Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının 2018-2021 Sosyal Yardım Harcamaları
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
[vc_row][vc_column][vc_message message_box_color=”vista_blue”]
ÖZET:
Merkezi Yönetim Bütçesinden ASHB [1] aracılığıyla yapılan, tür/tutarları her yıl artmakta olan, asgari on beş milyon yurttaşımızı yakından ilgilendiren, ülke sorunlarının öğrenilmesinde ve çözümlenmesinde özel bir öneme sahip, genel seçimlerde siyasal tercihlerin kullanılmasında etkili olduğu bilinen, yeterli bilgi sahibi olunmasa bile hemen herkesin bir şekilde fikir sahibi olduğu, Ülkemizdeki “yoksulluk haritası” niteliğindeki sosyal yardım ve hizmet giderleri konusu ele alınmış;
Kamuoyunun bilgilendirilmesi bağlamında sayıları 45’in üzerindeki yardım ödemelerinin dayanakları; aylık miktarları, yardımdan yararlananların sayısı ve yardım tutarlarını gösterir bir tablo yazıya eklenmiş;
Yardımların tutar ve miktarlarının açıklanması ile yetinilmemiş, yardımların gerçek ihtiyaç sahiplerine yapılması, yardım türü ve konularının nesnel ölçütlere bağlanması, yardımlara ihsan/lütuf yerine sosyal bir hak niteliği kazandırılmasına ve Sayıştay denetimlerinde tespit edilmiş (hata/noksanlık/eleştirilere ilişkin) bulguların gereklerinin hızla yerine getirilerek yolsuzluğa açık alanların kapatılmasına yönelik çözüm önerilerine de yer verilmiştir.
[/vc_message][vc_column_text]
I-GİRİŞ/ SOSYAL YARDIM VE HİZMET FAALİYETLERİNE TOPLU BAKIŞ
TDK Büyük Türkçe Sözlük’te sosyal yardım kavramı, iktisadi ve sosyal bakımdan güçsüz durumda bulunanlara, herhangi bir karşılığı olmaksızın yapılan aynî yardım veya parasal yardımlar (transfer harcamaları) olarak açıklanmıştır. Kavramın tanımından da anlaşılacağı üzere sosyal yardımlar kavramının içeriği çok geniş ve ucu açıktır.
Sosyal devlet ilkesi, toplumdaki bilinç seviyesinin yükselmesi, iktisadi gelişmelerin doğal bir sonucu olarak; engelli yurttaşlarımıza yapılanlar başta olmak üzere, ülkemizdeki dar gelirli ve ihtiyaç sahibi konumdaki kişilere yapılan sosyal yardımlar her yıl nitelik ve nitelik olarak artmaktadır.
Bu bağlamda giderek daha fazla kamu kaynağının (yatırım harcamaları yerine) bu alanda kullanıldığı görülmektedir.
Ülkemizde kamu adına sosyal yardım faaliyetleri, kamu idareleri ve (özellikle vergi indiriminden yararlananlar başta olmak üzere) sivil toplum kuruluşlarınca (STK) yürütülmektedir.
Kamu idarelerince yapılan sosyal yardım ve hizmetler; merkezi yönetim, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve yerel yönetimlerin bütçelerinden karşılanmaktadır.
Bazı istisnalar dışında bu yardımlar; tek elden değil, değişik kurum ve kuruluşlar aracılığıyla yapılmaktadır.
Yardımların tek başvuru üzerine, kişi yerine aileyi esas alacak şekilde, merkezi (tek) veri tabanından sorgulanması suretiyle gerçek ihtiyaç sahiplerine yapılmasını, kaynakların rasyonel/adil kullanımını, etkin bir denetimini, yardımların -büyük ölçüde- siyasi malzeme, reklam/istismar aracı olmaktan çıkarılmasını öngören, Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sistemi (BSYHBS), henüz noksansız biçimde uygulamaya sokulamamıştır.
Nitekim 2021 yılı sonu itibarıyla Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının (ASHB) ülkemizde kurulu bulunan 1390 belediyeden sadece 116’sı si ile karşılıklı veri paylaşımı yapılabildiği görülmektedir.
Oysa belediye bütçelerinden de önemli miktarlarda sosyal yardım harcamaları yapılmaktadır.
