İncelemelerde “Tespit Etmek” Ne Anlama Gelir? Dr. Özgür AKKAYA, SMMM

İncelemelerde “Tespit Etmek” Ne Anlama Gelir? (*)

Dr. Özgür AKKAYA
S.M. Mali Müşavir
Denetçi
[email protected]

KONUNUN ÖZETİ

Türk Dil Kurumu, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932’de Atatürk’ün talimatıyla kurulmuştur. Amacı Türkçeyi incelemek ve geliştirme çalışmaları yapmaktır. Konuya TDK’nın tespit ile ilgili tanımlamalarından başlayacağız.

Bu yazıda anlatmak istediğimiz, tespit etmenin ne demek olduğu, vergi incelemelerinde eğer varsa düzenleme ve kullanma durumlarında bu fiillerin soru işaretine yer vermeyecek derecede vergi matrahının doğru hesaplanıp hesaplanamadığı konusu üzerinde duracağız.

TESPİT ETMEK, ANLAMI VE BENZER KAVRAMLAR İLE VERGİ İNCELEMELERİ 

TDK’ya göre tespit etmek şu anlama gelir;

“Bir şeyi sağlam bir biçimde yerleştirmek, oynamaz duruma getirmek, saptamak

– bir durumu kuşkuya düşürmeyecek biçimde göstermek

– belirlemek

– sabitlemek”

Arapça kökenli bir sözcük olan tespit, belirsiz olan bir durum hakkında hüküm verme, kararlı davranma ve sağlamlaştırma gibi anlamlara gelir. Ancak, günümüzde bu kelimenin daha çok ikinci anlamı kullanılmaktadır. Tespit kelimesinin yan anlamı, bir konuya dair bilinmeyen şeyleri belirleme ve açıklamadır.

Vergi Usul Kanununun “Vergi İncelemeleri/Maksat” başlıklı 134. maddesine göre “vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikına da teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.”

Birçok Danıştay kararında sahte belge veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanıldığının ve düzenlendiğinin öne sürülebilmesi için  yeterli araştırma ve inceleme yapılması gerekmektedir.

Vergi Usul Kanununun 425 sıra numaralı genel tebliğinde şu ifadelere yer verilmiştir.

“…Vergi Usul Kanununun 134 üncü maddesinde vergi incelemesinden maksadın, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak olduğu hüküm altına alınmış ve mezkûr Kanunun müteakip maddelerinde vergi incelemesine müteallik hükümlere yer verilmiştir. Bunlardan “incelemede uyulacak esaslar” başlıklı 140 ıncı maddenin 5 numaralı bendinde vergi incelemesi yapanların vergi kanunları ile ilgili kararname, tüzük, yönetmelik, genel tebliğ ve sirkülere aykırı vergi inceleme raporu düzenleyemeyecekleri, ancak, bu düzenlemelerin vergi kanunlarına aykırı olduğu kanaatine varırlarsa bu hususu bağlı oldukları birimler aracılığıyla Gelir İdaresi Başkanlığına düzenleyecekleri bir rapor ile bildirecekleri hüküm altına alınmıştır…”

Bu tebliğde de doğruluğun tespitinin yapılması gerektiği vurgulanmış ve tanzim edilen raporların yayımlanmış mevzuat hükümlerine aykırı olamayacağından bahsedilmiştir.

VERGİ İNCELEME RAPORLARINDA YEVMİYE DEFTERİ ÜZERİNDEN TESPİT EDİLECEK HUSUSLAR

Delil, bir maddi vakıanın vuku bulup bulmadığına hâkimi inandırmaya yarayan ispat vasıtasıdır.

Delil konusunda ticari defterlerle ilgili aşağıdaki hususlara değinmek istemekteyiz:

Ticari defterlerin kapsamı oldukça geniş belirlenmiştir. Ticaret Ka­nununa göre; yevmiye defteri, envanter defteri, defteri kebir gibi mu­hasebe ile ilgili defterlerin yanı sıra, muhasebe ile ilgisi bulunmayan, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri de ticari defter niteliğini haizdir.

“Tacirin, ticarî işletmesiyle ilgili tüm faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi davranması” gerekir.

Bu cümleden olarak tacir, ticarî işletmesiyle ilgili sözleşmeleri yaparken ve bu sözleşmelerden doğan borçlarını ifa ederken basiretli bir iş adamı gibi davranmak zorundadır. Aldığı ve sattığı emtialara ilişkin işlemlerin gerçekliğini ispat etmeye yarayan olabildiğince delilleri işyerinde bulundurmalı, dosyalamalı gerektiğinde fatura ve defterden ziyade bu bilgilerle hem vergi denetimine yardımcı olmalı hem de aleyhine doğabilecek ciddi zararları önleyebilmelidir.

Ticari defterler delil niteliği taşımaktadır. Bunun yanında fatura, ödeme belgesi ve fiili sevkiyatlarla ilgili ispat edici olguların neler olabileceği, teslim yönünden KDV Genel Uygulama Tebliğinde detaylıca yazılmıştır.

Vergi Usul Kanununun Defter Tutma/Maksat başlıklı 171’inci maddesinde şu ifadelere yer verilmiştir.

