SGK Genelgesi 2022/25 – 7421 sayılı Kanunla 4/1-(a) Sigortalılarına İlişkin Tahsis Uygulamalarında Yapılan Değişiklikler

SGK Genelgesi 2022/25

T.C.

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI

Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Sayı: E-98547999-010.99-57371560

Tarih: 06.12.2022

Konu: 7421 sayılı Kanunla 4/1-(a) Sigortalılarına İlişkin Tahsis Uygulamalarında Yapılan Değişiklikler.

GENELGE

2022/25

16.11.2022 tarihli ve 7421 sayılı Kanun 26.11.2022 tarihli ve 32025 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup bu Kanunun;

– 18 inci maddesi ile Kanuna ek 23 üncü madde eklenmiş,

– 19 uncu maddesi ile de Kanunun geçici 59 ve geçici 66 ncı maddeler yürürlükten kaldırılmıştır.

7421 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanunda yapılan düzenlemeler sonucunda tahsis uygulamalarında meydana gelen değişiklikler aşağıda açıklanmıştır.
Bu çerçevede, Kanunun geçici 59 uncu ve geçici 66 ncı maddeleri ile ilgili olarak 2018/38 sayılı Genelgenin İkinci Kısım Dördüncü Bölümünün “3. Kanunun Geçici Maddelerine Göre Ölüm Aylığına Hak Kazanma Koşulları” başlığı altına “3.3. Kanunun Ek 23 üncü Maddesi Gereği Ölüm Gelir/Aylığına Hak Kazanma Koşulları” başlığı eklenmiş, “3.1. Kanunun Geçici 59 uncu Maddesi Gereği Ölüm Gelir/Aylığına Hak Kazanma Koşulları” başlığı ile “3.2. Kanunun Geçici 66 ncı Maddesi Gereği Ölüm Gelir/Aylığına Hak Kazanma Koşulları” başlığı yürürlük dönemlerindeki iş ve işlemlerde kullanılabilmesi amacıyla yürürlükte bırakılmıştır.

3.3. Kanunun Ek 23 üncü Maddesi Gereği Ölüm Gelir/Aylığına Hak Kazanma Koşulları

7421 sayılı Kanun ile Kanuna eklenen Ek 23 üncü madde ile tarih sınırlaması olmaksızın kömür ve linyit madenlerinin yer altı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda ölen sigortalıların hak sahiplerine aşağıdaki haklar verilmiştir.

– Ölüm tarihinde yürürlükte olan mevzuata göre ölüm aylığı bağlanmasında sigortalıya ilişkin koşullar aranmayacaktır.

– Genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borçları terkin edileceğinden, 2829 sayılı Kanun gereği birleşik hizmetler üzerinden gelir/aylık bağlanmasını gerektiren durumlarda sigortalıların 4/1-(b) kapsamındaki hizmetleri (genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borcu bulunsa dahi) birleştirilecek ve söz konusu borçlar ölüm geliri ve aylığının başlangıcını etkilemeyecektir.

– Ancak, bu şekilde bağlanan aylıklara ilişkin primlerin eksik olan kısmı Hazine ve Maliye Bakanlığınca Kuruma ödenecektir.

– Hak sahiplerince ölüm geliri/aylığı talebinde bulunulması halinde, gelir ve aylıkların hesaplanması ve hak sahiplerine paylaştırılması işlemleri sigortalıların ölüm tarihinde yürürlükte olan Kanun hükümlerine göre tespit edilecektir.

– Sigortalının ana ve babasına gelir/aylık bağlama işlemlerinde de 34 üncü madde kapsamında yer alan artan hisse şartı dışında başka şart aranmayacaktır.

Kanunun Ek 23 üncü maddesi 26.11.2022 tarihi itibarıyla yürürlüğe girdiğinden, bu madde kapsamında yazılı istekte bulunan hak sahiplerinin gelir ve aylıkları, 26.11.2022 tarihini takip eden ay başından (özel sektör için 1.12.2022, kamu sektörü için 15.12.2022) başlatılacak ve bağlanan gelir ve aylıklar için geriye yönelik herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.

Ayrıca,7421sayılı Kanun ile Kanunun Ek 23 üncü maddesinin beşinci fıkrasında yapılan düzenleme ile kömür ve linyit madenlerinin yer altı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda ölen sigortalının eş ve çocuklarından birisi, eşi ve çocuğu yoksa kardeşlerinden birisi olmak üzere toplam bir kişiye ilgili mevzuatta aranan şartlara tabi olmaksızın kamuda sürekli işçi kadrosunda istihdam hakkı verilmiştir.