Örneğin Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığınca sadece 2021 yılında 714,4 milyon TL hane halkına transfer ödemesi yapılmıştır. ABB sosyal yardımların türlerinin son yıllarda (öğrenciler için internet/geçici barınma/merkezi sınav ücretleri/nakit eğitim/ ulaşım/günlük sıcak çorba verilmesi; ihtiyaç sahiplerine doğalgaz, bebek maması/bezi, süt ve sıcak yemek desteği sağlanması vb.) kapsayacak şekilde genişletildiği görülmektedir.
Diğer yandan “TUİK Sosyal Koruma İstatistiklerine” göre ülkemizde, 2018 yılında 448, 7 milyar TL, 2019 yılında 542,2 milyar TL ve 2020 yılında ise 655,6 milyar TL sosyal yardım gideri yapılmıştır.
Sosyal koruma giderlerinden yararlanan kişi sayıları da 2018 yılında 14,3 milyon iken 2019 yılında 14,7 milyon, 2020 yılında ise 14.979.000’ e ulaşmıştır.
(TÜİK, Sosyal Koruma İstatistikleri, 2000-2020, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1040.)
TUİK’in uyguladığı sosyal yardım harcaması hesapları kapsamına, SGK tarafından yapılan (emekli/dul/yetim/malul aylıkları; tedavi/ ilaç ödemeleri vb.) giderler ile nitelikleri farklı bazı harcamalarda (işsizlik ödeneği, Suriyeli mültecilere yapılan sosyal dışlanmışlık yardımı vb.) dahil edilmektedir.
Bu itibarla TUİK istatistiklerinden, kamu idareleri ve STK’lar aracılığıyla dar gelirli ihtiyaç sahibi ve engelli yurttaşlarımıza yapılmış ayrıntılı, gerçek/karşılıksız sosyal yardım miktarlarına ulaşmak kolay değildir.
Belirtilen nedenlerle, bu incelememiz sırasında güncel resmi raporlar ışığında merkezi yönetim bütçesinden yapılan sosyal yardım harcamalarını büyük ölçüde çatısı altında toplamış bulunan ASHB aracılığıyla 2018-2021 yıllarında yapılmış sosyal yardım ve hizmet faaliyetleri ele alınacaktır.
II-ASHB ARACILIĞIYLA YÜRÜTÜLMEKTE OLAN SOSYAL YARDIM VE HİZMETLER
1-ASHB Aracılığıyla Yapılmakta Olan Sosyal Yardım Giderlerine Genel Bakış
Merkezi yönetim bütçesinden ihtiyaç sahibi/engelli durumdaki yurttaşlarımıza yapılmakta ve her yıl artarak devam etmekte olan sosyal yardım giderlerin büyük bölümü 2011 yılından itibaren ASHB üzerinden yapılmaya başlanmıştır.
Bilindiği üzere mevzuatı uyarınca; kamu idarelerinin, yaptıkları harcamalar konusunda hesap verme sorumluluğu çerçevesinde her yıl faaliyet raporu düzenlemeleri ve kamuoyuna açıklama yapmaları gerekmektedir. Faaliyet raporları kamu idarelerinin bütçeleri, stratejik planlama ve performans programlarının izlenmesi ve değerlendirilmeleri konularında önemli veri kaynaklarıdır.
Bu yüzden incelememiz sırasında ASHB 2018-2021 yıllarına ait faaliyet raporları baz alınmıştır. (https://www.aile.gov.tr/raporlar/yillik-faaliyet-raporlari/)
Ancak ASHB faaliyet raporlarının hazırlanmasında gereken dikkat ve özenin gösterilemediği, önceki yıllara ait faaliyetler ile karşılaştırmayı engelleyecek şekilde tablo içeriklerinde değişikliklere gidildiği; bu suretle önceki yıllarda övünçle açıklanan yardım tutarlarının ülkemizdeki yoksul sayılarının artışını da gösterdiğinin anlaşılması üzerine rotanın değiştirildiği anlaşılmaktadır.
Örneğin 2019 yılındaki Rapor, yoğun hatalar üzerine yeniden yayınlanmış, buna karşın hataların yine de tümüyle giderilememiştir.
Faaliyetlerin özeti niteliğindeki “ Rakamlarla Türkiye’de Sosyal Yardımları” tablosunda önceki yıla ait verilerin sunulmasından ve yoksulluk seviyesinin belirlenmesin de önemli ölçüt olan satınalma gücü paritelerinin belirtilmesinden vazgeçilmiştir.