“Mükellefler bu kanuna göre tutacakları defterleri vergi uygulaması bakımından aşağıdaki maksatları sağlıyacak şekilde tutarlar:

1. Mükellefin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumunu tesbit etmek;
2. Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tesbit etmek;
3. Vergi ile ilgili muameleleri belli etmek;
4. Mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek;
5. Mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü şahısların vergi karşısındaki durumlarını (emanet mahiyetindeki değerler dahil) kontrol etmek ve incelemek.  “ 

Tespit etmek fiili burada da karşımıza çıkmaktadır. Yurt içinden sağlanan veya ithal olunan mal ve hizmetlere ait katma değer vergisi, alış faturası veya benzeri vesikalar ve gümrük makbuzu üzerinden ayrıca gösterilmek ve bu vesikalar kanuni defterlere kaydedilmek şartıyla indirilebilir.

Basiretli bir iş insanı ve kayıt yapan basiretli bir meslek mensubuna defter ve belgeler tutulurken, yevmiye defterine alış faturası işleneceği zaman bazı detaylara yer vermesini öneriyoruz.

Örnek bir uygulamayla yevmiye defterine yapılacak bir kaydın esasında fiziki ürünlerle ilgili de bilgi vereceğini görmekteyiz.

Mükellef kurum, 31.03.2022 TARİHİNDE 30.000 METRE polyester kumaşı A Ltd.Şti. den satın almıştır.

Yevmiye kaydı bu şekilde yapıldığında açıklama kısmında görüldüğü gibi kaydi envantere de yardımcı olacak şekilde bu fatura ile ne kadar polyester kumaş alındığı miktar ve tutar itibariyle kaydedilmiştir. Bu ve diğer alım ve satıma ilişkin kayıtların bu şekilde yapıldığını varsaydığımızda, maliyet muhasebesi sistemine göre de giriş ve çıkış fiziki olarak sadece yevmiye defterinden tespit edilebilecektir. Buna ilişkin ödemeler de bu minvalde açıklamalı olarak yevmiye kayıtlarına yansıtıldığında hangi ödemenin hangi emtia için ödendiğinin tespiti de yapılabilecektir. Yevmiye defteri ile ilgili olarak kayıt unsurlarının ne kadar önemli olduğunu gözlemlemekteyiz. Açıklama kısmına örneğin, sevk irsaliyesinin numarası, kantar fişi varsa onun numarası gibi bilgiler de yazılabilir.

Vergi Usul Kanunu yevmiye defteri ile ilgili olarak YEVMİYE DEFTERİ başlıklı 183’üncü maddesinde aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir.

“Yevmiye defteri, kayda geçirilmesi icabeden muamelelerin tarih sırasiyle ve madde halinde tertipli olarak yazıldığı defterdir.

Yevmiye defteri ciltli ve sahifeleri müteselsil sıra numaralı olur. Mükellefler diledikleri takdirde yevmiye defteri ve tutulması zorunlu diğer defterlerini müteharrik yapraklı olarak kullanabilirler.”

Dikkat edilirse madde hükümlerine göre açıklama kısmının nasıl olacağı tarif edilmemiş defterin şekli bakımdan nasıl olacağına değinilmiştir. Yevmiye defterinin içeriğine ilişkin ifadelere 171’inci maddede yer verilmiştir. (yukarıda değinildiği gibi)

BİRİNCİ KISIM OLAN BU YAZIYLA İLGİLİ SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER

1. Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabii ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.

2. İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir.

3. Gerçekliğin ispatıyla ilgili ve tespitiyle ilgili ticari defterlerden biri olan yevmiye defterlerinde miktara ilişkin saptamaların yapılabilmesini sağlamak amacıyla bir örnek yevmiye maddesi sunduk.

4. Genelde incelemelerde de indirilecek katma değer vergisinin ihticaca salih olmama durumundan bahsedilerek indirimler reddedilmektedir. Kazanç vergileri yönünden ise bir tarhiyat yapılmamaktadır.

5. Defterlerin önemini izafe eden bir özelgeden de bahsetmek konuya idarenin de bakışını yansıtacak şekilde açıklamamızı sağlayacaktır.

6. “…Vergi Usul Kanununun 30/3 ncü maddesine göre re’sen tarhiyat nedeni olup, bu defterlere kaydı yapılan belgelerde yer alan KDV nin de indirimi Kanunun 29 ve 34 üncü maddeleri gereğince mümkün bulunmamaktadır. Ancak, yapılacak incelemede ya da dönem matrahının takdiri sırasında tasdik ettirilmemiş defterlere kaydedilen belgelerin gerçek olduklarına kanaat getirilmesi ve bu verginin satıcı tarafından beyan edildiğinin tespit edilmiş olması kaydıyla bu belgelerdeki KDV’nin  indirim konusu yapılması mümkün bulunmaktadır…”

7. Çanakkale Valiliği Defterdarlık Müdürlüğünün verdiği özelgede görüldüğü üzere tasdiksiz olsa dahi önemli olan gerçeği yansıtacak şekilde defter ve alt beyannameler üzerinden bir tespitin yapılmasını şart koşmuştur. (B.07.4.DEF.0.17.10.00-KDV-2010-02-15 16/02/2012)

Dip Notlar:

* Bu makale konuyla ilgili birinci kısımdır.

** Bu makalenin hazırlanma aşamasında İLKNUR CEBECİOĞLU’ndan ilham alınmıştır.