Özet Döviz Pozisyonu Raporu Düzenlemesinin Uygulama Detayları ve Önerilerimiz – Dr. Murat KOÇ, YMM-Öğretim Görevlisi

Özet Döviz Pozisyonu Raporu

Dr. Murat KOÇ
Yeminli Mali Müşavir
Öğretim Görevlisi
[email protected]

1. Giriş:

Türk parasının kıymetini korumak amacıyla, Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesine, döviz ve dövizi temsil eden belgelere (menkul değerler ve diğer sermaye piyasası araçları dahil) ilişkin tüm işlemler ile dövizlerin tasarruf ve idaresine, Türk parası ve Türk parasını temsil eden belgelerin (menkul değerler ve diğer sermaye piyasası araçları dahil) ithal ve ihracına, kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemlere, ihracata, ithalata, özelliği olan ihracat ve ithalata, görünmeyen işlemlere, sermaye hareketlerine ilişkin kambiyo işlemlerine ait düzenleyici, sınırlayıcı esaslar TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR ile tayin ve tespit edilmiştir.

Yine döviz kuruna ilişkin ortaya çıkabilecek yüksek oranlı dalgalanmalara karşı tedbir alınması ve döviz kurunda ortaya çıkacak artışın orta ve uzun vadede de enflasyona neden olmaması için döviz kuruna yönelik sıkı tedbirler uygulamaya konulmuştur ve konulmaktadır.

Bu tedbirler özellikle finans kesimine yönelik olarak getirilmektedir. Bu tedbirler arasında son dönemde en çok uygulanan tedbir; kredi yoluyla sağlanan finansmanın döviz alımında kullanılmasının önüne geçilmesine yönelik tedbirlerdir.

Daha önceden Merkez Bankası tarafından 15 milyon ABD doları ve üzerinde yabancı para nakdi kredi bakiyesi olan kişiler için Sistemik Risk Veri Takip Sistemine bildirim yapmakla yükümlülüğü getirilmiş bulunmakta olup, bu uygulama halihazırda devam etmektedir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 20 Mart 2023 tarihli Tüzel Kişilerin Döviz Pozisyon Raporlaması konulu talimatı ile kapsamı genişletmiş ve yepyeni bir uygulama daha getirmiş bulunmaktadır.

Bu talimat doğrultusunda, yurt içinde faaliyet gösteren bankalardan kullandığı nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiyesi 5 milyon TL ve üzerinde olan tüzel kişi firmaların döviz pozisyon raporlarını her ayın ilk 10 iş günü içerisinde, “Özet Döviz Pozisyon Raporu” bildiriminde bulunulması uygulamasıdır.

Şimdi getirilen bu yeni uygulamanın detaylarına bakalım.

2. Özet Döviz Pozisyon Raporu Amacı ve Kapsamı:

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruluş kanunundan aldığı yetkiye istinaden özellikle gerçek ve tüzel kişilerin döviz pozisyonunu etkileyen işlemlerini izlemek amacıyla belirleyeceği gerçek ve tüzel kişilerden her türlü̈ bilgi ve belgeyi istemeye yetkili kılınmıştır.

Merkez Bankası uygulayacağı para politikasını belirlerken ihtiyaç duymakta olduğu verileri gerçek ve tüzel kişilerden talep edebilmektedir.

Bu kapsamda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da; Yurt içi tüm bankalardan nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiyeniz 5 milyon TL ve üzerinde olduğu takdirde Özet Döviz Pozisyon Raporu bildiriminde bulunulması zorunluluğu getirmiş bulunmaktadır.

3. Özet Döviz Pozisyon Raporu Bildirimin Başlama Zamanı:

Yurt içi tüm bankalardan nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiyesi 5 milyon TL üzeri olan kişilere işlem yapmakta oldukları Bankaları tebliğde bulunacak ve Özet Döviz Pozisyon Raporu bindiriminde bulunmalarını talep edecektir.

Burada raporlamaların yapılmasına ilişkin tebliğ̆ ve hatırlatma sorumluluğu öncelikle risk ağırlığının en yüksek olduğu bankada olmaktadır. Yani riskin en yüksek olduğu banka kişiye veri bildirim yapma zorunluluğunu hatırlatmak durumunda olacaktır.

Tutarın yani 5 Milyon ’un hesabında hem Türk Lirası ve hem de yabancı para nakdi ve gayri nakdi tüm krediler dahil edilerek hesaplama yapılacaktır.

Hesaplama yapılırken de her ayın son iş gününde bütün bankalardaki Türk Lirası ve yabancı para nakdi ve gayri nakdi toplam stok kredi bakiyesi 5 milyon TL olup olmadığı kontrol edilecek ve bu tutarın üzerinde olanlar kapsam dahil olacaklardır.