Merkezi yönetim bütçe gerekçe içeriklerinde dahi yer verilen, sosyal yardım faaliyetler içinde özel/önemli bir yeri olan 65 yaşını doldurmuş ihtiyaç sahibi vatandaşlara ve engellilere yapılan ödemelerin tutarı ve aylık alanların sayılarına ilişkin temel verilere bile 2020 faaliyet raporunda yer verilmediği görülmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı ile birlikte yürütülmüş bazı faaliyet giderleri arasında öğle yemeği/ ücretsiz ders kitapları dağıtımı vb. faaliyet giderleri tutarlarında iki bakanlık verileri arasında tutarsızlıklar bulunmaktadır.
2017-2021 yıllarında ASHB veya SYDTF araçlığıyla yapılmış sosyal yardımlara ilişkin toplu bilgileri içeren Tablo aşağıya çıkarılmıştır.
Tablo: 2017-2021 Yıllarında ASHB/SYDTF Tarafından Yapılmış Sosyal Yardımlar
| TÜRÜ | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
| Toplam Sosyal Yardım Harcaması Tutarı (Milyar TL) | 36 | 43 | 55 | 69 | 97,8 |
| Sosyal Yardımlar Gn. Md. Yapılmış Yardımlar (SYDTF + Genel Bütçe) | 43 | 60,9 | |||
| Sosyal Yardımların GSYİH İçindeki Payı % | 1,15 | 1,15 | 1,24 | 1,42 | 1,74 |
| Sosyal Yardımlardan Faydalanan Hane Sayısı | 3.201.253 | 3.494.932 | 3.282.975 | 6.630.682 | 5.903.5155 |
| Düzenli Yardımlardan Faydalanan Hane Sayısı | 2.588.969 | 2.501.106 | 2.450.080 | 2.476.457 | |
| Geçici (Süreli) Yardımlardan Faydalanan Hane Sayısı | 2.128.657 | 2.383.492 | 2.106.961 | 2.733.721 | 5.276.998 |
| SYDTF Kaynaklarıyla Yapılan Yardımlara Aktarılan Tutar (Milyar TL) | 5,957 | 7,371 | 16,802 | ||
| 2022 Yaşlılık ve Engelli Maaşı Fayda Sahibi Sayısı | 1.313.822 | 1.412.857 | 1.510.293 | 1.527.019 | 1.538.810 |
| Yaşlılık ve Engelli Maaşı Ödemeleri İçin Aktarılan Kaynak (Milyar TL) | 5,282 | 6,732 | 10,191 | 11,595 | 13,233 |
| GSS Primi Devlet Tarafından Ödenen Kişi Sayısı (*) | 6.732.639 | 6.945.909 | 7.524.138 | 7.810.588 | 9.482.940 |
| GSS Prim Desteği (SG’ya Ödenen) (Milyar TL) | 7,743 | 8,973 | 12,118 | 14,454 | 34,473 |
| Kişi başı günlük harcaması, cari satın alma gücü paritesine (SGP) göre 2,15 doların altında kalan fert oranı (2015) (%) | 0,06 | 0,06 | 0,06 | 0,06 | – |
| Kişi başı günlük harcaması, cari SGP’ye göre 4,30 doların altında kalan fert oranı (% ) | 1,58 | 1,58 | 1,58 | – |
Tablo incelemesinden de anlaşılacağı üzere:
– Toplam sosyal yardım harcamaları merkezi yönetim bütçe giderlerindeki yıllık artış oranlarının da üzerinde artmıştır. 2020 yılından itibaren sosyal yardımlar iki bölüm halinde gösterilmeye başlanmıştır. Bu suretle toplam yardım tutarlarını önceki yıllarla karşılaştırma, anlamlı bir sonuç çıkarma olanağı kalmamıştır.
Toplam sosyal yardım harcama tutarları (belediyeler dahil) tahminlere dayalı belirlenmektedir.
– Kovid 19 salgının da etkisi ile 2020 ve 2021 yıllarında sosyal yardımlardan yararlanan hane sayılarında önceki yıllara oranla % 100’ün de üzerinde artış olmuştur. Salgın döneminde ihtiyaç sahibi haline gelmiş ailelere yapılmış yardımlarında toplama dahil edildiği, rakamın bu yüzden arttığı açıklanmıştır.
