilerini karşılamaktan uzak kaldığı;
√ Siyasal iktidarın kamu çalışanlarının genelinin mali ve sosyal haklarında anlamlı bir iyileştirme yapmak yanlısı olmadığı, toplumda etkili/sesini duyurabilen belirli meslek gruplarının güncel sorunlarını çözmekle yetindiği, bu yüzden yasa/KHK’da toplu ek ve değişiklik bir yana, 2006/10344 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Devlet Memurlarına Ödenecek Zam ve Tazminatlara İlişkin Karar” da bile ve yıllardır köklü bir değişikliğe/güncellenmesi yönüne gitmediği;
√ Kamu görevlileri sendikalarının da: Siyasal iktidarın bu tercihlerini anlayışla karşıladıkları, mali ve sosyal haklarda temel iyileştirmeler yerine faaliyetlerini fazla çalışma/ders ücreti/giyecek yardımı vb. “çay/simit” parasını dahi karşılamayacak sembolik artışlar içeren tali işler üzerine yoğunlaştıkları, bu konulardaki elde edilen sonuçlara göre kendilerini başarılı gördükleri; 3.600 ek gösterge konusunda olduğu gibi işin esasını bir yana bırakıp popülist söylemlerini sürdürdükleri,
√ 10 yılı aşkın süredir uygulamada olmasına karşın sözleşmelerde yer alması/düzenlenmesi gereken hususların halen yeterince açıklığa kavuşturulamadığı;
Kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklarının hangi tür (kamu görevlilerinin geneline/hizmet kollarına yönelik) toplu sözleşme kapsamında düzenleneceği konusunda duraksamalar yaşandığı;
Kararlarda yasalara aykırı hususlara da yer verildiği;
Diğer yandan EGM örneğinde görüldüğü gibi toplu sözleşme düzeninin; hizmet kollarında sendika kurabilen dolayısıyla toplu sözleşmelerde taraf olan/sözleşme imzalama yetkisi kamu görevlilerinin lehine, bu tür olanakları olmayan kamu görevlilerinin aleyhine işlediği;
Anlaşıldığından;
Gelinen bu aşamada, Hakem Kurulu Kararında da vurgulandığı gibi Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununu hükümlerinin yeniden düzenlenmesi/güncellemesi bu bağlamda gerçek bir toplu sözleşme düzenine geçişin hızla sağlanması gerekmektedir.
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_style=”solid-icon” style=”square” message_box_color=”success”] Ek TABLO I – Önceki Toplu Sözleşmeye Göre Yapılmış Ek/Değişikliklerle Çalışanlar Lehine Sağlanmış Kazanımlar [/vc_message][vc_column_text]
Dip Notlar:
[1] Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri: Genel/özel bütçeli idareleri, düzenleyici ve denetleyici kurumları, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareleri içermektedir.
[2] Kamu idarelerinde istihdam edilen kadrolu kamu personeli sayısı 3.470.727; sözleşmeli sayısı ise 270.567’dir. Kamu idarelerinden emekli (4/1-c’li) olan sigortalı sayısı 3.196.635’ dir. Diğer yandan 2022 sayılı Kanun uyarınca aylık alanları sayısı1.556.588; engellilere evde bakıma destek için yapılan sosyal yardımlardan yararlananların sayısı ise 560.693’dür.
(https://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/
https://www.sbb.gov.tr/logo/2023-yil-butce-gerekcesi/ )
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”juicy_pink”]
Bu makalenin tüm hakları www.alomaliye.com’a aittir. İktibas belirtilmeden ve linkimiz verilmeden (kaynak belirtilmeden) tamamı ya da bir kısmı herhangi bir ortamda (yazılı-görsel-işitsel-sanal-bulut-eğitim vb. ortamlar) kullanılamaz. Aksi kullanımlarda gerekli yasal işlemler yapılır.
[/vc_message][vc_column_text]