Bu durumu ilgili kişilerin tespit etmesi zor ise işlem yapılmakta olan Banka tarafından  ayın son iş günü Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi nezdindeki KRM veya KLKR verilerinden kapsamda olunup olunmadığı tespit edilebilecektir.

İlk bildirim yükümlülüğü; Mart 2023 dönemi için alınacak olup, Nisan ayının ilk 10 iş günü içerisinde raporlamaların tamamlanması beklenmektedir.

Yurt içi tüm bankalardan nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiye tutarı 5 milyon TL altında olduğu aylarda bildirim yükümlülüğü sona erecek olup, tutarın 5 milyon TL’nin  üstüne çıktığı durumda yeniden başlayacaktır.

4. Özet Döviz Pozisyon Raporu Bildirimin Nereden ve Nasıl Yapılacaktır:

Nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiyesi 5 milyon TL olan kişiler; https://tcmbveri.gov.tr/  adresinde yer alan “Özet Döviz Pozisyon Raporu” linki üzerinden ilgili formu dolduracaklardır.

Bildirimleri,  Ticaret Bakanlığı Merkezi Sicil Kayıt Sisteminde (MERSİS) kayıtlı firma yetkilileri ve/veya MERSİS’te kayıtlı firma yetkilileri tarafından sistemde tanımlanan diğer kullanıcılar tarafından yapılabilecektir.

İlk raporlama Mart 2023 dönemi için alınacak olup, Nisan ayının ilk 10 iş günü içerisinde raporlamaların tamamlanması beklenmektedir.

Takip eden aylarda da stok kredi bakiyesinin raporlama sınırının üzerinde olması durumunda, raporlamalar aylık frekansta takip eden ayın 10 iş günü içerisinde bildirilmeye devam edilecektir. Raporlamaların yapılmasına ilişkin tebliğ sorumluluğu öncelikle risk ağırlığının en yüksek olduğu bankadadır.

5. Özet Döviz Pozisyon Raporu Bildiriminde Bulunurken Dikkat Edilecek Hususlar:

Özet Döviz Pozisyon Raporu bildiriminde bulunurken aşağıdaki hususlar dikkate alınarak işlem yapılmalıdır ;

• Bildirim yükümlülüğü sadece Bankalardan temin edilen veya bu kuruluşların teminine aracılık ettiği ya da garanti verdiği krediler uyarınca belirlenmekte olup yükümlülüğünün belirlenmesinde ilişkili kuruluşlara borçlar ve banka dışı finansal kuruluşlara olan borçlar dikkate alınmayacaktır.
• Bildirim yükümlülüğü belirlenmesinde yalnız kredi anapara tutarları esas alınacak olup faiz tahakkukları yükümlülüğünün belirlenmesinde dikkate alınmayacaktır.
• Tüzel kişi kapsamına özel hukuk tüzel kişileri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler ile bunların bağlı işletme ve idareleri ile sermayelerinin yarısından fazlasına tek başına veya birlikte sahip oldukları iktisadi teşebbüsleri, kamu iktisadi teşebbüsleri ve yükseköğretim kurumları niteliğine haiz tüzel kişiler raporlama yapacaktır.
• Serbest bölgelerde faaliyet gösteren tüzel kişiler de raporlama kapsamına dahildir.
• Raporlama yükümlülüğünün doğduğu ayın sonundaki mevcut döviz pozisyonu ve bu tarihten sonraki üç aya ilişkin yabancı para varlık ve yükümlülük oluşumu dikkate alınarak raporlanacaktır. Ayrıca tüm vadelere ilişkin pozisyon durumu da bilgi amaçlı olarak doldurulacaktır.
• Tüm tutarlar, yabancı para cinsinden hesap bakiyelerinin Türk Lirası cinsinden karşılığı olarak raporlanacaktır.
• ABD doları, Euro ve diğer yabancı para, raporlama tarihi itibarıyla geçerli olan ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayımlanan döviz alış kurları kullanılarak Türk Lirasına çevrilecek ve toplanarak ilgili alanlara yazılacaktır.
• Hesapların ölçümü ve değerlemesinde aksi belirtilmediği sürece Türkiye Muhasebe Standartları veya Uluslararası Muhasebe Standartları değil Vergi Usul Kanunu ve ilgili diğer düzenlemeler (Tekdüzen Hesap Planı Uygulaması vb.) dikkate alınacaktır.
• Veri formu içerisinde belirli bilanço kalemlerine yer verilmiş̧ olup bilanço ana toplam (aktif-pasif toplamı) veya ara toplamı (varlık – yükümlülük toplamları) gibi ilave hesaplama gerektirecek tutarlar istenmemektedir. Sadece talep edilen kalemlere ilişkin bakiye bilgisi istendiğinden ayrıca mizan hazırlanması gerekmemektedir.