2021 yılında 5.903.515 hane sosyal yardımlardan faydalanmıştır. Bu hanelerden 2.476.457 hane düzenli yardım, 5.276.998 hane süreli yardım almıştır. 1.849.940 hane ise hem düzenli hem de süreli yardımlardan faydalanmıştır. 2021 yılında ASHB/SYDTF aracılığıyla yapılmış gıda maddesi yardımından yararlanan kişilerin sayısı önceki yıllarla kıyaslanamayacak şekilde artmış ve 11,3 milyona ulaşmıştır.
-Düzenli yardım almakta olan 2.476.457 hane sayısı; 4/c (Emekli Sandığı) veya 4/b (BAĞ-KUR) kapsamında emekli aylığı alan kişilerin sayına yaklaştığı/geçtiği görülmektedir.
– Diğer yandan 2021 yılında GSS Devlet tarafından ödenen kişi sayısının, bir önceki yıla göre 1.672.352 kişi (%21,4 oranında) artmıştır.
GSS prim ödemeleri bağlamında 2021 yılında 34,4 milyar TL ödeme bulunulmuştur. Bu ödemenin 15,5 milyar TL geriye dönük ödemeler olduğu açıklanmıştır. Buna karşın geriye kalan miktar dahi 9.482.940 kişi için yıl içinde yapılması gereken GSS tutarlarından (9.482.940 x 107,32 x 12=12.212.509.450 TL) 6,7 milyar TL daha fazla olduğu görünmektedir. Benzer durum önceki yıllar içinde geçerlidir.
Faaliyet raporlarında çeşitli yol ve yöntemlerle üzerinin örtülmesi/hafifletilmesine yönelik çabalara karşın 2020 ve 2021 yıllarına ait ülkemizde yoksulluğun önceki yıllara oranla daha fazla artığı açık/seçik olarak anlaşılmaktadır.
ASHB bütçe giderleri 2022 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri bakımından büyüklük itibarıyla 5’nci sırada gelmektedir. Merkezi yönetim gider bütçesi toplamının %4’üne denk gelmektedir.
Ancak ASHB giderleri sosyal devlet ilkesinin gereği olarak korunup/kollanması gereken ihtiyaç sahibi dar gelirli/engelli yurttaşlarımızın sorunlarının bilinmesi ve çözümlenmesi açısından da özel bir öneme sahiptir. Zira sosyal yardım giderlerinin bu yardımlardan yararlananların genel seçimlerdeki siyasal tercihlerinde etkili olduğu bilinmektedir.
Bu yüzden ASHB; sosyal yardımların mali boyutları konusunda kamuoyunu daha ayrıntılı/tutarlı bir şekilde aydınlatması, tüm siyasi partilerinde konunun yakın takipçisi olmasında yarar vardır.
Konunun önemi nedeniyle 2018-2021 yıllarında ASHB ve Sosyal Yardım Dayanılmayı Teşvik Fonu (SYDTF) aracılığıyla yapılmış belli başlı yardımların türü; yasal dayanakları, aylık miktarları, yararlanan kişi/hane sayıları ve giderlerin toplam tutarlarını özet olarak gösteren; iktisadi/sosyal/siyasal konulara ilişkin değerlendirmelerde bir tür “yoksulluk haritası” olabileceği düşünülen “2018-2021 YILLARIN ASHB/SYDTF ARACILIĞIYLA YAPILMIŞ SOSYAL YARDIMLAR” tablosu; bilanço dipnotlarına benzer açıklamalarıyla birlikte kamuoyunun bilgilendirmek için ayrıca ekte sunulmuştur.
2- 2019 ve 2020 Yılı ASHB Harcamalarına İlişkin Sayıştay Denetimi Sonuçları
Sayıştay Başkanlığınca; ASHB hesap ve işlemleri, faaliyet ve işlemlerinin mali tablolara doğru ve güvenilir bir şekilde yansıtılıp/yansıtılmadığı konularında denetim yapılmış, denetim sonucu bir rapor düzenlemiştir.
Bu Raporda “Denetim Görüşünün Dayanakları” ve “Denetimin Görüşünü Etkilemeyen” başlıklı iki ayrı bölümde belirtilen hata/noksanlık/eleştiri/yolsuzluğa açık alanlara yönelik) tespit ve değerlendirmeler (bulgular); sosyal yardım harcamalarının durumu hakkında daha somut bilgi edilebilmesi için öz olarak aşağıya çıkarılmıştır.
