Gazetecilerin Fiili Hizmet Süresi Zammı
Murat YETİK
Sosyal Güvenlik Denetmeni
muratyetik@gmail.com
Yazar Hakkında
Basın çalışanlarına eski adıyla itibari, yeni adıyla fiili hizmet süresi zammı hakkı (yaygın ifadesiyle yıpranma hakkı) ilk kez 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na, 2098 sayılı Kanun’un (Resmi Gazete Tarih-Sayısı: 24/8/1977-16037) 1. maddesi ile ek 5. madde olarak (ilk olarak ek 1. madde olarak eklenmiş, akabinde ek 5. madde olarak teselsül ettirilmiştir) eklenmek suretiyle tanınmıştır. 506 sayılı Kanun ek md. 5/I-a’da, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un (Kısaca Basın İş Kanunu) birinci maddesi kapsamındaki iş yerlerinde yine bu Kanun kapsamına tabi olarak çalışanlar (Bilindiği gibi radyo ve televizyon kuruluşlarının haberle ilgili birimlerinde çalışanlar gerek 3984 sayılı Kanun md. 38 ve gerekse de 6112 sayılı Kanun md. 23 çerçevesinde 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna tabidir) için bu görevlerde geçen hizmet sürelerinin her 360 gününe 90 gün itibari hizmet süresi verileceği hüküm altına alınmıştır. Anılı düzenleme 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile yürürlükten kaldırılmış ve gazeteciler için itibari hizmet süresi uygulaması sona ermiştir. Bu kez 10.01.2013 tarihli ve 6385 sayılı Kanun md. 15 ile Basın Kartı Yönetmeliği’ne göre basın kartı sahibi olan gazeteciler için benzer bir uygulama fiili hizmet süresi zammı ismiyle 5510 sayılı Kanun md. 40/2/16’da her 360 günlük çalışma için 90 gün olacak şekilde yeniden düzenlenmiştir. Yine 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 48. madde hükmü ile uygulamanın sona erdirildiği 01.10.2008 tarihinden, uygulamanın yeniden getirildiği 01.02.2013 tarihine kadar olan fiili hizmet sürelerinin ise bizzat gazetecilerin ödemesi şartı ile yararlanabilecekleri hüküm altına alınmıştır.
Ancak 01.10.2008 tarihine kadar yürürlükte olan 506 sayılı Kanun ek md. 5/I-a hükmü ile 5510 sayılı Kanun md. 40/2/16 hükmü, uygulamaya dahil edilecek sigortalılar bakımından farklı düzenlenmiştir. Şöyle ki 506 sayılı Kanun ek md. 5/I-a kapsamındaki sigortalılar, 5953 sayılı Kanuna tabi işyerlerinde, yine bu Kanun kapsamında çalışan sigortalılar iken 5510 sayılı Kanun md. 40/2/16 hükmü kapsamındaki sigortalılar yalnızca Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olan gazetecilerdir. Bir diğer deyişle, 5510 sayılı Kanun md. 40/2/16’daki düzenleneme, bu haktan yararlanacak olan sigortalıların kapsamını daraltmıştır. Zira bilindiği gibi Basın Kartı Yönetmeliği, basın kartı sahibi olabilecek gazetecilere ve bunların çalıştıkları iş yerlerine ilişkin Basın İş Kanununa tabi olmanın ötesinde ayrıca birtakım koşullar öngörmektedir. Gerçekten de gerek 14.12.2018 tarihli ve 30625 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Basın Kartı Yönetmeliğinde, gerek anılı yönetmelikten önce 25.08.2015-13.12.2018 tarihleri arasında yürürlükte olan Basın Kartı Yönetmeliğinde (Resmi Gazete Tarih/Sayısı: 25.08.2015/29456) ve gerekse de 23.03.2001-24.08.2015 tarihleri arasında yürürlükte olan Basın Kartı Yönetmeliğinde (Resmi Gazete Tarih/Sayısı: 23.03.2001/24351) basın kartı sahibi olmak için hem gazeteciye ve hem de gazeteciyi çalıştıran kuruluşa yönelik çeşitli şartlar belirlenmiştir.
Gazetecilerin itibari hizmet süresi hakkının sona erdirildiği 01.10.2008 tarihinden, uygulamanın fiili hizmet süresi zammı ismiyle yeniden getirildiği 01.02.2013 tarihine kadar olan dönem için uygulanan 5510 sayılı Kanun geçici md. 48/1-2’de: “2008 yılı Ekim ayı başı ile bu maddenin yürürlük tarihini takip eden ay başına kadar geçen süre içinde bu Kanunun bu maddeyi ihdas eden Kanunla değişik 40’ıncı maddesi gereğince fiili hizmet süresi zammı süresine tabi işyerleri ve işlerde çalışanlar için 5510 sayılı Kanunun 86’ncı maddesine göre verilmesi gereken ek prim belgelerinin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ay başından itibaren üç ay içinde verilmesi halinde idari para cezası uygulanmaz (1. fıkra). Bu maddenin yayımı tarihini takip eden ay başından itibaren sigortalılarca; üç aylık süre içinde Kurumca istenecek belgelerle başvurulması ve altı aylık süre içerisinde hesaplanacak fiili hizmet süresi zammına ilişkin prim tutarının ödenmesi halinde gecikme zammı ve gecikme cezası alınmaz (2. Fıkra)” denmiştir. Geçici 48. maddenin uygulanmasına ilişkin olarak Kurum tarafından 2013/11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Birleşik Genelgesi’ne eklenen bölümde; “Kanuna, 19/1/2013 tarihli ve 28533 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6385 sayılı Kanunla eklenen geçici 48’inci madde uyarınca; 2008 yılı Ekim ayı başı ile 19/1/2013 tarihini takip eden aybaşına kadar geçen sürede Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle basın ve gazetecilik mesleğinde ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumunda haber hizmetinde fiilen çalışanlar… talepte bulunarak bu dönemde geçen çalışmaları için hesaplanacak fiili hizmet süresi zammı prim/karşılık tutarını ödemeleri halinde söz konusu süreleri fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilecektir” denmiştir. Görüldüğü gibi gerek 5510 sayılı Kanun geçici md. 48/1’deki “…40’ıncı maddesi gereğince fiili hizmet süresi zammı süresine tabi işyerleri ve işlerde çalışanlar…” hükmü gereğince ve gerekse de 2013/11 sayılı Genelgedeki “… Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle basın ve gazetecilik mesleğinde…fiilen çalışanlar…” hükümlerinden anlaşılabileceği gibi 01.10.2008 ila 31.01.2013 tarihleri arasındaki fiili hizmet süresi zammından yalnızca Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olan ve fiilen mesleği icra eden gazeteciler yararlanabilmektedir.