6. Özet Döviz Pozisyon Raporu Bildirimin Yapılmaması veya Doğru Olarak Yapılmamasının Cezai Yaptırımı:

Özet Döviz Pozisyon Raporu’nun zamanında ve doğru bildirimi tüzel kişilerin sorumluluğundadır.

Merkez Bankası tarafından verilen bildirimin doğru olup olmadığı teyit edilmekte, idari kayıtlar ile tutarlılık kontrolleri yapılabilmekte ve hatalı bildirimler için tüzel kişiler ile iletişime geçilebilmektedir ve verilerin doğruluğunun teyidini sağlayabilmektedir.

Bildirimi zamanında ve doğru olarak vermeyenlere de ceza uygulaması söz konusu olabilecektir. 1211 sayılı TCMB Kanununun 68’inci maddesinde Merkez Bankası’na  eksik, yanlış ve usule uygun olmayan beyanname verilmesine ilişkin cezai hükümler düzenlenmiştir.

Kanunun 68. maddenin IV. Bendinde  “IV- (Ek: 28/11/2017-7061/34 md.) Bu Kanunun 44 üncü maddesi uyarınca Bankaca istenilen bilgi ve belgeleri vermeyen, gerçeğe aykırı veren veya belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak veren gerçek kişiler ile tüzel kişilerin görevli ve ilgilileri hakkında bin günden iki bin güne kadar adli para cezasına hükmolunur.” Hükmü yer almaktadır.

Yani bildirimde bulunma yükümlüğünü yerine getirmeyen kişiler adli para cezası ile karşı karşıya kalabilecekleri gibi, bankalar tarafından gerekli bildirimleri yapmadıkları gerekçesi ile kredi kullanımlarının sınırlandırılması riski de oraya çıkabilecektir.

Bu açıdan bildirimlerin zamanında ve doğru olarak yapılmasına son derece dikkat etmek gerekmektedir.

7. Konuya İlişkin Değerlendirmemiz ve Önerilerimiz:

7.1. Belirlenen Tutar Düşük Kalmaktadır:

Nakdi ve gayri nakdi toplam kredi bakiyesi 5 milyon TL olan kişiler için getirilen bildirim yükümlülüğüne ilişkin olan 5 milyon TL. sınırı piyasanın bugünkü koşulları içerisinde çok düşük kalmaktadır. Tutarın bu şekilde düşük olması bünyesinde muhasebe ve finans bölümlerini oluşturmamış, gerekli organizasyonu sağlamamış şirketlerin de bildirim yapma yükümlülüğünü doğurmakta olup, bu durum özellikle muhasebe kayıtları şirket dışında tutulan şirketler açısından çok büyük sıkıntılara ve iş yüküne neden olacaktır.

Bu tutarın yükseltilmesi ya da; Bankacılık Düzenleme Ve  Denetleme Kurumunun kredi kullanımına ilişkin 24.06.2022 tarihli ve 10250 sayılı Kararı ve sonrasında yayınlanan 21.10.2022 tarih ve 10389 sayılı Kararında açıklandığı hususların;

• Yabancı para nakdi varlıklarının (altın dahil, efektif döviz ile bankalardaki yabancı para mevduatının) TL. karşılığı 5 Milyon TL. olması;
• Bağımsız Denetime tabi olma,
• Son bir 1 yıllık net satış hasılatının %5’ini aşması,

Gibi şartları tek tek veya bir arada taşıma gibi şartlara bağlanması esas alınarak bildirim yükümlüğünün belirlenmesi uygun olabilecektir.

7.2. Belirlenen 10 Günlük Süre Kısa Kalmaktadır:

Verilerin belirtilen sürelerde oluşturulmasının, muhasebe süreçleri ve gerek vergi ve gerekse ticaret mevzuattaki düzenlemeler göz önüne alındığında ve ticaret hukuku düzenlemeleri çerçevesinde belirtilen sürelerde oluşturulması oldukça zor olacaktır.

Ülkemizde muhasebe sistemi vergi temelli olarak uygulanmakta olduğundan tüm muhasebe organizasyonu verilecek vergi beyannameleri esas alınarak şekillenmektedir. Bu da muhasebe kayıtlarının yapılmasında 10 gün ve/veya 45 günlük süreler olarak değişime uğramaktadır.

Aylık kayıtların ve muhasebe işletmelerinin muhasebe sistemlerinde fiilen oluşmaması, henüz muhasebeleştirme süreçleri devam etmekte olması ve ayrıca bilanço verilerinin de bu nedenlerle belirtilen sürede oluşamamasından dolayı, muhasebe departmanları açısından  oldukça zor ve zahmetli olacaktır.

Bu sürelerin ya geçici vergi beyanname veya kurumlar vergisi beyanname verme süreleri olarak belirlenmesi uygun olacaktır.