Harcamalarına ilişkin tespit ve değerlendirmelerde yıllar itibarıyla fazla bir farklılık olmadığı, tespit edilmiş hataların sürdürüldüğü görülmektedir.
A)- Denetim Görüşlerinin Dayanakları
a)-Kamu idaresince fazla ve yersiz ödendiği tespit edilen alacaklar mevzuata aykırı olarak silinmekte ve alacak işlemleri “kişilerden alacaklar hesabında” izlenmemektedir.
b)-Harcama birimlerince açılan banka hesapları muhasebe birimlerince yeterince takip edilmemektedir.
c)– Kamu kurum ve kuruluşlarına yapılan bazı ayni yardım ve bağışların kayıtları hatalı yapılmaktadır.
(Bağışlar muhasebe kayıtlarına girilmeden kabul edilmekte, bağış makbuzları matbu sıra numarası takip etmemektedir.)
d)-Katılım öncesi Avrupa Birliği (AB) fonlarından gelen tutarların girişi ve yararlanıcı kurum ve firmalara aktarımı işlemleri Bakanlık muhasebe sistemine kaydedilmemiştir.
B)-Denetim Görüşünü Etkilemeyen Bulgular:
a)- Prim teşvik ödemeleri kapsamında SGK yapılan transfer ödemeleri gerçekleştirme belgelerine dayanmaksızın yapılmaktadır.
b)- Sağlık Bakanlığı veri tabanında kaydı bulunmayan kişilere veya kaydı olmakla birlikte ağır engelli olmayanlar ile engellilik oranı %40’ın altında olan kişilere aylık ödenmektedir.
c)- Sağlık Bakanlığı tarafından bildirilen sahte ve şüpheli engelli sağlık kurulu raporlarının gerekleri gecikmeli olarak yerine getirilmektedir.
d)- Koruyucu Hizmetler Kanunu göre çıkarılmış olan Koruyucu Aile Yönetmeliğinde öngörülmediği halde koruyucu aileden birinin isteğe bağlı sigorta primi ödemeleri de yapılmıştır.
e)– Bakanlık bütçesinden yapılan sosyal yardım ödemeleri, Bakanlığın takip ettiği sistemle kesinleştirilmeden/kontrol edilmeden hak sahiplerine ödenmektedir.
f)– Engelli evde bakım ödemelerine ilişkin usul ve esasları belirleyen yönetmelik yürürlükten kalktığı halde yeni yönetmelik düzenlenmemiştir.
g)- Engellilere destek amacıyla yapılan çeşitli ödemelerde (Engel oranlarına bakılmaksızın ödeme yapılması, ihtiyaç sahibi kriteri/ ihtiyaç sahipliğinin belirlenmesinde vb.) değerlendirme ölçütlerinde ve ödeme yapan birimlerin uygulamalarında yeknesaklık sağlanamamıştır.
h)– 18 yaşını tamamlamış olan ve gerekli şartları taşıdığına dair belgeleri sistemde yer almayan bazı gençler için sosyal ve ekonomik destek ödemesinde bulunulmuştur.
ı)– MERNİS’e geç yansıtılmış olan vefat eden bazı engelliler için bakım ve gözetimini sağlayan kişilere engelli evde bakım ödemesi yapılmıştır.
(Sayıştay Başkanlığı; ASHB 2020 Denetim Raporu. https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&ContentID=13001
3-ASHB Yardımlarının Değerlendirilmesi ve Alınması Gereken Önlemler
a)-Yardımlar için kullanılmakta olan kamu kaynağının büyüklüğü de dikkate alınarak; DPT tarafından önerilmiş, ASHB ile TÜBİTAK tarafından gerçekleştirilmiş olan tek başvuru üzerine, kişi yerine aileyi esas alacak şekilde, merkezi (tek) veri tabanından sorgulanması suretiyle yardımların gerçek ihtiyaç sahiplerine yapılmasını, bu bağlamda kaynakların rasyonel/adil kullanımını, etkin bir denetimini, yardımların -büyük ölçüde- siyasi malzeme, reklam/istismar aracı olmaktan çıkarılmasını öngören, asgari on beş milyon yurttaşımızı yakından ilgilendiren Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sisteminin (BSYHBS) daha fazla gecikilmeden noksansız biçimde uygulamaya sokulması sağlanmalıdır.