3.3.1. Ölüm Geliri/Aylığı Bağlama İşlemlerinde Sigortalılara ve Hak Sahiplerine İlişkin Koşullar ve Uygulama Esasları

Hak sahiplerine ölüm geliri bağlanmasında sigortalılar için tek koşul; sigortalının geçirdiği iş kazası sonucu ölmesi olup, herhangi bir yaş, gün veya sigortalılık süresi aranmayacak, hak sahiplerine ölüm geliri ve/veya ölüm aylığı bağlanmasında aşağıda belirtildiği şekilde işlem yapılacaktır.

3.3.1.1. Ölen Sigortalılara İlişkin Koşullar

Hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasında sigortalıya ilişkin aranan;

-2008/Ekim öncesinde vefat edenler için; 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinde en az 900 gün,

– 2008/Ekim sonrasında vefat edenler için; en az 1800 gün veya 4/1-(a) kapsamındaki sigortalılar için her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması koşulları aranmayacaktır.

Hak kazanma koşulları içerisinde gerek gün gerekse sigortalılık süresi koşullarının gerçekleşmesinde hizmet birleştirmeleri dikkate alınarak sigortalının ölüm tarihine göre primlerin eksik olan kısmı Hazine ve Maliye Bakanlığından istenilecektir.

Örnek 1: 7/3/1983 tarihinde taş kömürü ocağında meydana gelen grizu patlamasında vefat eden sigortalı, ölüm tarihinde 4/1-(a) kapsamında 6 yıl sigortalılık süresi ve 300 gün hizmeti bulunmaktadır. Daha önce ölüm geliri bağlanmış olan hak sahibi eşi bu defa ölüm aylığı talebinde bulunmuştur. Bu durumda sigortalının hak sahibi eşine hem ölüm geliri hem de ölüm aylığı Kanunun 54 üncü madde hükmü (yüksek olanı tamdan, az olanı yarımdan) dikkate alınarak ödenecektir. Ölüm aylığı bağlanması için aranan 900 günün 300 günü yerine geldiğinden, ölüm aylığı bağlama işlemi mevcut hizmet süresi üzerinden yapılacak, eksik olan 600 günün prim karşılığı Hazine ve Maliye Bakanlığından ayrıca istenecektir.

Örnek 2: 14/10/2022 tarihinde gerçekleşen maden kazasında vefat eden sigortalının, 5 yıl sigortalılık süresi, 500 gün 4/1-(b), 600 gün de 4/1-(a) kapsamında hizmeti bulunmaktadır. Sigortalının 4/1-(b) kapsamında geçen 500 günlük hizmeti karşılığında Kuruma prim borcu bulunmaktadır. Bu durumda sigortalının Kuruma olan prim borcu terkin edilecek ve 500 günlük hizmet 600 günlük hizmetle birleştirilerek 1100 gün üzerinden ölen sigortalının hak sahiplerine son statüsü olan 4/1-(a) kapsamında ölüm aylığı bağlanacaktır. Sigortalının hak sahiplerine 5 yıllık sigortalılık süresi ve 900 gün koşulundan aylık bağlandığından Hazine ve Maliye Bakanlığından istenecek eksik prim karşılığı bulunmamaktadır.

Örnek 3: 7/7/2010 tarihinde gerçekleşen maden kazasında vefat eden sigortalının 1300 gün 4/1-(a) kapsamında hizmeti olup, 5 yıl sigortalılık süresi bulunmamaktadır. Bu durumda, sigortalının hak sahiplerine 1300 gün üzerinden aylık bağlama işlemi yapılacak ancak 5 yıl sigortalılık süresi olmadığından 1800 günden eksik olan 500 günün prim karşılığı Hazine ve Maliye Bakanlığından ayrıca

istenecektir.

3.3.1.2. Hak Sahiplerine İlişkin Koşullar

Eş ve çocuklarının hak sahipliği koşullarının tespitinde, Kanunun 34 üncü maddesi hükümleri uygulanacaktır. Ancak, ana ve babanın hak sahipliğinin tespitinde Kanunun 34 üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartları aranmaksızın sadece artan hisse olup olmadığına bakılarak gelir ve aylık bağlanacaktır.

3.3.2. Ölüm Geliri/Aylığı Hesaplanması, Hisseler ve Gelir/Aylık Başlangıcı

3.3.2.1. Ölüm Geliri/Aylığının Hesaplanması

Hak sahiplerine bağlanacak ölüm geliri/aylığının hesabında ölüm tarihinde geçerli mevzuat esas alınacak ve ölüm geliri/aylığı hak sahiplerinin hisseleri oranında paylaştırılacaktır. Buna göre;

Ölüm gelirinin hesaplanmasında, son takvim ayı;

– 2008/Ekim öncesinde olanların, ölüm gelirinin hesabına esas günlük kazancı 506 sayılı Kanunun mülga 88 inci maddesine göre tespit edilecek ve mülga 23 üncü maddesine göre ölüm geliri hesaplanacaktır.