Yeni düzenleme ile getirilen fiili hizmet süresi zammından yalnızca basın kartı taşıyan gazetecilerin yararlanması, buna karşın aynı pozisyonda çalışan ve aynı işi yapan gazetecilerin sadece kart taşımamaları nedeniyle uygulamadan dışlanması gerekçe gösterilerek düzenlemenin Anayasaya aykırılığı gerekçesiyle konu Anayasa Mahkemesi’ne taşınmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin 25.12.2019 tarihli ve E. 2019/62 ve K. 2019/98 sayılı kararı ile 5510 sayılı Kanun md. 40/2/16’da yer alan ve gazetecilerin fiili hizmet süresi zammını düzenleyen hüküm, uygulama kapsamına yalnızca basın kartı taşıyan gazetecilerin alınması nedeni ile Anayasamızın 13. ve 60. maddelerine aykırı olduğu gerekçesi ile iptal edilmiş ve iptal kararının, kararın Resmi Gazete’de yayınlanmasından başlayarak 9 ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Anılı karara istinaden bu kez 11.11.2020 tarihli ve 7256 sayılı Kanun’un 32. maddesi ile 5510 sayılı Kanun md. 40/1/16’da yeniden düzenleme yapılış ve bu kez de basın ve gazetecilik mesleğinde çalışıp, 14 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne göre basın kartı taşıyan gazetecilerin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olacakları düzenlenmiştir. Özetle: 7256 sayılı Kanun md. 32 ile getirilen yeni düzenleme özü itibari ile eski düzenleme ile aynıdır ve yine basın kartı taşımayan gazetecilerin bu haktan yararlanmaları mümkün değildir.
Tüm bu anlatılanlar özetlenecek olursa: Gazetecilere yıpranma hakkı ilk kez 01.09.1977 tarihinde yürürlüğe giren 2098 sayılı Kanunla ve basın kartı taşıma şartı aranmaksızın sadece 5953 sayılı Kanuna tabi olmak şartıyla verilmiş ve gazetecilikte geçen hizmet sürelerinin her 360 gününe 90 gün itibari hizmet süresi verileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak bu hak 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunla kaldırılmıştır. Akabinde 10.01.2013 tarihli ve 6385 sayılı Kanun ile Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olan gazeteciler için benzer bir uygulama fiili hizmet süresi zammı ismiyle 5510 sayılı Kanun’da tekrar düzenlenmiş ve sadece basın kartı taşıyan gazeteciler için her 360 günlük çalışma karşılığında 90 gün fiili hizmet süresi zammı verileceği hüküm altına alınmıştır. Gazeteciler için yıpranma hakkının yürürlükte olmadığı 01.10.2008-31.01.2013 tarihleri arasında ise yine 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 48. madde hükmü ile primlerin bizzat gazeteci tarafından ödenmesi şartı ile fiili hizmet süresinden yararlanılabileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak gerek geçici 48. madde ve gerekse de 2013/11 sayılı Sigortalılık İşlemleri Birleşik Genelgesi’nden anlaşılabileceği gibi 01.10.2008 ila 31.01.2013 tarihleri arasındaki fiili hizmet süresi zammından da yalnızca Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olan ve fiilen mesleği icra eden gazeteciler yararlanabilmektedir. Yeni düzenleme ile getirilen fiili hizmet süresi zammından yalnızca basın kartı taşıyan gazetecilerin yararlanması, buna karşın aynı pozisyonda çalışan ve aynı işi yapan gazetecilerin sadece kart taşımamaları nedeniyle uygulamadan dışlanması gerekçe gösterilerek bu düzenlemenin Anayasaya aykırılığı gerekçesiyle konu Anayasa Mahkemesi’ne taşınmıştır. Anayasa Mahkemesi, 25.12.2019 tarihli kararı ile düzenlemenin Anayasamızın 13. ve 60. maddelerine aykırı olduğuna karar vermiş ve iptal kararının, kararın Resmi Gazete’de yayınlanmasından başlayarak 9 ay sonra yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmıştır. Anılı karara istinaden bu kez 7256 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun’da yeniden düzenleme yapılmış ve yine basın kartı taşıyan gazetecilerin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olacakları düzenlenmiştir. Kanımızca yeni bir düzenleme yapılarak; aynı mesleği icra eden, aynı zorluklara katlanan, aynı risk ve yıpranmaya maruz kalan gazetecilerin salt basın kartı taşımamaları nedeniyle bu haktan dışlanmaması yerinde olacaktır.