b)-Sosyal yardım programlarının (türü) sayısı 45’i geçmiş bulunmaktadır. Buna karşın yapılan sosyal yardımların türü ve yardım yapılmasına ilişkin usul ve esaslar yeterince açıklığa kavuşturulamamıştır. Yardım konularına ilişkin kurallar büyük ölçüde yönetsel emirlerle düzenlenmiştir. Üstelik bu kuralların sıklıkla değiştirildiği görülmektedir.
Kuralların açık/seçik olarak belirlenmemiş olmasının doğal sonucu olarak; yardım yapılması konularında ülke hatta il düzeyinde değerlendirme ve uygulamada farklılıklar olmakta, yeknesaklık sağlanamamaktadır. Yardımlar benzer durumda olan herkese yapılması gereken sosyal bir hak olmaktan çıkmaktadır.
Diğer yandan kuralların açık/seçik olarak belli olmaması yolsuzluklar için açık bir alan oluşturmaktadır.
(Örneğin: 11.08.1941 sayılı 4109 sayılı Asker Ailelerine Yardım Yapılması Hakkında Kanun yürürlükte iken bu Kanundan bağımsız olarak idari düzenleme ile ihtiyaç sahibi asker aileleri ve çocuklarına yardım yapılmasına ilişkin idari düzenlemeler bulunmaktadır.
Düzenli sosyal yardım/aylık alan veya başvuruda bulunan ihtiyaç sahibi ailelere Pandemi Sosyal Destek Programı kapsamında 1.000 TL üzerinden toplam 5,8 milyar TL ödenmesi, yapılmakta olan (dul kadınların aylık tutarının 325 TL’den 500 TL yükseltilmesi vb.) bazı sosyal yardım tutarlarının artırılması yönetsel emirlerle yapılmıştır.
Huzurevlerinde kalan ihtiyaç sahibi yaşlı ve çocuklara ödenecek harçlık miktarları konuya ilişkin Yönetmelik hükümlerine dayalı olarak bütçe kanunlarıyla belirlenmektedir.
Elektrik tüketim desteği vb. bazı yardımlardan yararlanma koşulları açık/seçik olarak belli değildir. (2021 yılında bu amaçla 1,5 milyar TL yardım yapılmıştır.)
Engelli evde bakım ödemelerine ilişkin usul ve esasları belirleyen yönetmelik yürürlükten kalktığı halde yeni yönetmelik düzenlenmemiştir.)
Belirtilen nedenlerle yapılacak sosyal yardımların türü ve yardımlardan yararlanma koşulları konuya ilişkin yasa ve ikincil mevzuatta açık/seçik olarak belirlenmeli, bu konularda kamuoyunun da bilgilendirilmesi sağlanmalıdır.
c)-Doğal gaz dağıtım hizmetlerindeki yaygınlaşmaya karşın ihtiyaç sahibi ailelere ısınma amaçlı kömür yardımlarına 2021 yılında da hız kesmeden devam edilmiştir. 2021 yılında 1,7 milyon ton kömür yardımı yapılmış, bu amaçla Hazineden TKİ ye 1,4 milyar TL ödemede bulunulmuştur. 2022 yılı Mart ayından itibaren ısınma amaçlı kömür yerine doğal gaz yardımı yapılacağı açıklanmıştır.
Amaç; kömür satmak veya yerleşik uygulamayı sürdürmek değilse ısınma amaçlı doğal gaz yardımlarının bir an önce başlatılmasında yarar bulunmaktadır.
Nitekim ABB Başkanı Mansur Yavaş tarafından bu tür bir çalışmanın başlatıldığı ve Başkentkart ile birlikte uygulanmaya geçildiği bilinmektedir.
d)-Süt sığırcılığı/damızlık koyun vb. gelir getirici faaliyetler için yapılacak yardımlardan büyük ölçüde vaz geçildiği, bu amaçla yapılan giderlerin sembolik düzeyde kaldığı görülmektedir. Proje geri ödemelerinden gelen kaynaklarında genel bütçeye aktarılmasına başlanmıştır.