– 2008/Ekim sonrasında olanların ise, ölüm gelirinin hesabına esas günlük kazancı Kanunun 17 nci maddesine göre tespit edilecek ve 20 nci maddesine göre ölüm geliri hesaplanacaktır.

Ölüm aylığı, sigortalının hizmet sürelerine göre aylıklar gösterge/4447 sayılı sistem/Kanunla getirilen sisteme göre tekli, ikili veya üçlü sisteme göre hesaplanacaktır.

Ölen sigortalıların mevcut hizmet sürelerine ilişkin prim borçlarının bulunması halinde, prim borçları terkin edileceğinden, terkin edilen süreler de aylık hesabında değerlendirilecektir.

3.3.2.2. Ölüm Gelir ve Aylığının Hak Sahiplerine Paylaştırılması

Kanunun Ek 23 üncü maddesine göre, sigortalının ölüm tarihinde geçerli mevzuata göre hesaplanan ölüm geliri/aylığı yine ölüm tarihinde ilgili kanunlarda belirtilen oranlarda hak sahiplerine paylaştırılacaktır.

Buna göre ölüm tarihi;

– 2008/Ekim öncesinde olanların hisselendirmeleri, 506 sayılı Kanunun mülga 23, 24, 68 ve 69 uncu,

– 2008/Ekim sonrasında olanların hisselendirmeleri ise, Kanunun 34 üncü, maddelerindeki hükümler doğrultusunda yapılacaktır.

3.3.2.3. Ölüm Geliri ve Aylığının Başlangıcı

Kanunun Ek 23 üncü maddesi 26.11.2022 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiş olup, anılan maddenin dördüncü fıkrası, “Bu maddenin yürürlük tarihinden önce kömür ve linyit madenlerinin yer altı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucu vefat eden sigortalıların hak sahiplerinin bu madde kapsamında yazılı istekte bulunması halinde gelir ve aylıkları, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ay başından başlatılır ve bağlanan gelir ve aylıklar için geriye dönük herhangi bir ödeme yapılmaz.” hükmünü amirdir.

Bu nedenle, 26.11.2022 tarihinden itibaren bu kapsamda ölüm geliri/aylığı talebinde bulunan sigortalıların gelir/aylıkları özel sektör için 1.12.2022 kamu sektörü için 15.12.2022 tarihinden itibaren başlatılacak ve bağlanan gelir ve aylıklar için geriye yönelik herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.
Yine, Ek 23 üncü madde hükümlerine göre bağlanacak ölüm geliri/aylığı işlemlerinde, Kanunun 97 nci maddesi gereği zamanaşımı uygulaması Kanunun yürürlük tarihi olan 26.11.2022 tarihi esas alınmak suretiyle yapılacaktır.

Öte yandan, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin geçici 4 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca hak sahiplerine ilişkin koşulların tespitinde; hak sahibi olma niteliğinin kazanıldığı tarihteki Kanun hükümleri uygulanmaktadır. Kanunun mülga geçici 59 uncu ve mülga geçici 66 ncı maddeleri yürürlükte iken hak sahibi niteliği olmakla birlikte talepte bulunmaması nedeniyle ölüm geliri/aylığı bağlanmayan hak sahiplerinin, Kanunun ek 23 üncü maddesinin yürürlük tarihinden sonra talepte bulunmaları halinde hak sahibi olma niteliği Kanunun mülga geçici 59 uncu ve mülga geçici 66 ncı maddeleri yürürlükte iken kazanıldığından gelir/aylıkları zamanaşımı hükümleri dikkate alınarak hak sahibi olma niteliğini takip eden ay başından başlatılacak, ancak söz konusu hak sahipleri 5/12/2017 tarihinden sonra talepte bulunmaları sebebiyle haklarında Kanunun 34(ana ve baba için artan hisse koşulu dışındaki koşullar hariç), 35 ve 54 üncü maddelerine göre işlem yapılacaktır.

Diğer taraftan, gelir ve aylıkların hesaplanması ve hak sahiplerine paylaştırılması işlemleri sigortalıların ölüm tarihinde yürürlükte olan Kanun hükümlerine göre tespit edilecektir.

Ayrıca, Kanunun mülga geçici 59 uncu ve mülga geçici 66 ncı maddeleri yürürlükte iken hak sahibi niteliği olmaması nedeniyle gelir/aylık bağlanamayan hak sahiplerinin gelir/aylıkları; Kanunun ek 23 üncü maddesinin yürürlük tarihinden sonra talepte bulunmaları halinde hak sahibi olma niteliğini kazandıkları tarihi takip eden ay başından gelir/aylıkları başlatılacaktır.