7.3. Mizan İstenmediğinin Belirtilmesi Verilerin Güvenliğinin Teyidini Zorlaştırmaktadır :

Merkez Bankası tarafından istenilen veriler için ayrıca mizan istenmediği ve belirli bilanço kalemlerine ilişkin bilgi istendiğine ilişkin açıklamada bulunulmuşsa da; Özet Döviz Pozisyon Raporunda istenilen veriler bir işletmenin ticari ve mali bilançosunun oluşturulması ile ortaya çıkan ve mizanının hazırlanmasını gerektiren verilerdir. Gerek vergi mevzuatı gerekse ticaret hukuku düzenlemeleri çerçevesinde gerçekleştirilen raporlamalar çok daha geniş zaman dilimleri dikkate alınarak düzenlenmiştir.

Bilançoda esas olan aktif ve pasif dengesinin sağlanmasıdır.

Nitekim dönem sonu bilançoları Kurumlar Vergisi verilmesi sırasında (Nisan ayı içerisinde), dönem için (kıst dönem) bilançoları da ilgili ayı takip eden ayın 15. günü verilen Geçici Vergi beyannamesi verme süresi içerisinde kesinleşmektedir.

Bu süreler dikkate alınarak verilerin Özet Döviz Pozisyon Raporunda bildirilmesi süresi bu süreler esas alınarak revize edilebilmelidir.

8. Sonuç:

En kısa tanımıyla bilgi, işlenmiş “veri”dir. Veri, olguların harf, sayı, renk gibi sembollerle ifade edilmesi iken, bilgi, herhangi bir konu ile ilgili verilerin bir araya gelmesi ile oluşan açıklayıcı ifadeler bütünüdür.

Bilgi karar vericinin belirsizliğini azalttığı oranda değerli olacaktır. Bilginin değeri karar verilecek sorunun önemi ile de yakın ilişki içindedir. Her ne kadar soruna ve karar ortamına göre istenilen bilgiler farklılık gösterirse de, hepsi için geçerli olan ortak özellikler vardır.

Buna göre bilgi;

• Doğru,
• Tam Zamanında,
• Eksiksiz
• Kısa
• Yerinde,
• Ucuz olmalıdır.

Yanlış alınan bilgiler yanlış kararlar verilmesine yol açacağından doğruluk bilgide aranması gereken en önemli özelliktir

Günümüzde ekonomik verilerin takibi, hızlı karar alınması ve analizlerin doğru olarak yapılabilmesi için doğru verilerin ve doğru bilgilerin elde olması önem arz etmektedir. Doğru verilerden  de doğru analizler yapılarak doğru bilgilerin elde edilmesi ve çağdaş ekonomik sistemlerde öngörülebilirlik ve istikrar son derece önem arz eden kavramlardır.

Merkez Bankası tarafından; Özet Döviz Pozisyon Raporunda istenilen bilgilerin sisteme girişi uygulaması 20 Mart 2023 tarihli Tüzel Kişilerin Döviz Pozisyon Raporlaması konulu talimatı ile getirilmiştir.

Tüm finans piyasası ve tüm ekonomik aktörler yayınlandığı ve uygulamaya konulduğu tarihte bilgi sahibi olmuşlardır.

Bu türden düzenlemelerin öncelikle taslak olarak yayınlanması, konuya taraf olan kişilerin görüş ve önerilerine başvurulması ve sonrasında düzenlemelerin yürürlüğe konulması yerinde olacaktır.

Burada ekonomik aktörler arasında en çok problem yaratacak olan husus Özet Döviz Pozisyon Raporunda istenilen bilgilerin doğruluğunun ve güvenirliğinin teyidi olacaktır.

Kanaatimizce Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından uygulamanın gözden geçirilerek gerek işleme konu olan tutarların yükseltilmesi ve gerekse veri girişine ilişkin sürenin makul olarak belirlenmesi yerinde olacaktır.

Kaynakça:

1. TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/8bb1302e-cecc-4ae4-9622-54365f8ee2e1/kambiyo2.pdf?MOD=AJPERES

2. TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI SİSTEMİK RİSK VERİ TAKİP SİSTEMİ; https://www.tcmbveri.gov.tr/

3. ÖZET DÖVİZ POZİSYON RAPORU SIKÇA SORULAN SORULAR; https://www.tcmbveri.gov.tr/wps/wcm/connect/ef3088d5-e62c-4363-abf6-6d2145e1a700/ek-S%C4%B1k%C3%A7a_Sorulan_Sorular.pdf?MOD=AJPERES&CONVERT_TO=url&CACHEID=ROOTWORKSPACE-ef3088d5-e62c-4363-abf6-6d2145e1a700-osdnIU.

4. ÖZET DÖVİZ POZİSYON RAPORU VERİ FORMU; https://www.tcmbveri.gov.tr/wps/wcm/connect/srvts/duyurular