Yardım alan yurttaşlarımızın sürdürülebilir gelir elde etmeleri, üretken hale gelmelerini, sosyal hayata uyumları sağlayabilmek amacıyla “balık vermek yerine balık tutmayı” öğretmeye projelere ağırlık verilmesinde yarar vardır.
e)-Yardım ve hizmetlerin nitelikleri dikkate alınarak merkezi yönetim ve yerel yönetimler arasında (sağlık yardımları, ısınma amaçlı kömür dağıtımları, yaşlı ve engellilere bakım hizmetleri vb. konular başta olmak üzere) dengeli bir görev paylaşımına gidilmelidir.
Özel konumları nedeniyle büyükşehir belediyesi ile bağlısı ilçe belediyeleri arasında da, yapılacak sosyal yardımlar konusunda görev paylaşımına ihtiyaç bulunmaktadır.
Bu paylaşım sırasında hizmetlerin halka en yakın yönetim birimlerince verilmesi ilkesine göre hareket edilmesinde yarar bulunmaktadır.
Bu suretle kamu kurum ve kuruluşlarının belirli hizmetlerde uzmanlaşmalarının önü açılmalı, görev tekrarları önlenmeli, kaynakların adil/rasyonel dağıtılması sağlanmalıdır. Bazı sosyal yardım ve hizmetlerin üç farklı kurum (SYDTF/ büyükşehir belediyeleri/ büyükşehir ilçe belediyeleri) tarafından ayrı ayrı verilmesinin önüne geçilmesi gerekmektedir.
III-SONUÇ
Yazımız içeriğinde “Yardımların değerlendirilmesi ve alınması gereken önlemler” ve “Sayıştay denetimi” bölümlerinde de ayrıntılı olarak belirtildiği üzere:
Belediyeler ve STK tarafından yapılmakta olan sosyal yardımların, bu amaçla oluşturulmuş olan merkezi veri tabanından sorgulanması suretiyle gerçek ihtiyaç sahiplerine yapılmasının, kaynakların rasyonel/adil kullanımının/etkin bir denetiminin sağlanması, bu amaçla merkezi veri tabanının paylaşıma açılması;
Yardımlar konusunda merkezi yönetim ve yerel yönetimler arasında dengeli bir paylaşım yapılması,
Sosyal yardımların türü ve yardım yapılması koşullarının nesnel ölçütlere bağlanması, mevzuat eksikliklerinin giderilmesi, Sayıştay Başkanlığınca denetimler sırasında tespit edilmiş bulguların gereklerinin yerine getirilmesi bu bağlamda yolsuzluğa açık alanların kapatılması;
Kamu kaynaklarından yapılan yardımlara, ihsan/lütuf yerine sosyal hak niteliği kazandırılması;
ASHB faaliyet raporlarının hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlayabilecek şekilde (yazımız eki Tablo’da olduğu gibi) sistemli ve ayrıntılı biçimde hazırlanması,
Gerekmektedir.
Ek- Sosyal Yardımlar
“Tablolarda Farklılıklarla İlgili CİMER ARACILIĞIYLA ASHB’ye YAPILMIŞ BAŞVURU
ASHB 2021 Yılı Faaliyet Raporunun içeriği ve içerikte yer alan “Rakamlarla Türkiye’de Sosyal Yardım (2021) başlıklı 25 sayılı Tablo incelenmesinden:
9.482.940 kişinin Genel Sağlık Giderlerinin (GSS) ödendiği ve bu amaçla yapılmış ödeme tutarının 34,4 milyar olduğu görülmektedir.
Raporun GSS konusu ile ilgili bölümünde ( sayfa 145) geri dönük ödemeler bağlamında 15,5 milyar TL ödendiği açıklanmıştır.
Buna karşın geriye kalan 18,9 milyar TL dahi 9.482.940 kişi için yıl içinde yapılması gereken GSS tutarlarından (9.482.940 x 107,32 x 12=12.212.509.450 TL) 6,7 milyar TL daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.
Benzer durum, önceki yıllar için de geçerlidir.
Maddi bir hata var ise düzeltilmesi veya farklılığın nereden kaynaklandığı konusunda tarafıma bilgi verilmesi için gereğini arz ederim. 19.03.2022
Mahmut ESEN”
[1] Mülga ASPB/ AÇSPB yerine kolaylık/sadelik sağlamak bakımından ASHB ismi kullanılmıştır.