Örnek 1: 13/5/2014 tarihinde meydana gelen maden kazasında vefat eden sigortalının kız çocuğunun babasının ölüm tarihi itibariyle evli olması nedeniyle gelir/aylık talebinde bulunmamış, 20/8/2016 tarihinde boşanarak, 10/12/2022 tarihinde ölüm geliri/aylığı talebinde bulunmuştur. Bu durumda kız çocuğu, Kanunun mülga geçici 59 uncu maddesi yürürlükte iken hak sahibi olma niteliği kazandığından, gelir/aylığı zamanaşımı hükümleri dikkate alınarak 10/12/2017 tarihini takip eden ay başından başlatılacaktır.

Örnek 2: 26 Mart 1995 tarihinde meydana gelen maden kazasında vefat eden sigortalının kızı, 10/5/2023 tarihinde vefat eden eşinden dolayı 4/1-(b) kapsamında ölüm aylığı, babasından dolayı da ölüm geliri ve ölüm aylığı talebinde bulunmuştur. Bu durumda sigortalının kız çocuğunun aylıklarla ilgili tercihi alınacak olup, tercih edilen aylıkla birlikte ölüm gelirinin yüksek olanının tamamı düşük olanın ise yarısı 10/5/2023 tarihini takip eden ay başından itibaren ödenecektir.

Örnek 3: 7 Şubat 1990 tarihinde gerçekleşen maden kazasında vefat eden sigortalı bekar olup, 500 gün 4/1-(a) kapsamında hizmeti bulunmaktadır. Sigortalının hak sahibi konumunda olan ana ve babası 65 yaşın altındadır. Baba kendi sigortalılığından dolayı 10/5/2015 tarihinden itibaren 4/1-(a) kapsamında 3500 TL yaşlılık aylığı almaktadır. Annenin herhangi bir geliri bulunmamaktadır.

Bu durumda; ana ve baba için artan hisse koşulunun yerine gelmesi ve diğer koşulların aranmaması nedeniyle hem ölüm geliri hem de ölüm aylığı bağlanabilecektir. Ölüm aylığı bağlanmasında ölen sigortalıya ilişkin koşulların aranmaması nedeniyle mevcut 500 gün hizmet karşılığında ölüm aylığı bağlama işlemleri sonuçlandırılacak ve eksik 400 gün için prim karşılığı Hazine ve Maliye Bakanlığından istenecektir.

Anneye ölüm gelir ve aylığı bağlanarak yüksek olanı tamdan diğeri yarımdan ödenecektir. Babaya ise kendi yaşlılık aylığının yanı sıra hak kazandığı ölüm aylığı ve ölüm geliri miktarları Kanunun 54 üncü ve geçici 7 nci maddesine göre mukayese edilerek, en yüksek ödemeye imkan veren iki dosya üzerinden ödemeler gerçekleştirilecektir. Gerek anneye gerek babaya bağlanacak olan ölüm geliri ve/veya ölüm aylıkları 7421 sayılı Kanunun yürürlük tarihini takip eden ay başından itibaren başlatılacaktır.

Örnek 4: Sigortalı 14/10/2022 tarihinde meydana gelen maden kazasında vefat etmiş olup geride hak sahibi olarak bir eş iki çocuk ve 65 yaşından küçük anne bulunmaktadır. Sigortalının eşi ve çocuklarına ölüm geliri ve aylığı bağlanarak yüksek olanı tamdan, az olanı yarımdan ödenmektedir.

Anneye, 65 yaşından küçük olduğundan ve eş ile çocuklardan dolayı artan hisse bulunmadığından ölüm geliri ve aylığı bağlanamamıştır.
Ancak, annenin yaşının 65’in üstünde olması halinde artan hisse şartı aranmayacağından “her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması” şartının da yerine gelmesi halinde ölüm geliri ve aylığı ölüm tarihini takip eden aybaşından başlatılacak, anılan şartların yerine gelmemesi halinde ise 7421 sayılı Kanunun yürürlük tarihini takip eden ay başından itibaren bağlanabilecektir.

Kanunun ek 23 üncü maddesi kapsamında ölen birden fazla çocuğundan dolayı ölüm geliri/aylığına hak kazanan veya aynı zamanda kendi sigortalılıklarından dolayı gelir ve aylığı bulunan hak sahiplerine, hak kazanılan gelir ve aylıkların ödenmesinde Kanunun 54 ve geçici 7 nci maddesinin beşinci fıkrası hükmü uygulanacaktır.

Örnek 5: 14/10/2022 tarihinde meydana gelen maden kazasında vefat eden sigortalının 300 gün 4/1-(a) kapsamında hizmeti bulunmaktadır. Hak sahibi kadın eş aynı zamanda kendi sigortalılığı nedeniyle yaşlılık aylığı almaktadır.

Bilgi edinilmesini ve gereğini rica ederim.

Kürşad ARAT

Kurum Başkan V.