Artan Sosyal Yardımlara Karşın Yoksulluk Büyüyor – Mahmut ESEN, E. Mülkiye Başmüfettişi

Artan Sosyal Yardımlara Karşın Yoksulluk Büyüyor

Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
Mansur YAVAŞ’ın Özel Danışmanı
[email protected]

Merkezi yönetim tarafından değişik kurum ve kuruluşlar aracılığıyla dar gelirli/ihtiyaç sahibi kişilere yapılan sosyal yardım ve hizmetler; 2012 yılından itibaren Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASHB) çatısı altında verilmeye başlanmıştır.

Yapılmakta olan sosyal yardımların mali boyutu her yıl artmıştır.

Örneğin yılında SHB ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDTF) tarafından 2017 yılında yapılmış olan 36 milyar TL tutarındaki toplam sosyal yardımlar, 2022 yılında 151,9 milyar TL ulaşmıştır.

Yardım tutarlarındaki artış oranı merkezi yönetim bütçesi giderlerindeki artışların üzerinde seyir etmiştir.

Yapılan sosyal yardımların tür/sayıları her yıl artmakta olup 2022 yılında sayıları 49’a ulaşmıştır.

Yardımlardan yararlanan ihtiyaç sahibi hane ve kişi sayıları her yıl artmaktadır.

Yardımların niteliği ve yararlanmakta olanlar hakkında fikir edinilmesi bakımından 2022 yılında yapılmış belli başlı yardım konuları ve bunlardan yararlanan hane veya kişi sayıları aşağıya çıkarılmıştır.

2022 Yılında Sosyal Yardım Alan Hanelere Yapılmış Belli Başlı Yardımların Türü, Yararlanan Hane/Kişi Sayıları

Yardımların türünün bir ailenin gereksinim duyabileceği tüm alanları kapsadığı, ailelere yalnız olmadıklarını gösteren duyarlı konulara öncelikle el atıldığı görülmektedir. 2022 yılında başlatılmış olan (yakını vefat edenlere vefat; kronik hastalara kesintisiz güç kaynağı ve elektrik tüketimi ile birikmiş elektrik borçları, çocuklara glikoz ölçüm cihazı için yardım programları, hane halkı ziyaretleri, hane içindeki kişi başı gelir durumu ve çocuk sayısına göre aylık ve çocuklar için ayrıca destek ödemesi, yılın son aylarında başlatılmış olan 4-6 yaş Kur’an Kursu Destek Programı vb.) yardım programlarında da bu incelikleri görmek olanaklıdır.

Yardımlardan yararlanan hane/kişi sayıları TÜİK ve yıllık nüfus artışı oranlarının da çok üzerinde artmaktadır.

Gerçekten de; 2017 ve 2022 yılları arasındaki 5 yıllık dönemi kapsayan TÜİK ve ASHB verilerine dayalı tarafımdan yapılmış olan bir incelemeye göre:

— 2017 yılında 3,2 milyon olan yardım alan hane sayısının, 2022 yılında 1,2 milyon (% 38 oranında) artışla 4,4 milyona yükseldiği, yardım alan hanelerin ülkemizdeki toplam hanelerin yaklaşık 1/ 5 seviyesine ulaştığı, aynı dönemde ülkemizdeki hane sayılarında ortalama artış oranının ise % 15 olduğu;

— Ortalama hane halkı sayısı üzerinden yapılan hesaplamaya göre; 2017 yılında yardım alan 11 milyon kişinin; 3 milyon (%27) artışla 2022 yılında 14 milyon kişiye ulaştığı, aynı dönemde ülkemizdeki nüfus artış oranının ise %5,53 seviyesinde kaldığı;

Böylelikle; beş yıllık dönem sonunda: Ülke ortalamasına göre hane ve yardım alanların sayılarında oluşmuş olağan artışlar düşüldükten sonra yardım alan hanelerin sayısının 720 bin; yardım alanların da 2,3 milyon kişi artığı, dolaysıyla nüfusun %2,7 sini oluşturan bir kesimin de beş yıllık süreçte yoksullaştığı ve yardım alan 11,7 milyon kişiye katıldıkları ve sosyal yardımlardan yararlananların toplam sayılarının 2022 yılında  14 milyona kişiye ulaştığı tespit edilmiştir.

Sosyal yardımların başlatıldığı ilk yıllarda görülen süt sığırcılığı/damızlık koyun vb. gelir getirici faaliyetler için yapılacak yardımlardan büyük ölçüde vaz geçilmiştir. Oysa yardım alan yurttaşlarımızın sürdürülebilir gelir elde etmeleri, üretken hale gelmelerini, sosyal hayata uyumları sağlayabilmek amacıyla “balık vermek yerine balık tutmayı” öğretmeye yönelik projelere ağırlık verilmesinde yarar vardır.

Yapılacak yardımların türü/miktarları yasal düzenlemeler yerine, büyük ölçüde yönetsel işlemlerle (Cumhurbaşkanı onayı ile) belirlenmektedir. Bu bağlamda 2022 yılında; 3 milyon haneye toplam 13 milyar TL tutarında aylık ve çocuk desteği yardımı; 3,7 milyon haneye 4,7 milyar TL elektrik tüketim desteği, eşi ölen dul kadınlara/asker çocukları, öksüz/yetim çocuklarına yardım yapılması veya yardım miktarının güncellenmesi vb. işlemler sadece idari düzenlemelere dayanılarak yapılmıştır.

Yapılacak sosyal yardımların türü ve yardımlardan yararlanma koşulları konuya ilişkin yasa ve ikincil mevzuatta açık/seçik olarak belirlenmeli, her yıl daha da çeşitlendirilen yardımların  toplulaştırılması yoluna gidilmesinde ve aylık bazında ödenmesinde yarar vardır.

Yardımların yasal dayanak olmadan sadece idari kararlarla yapılabiliyor olması olgusu yardımların siyasal iktidarla/iktidarın başı ile özdeşleşmesine yol açmaktadır. 2022 yılında başlatılmış; 509 milyon TL harcama ile yıl içinde 3,3 milyon hanede gerçekleştirilmiş ve 15.5.2023 tarihine kadar devam edeceği açıklanmış, Cumhurbaşkanı mektubunun da iletildiği, sosyal yardımdan yararlanan vatandaşlarımızın ihtiyacının belirlemesi ve giderilmesine yönelik Ulusal Hane Ziyaret Programı vb. programların da yardımların iktidarla özdeşleşmesini pekiştirdiği, yardımların kamu kaynaklarından yapılıyor olması olgusunu gölgelendiği bilinmektedir.

Sözü edilen koşullar altında yapılmakta olan sosyal yardımların; yardımlardan yararlanan dar gelirli ve ihtiyaç sahibi kişilerin siyasal tercihlerini doğrudan etkileyeceği tartışmasız/kesin bir gerçektir. Bu durumda olan asgari 9 milyon seçmen bulunmaktadır. Bu durumda olan seçmen sayısının çokluğu nedeniyle sosyal yardımlardan yararlananların genel seçim sonuçlarını belirledikleri/belirleyecekleri, bu yüzden siyasal iktidarın seçim yarışına önde başladığı/başlayacağı açıktır.

Belirtilen nedenlerle seçimlerin eşit koşullar altında yapılabilmesi için öncelikle yapılacak sosyal yardım türü ve konularının nesnel ölçütlere bağlanması, mevzuat eksikliklerinin giderilmesi; böylelikle yardımlara ihsan/lütuf yerine sosyal bir hak niteliği kazandırılması, muhalefet partilerinin bu konular üzerine yoğunlaşması gerekmektedir.