6183 Sayılı Kanun 48/A Tecil Edilecek Alacaklarda Yİ-ÜFE Uygulaması
Metin DEVECİ
I- GİRİŞ:
Bilindiği üzere son yıllarda vergi hukukumuzda vergiye uyumlu ve gönüllü mükelleflere yönelik mükellef lehine olacak şekilde kolaylaştırıcı hükümler düzenlenmiştir.[1] Örneğin; 6824 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun[2] 4 üncü maddesinde yapılan düzenleme ile 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun[3] mükerrer 121 inci maddesinde vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi müessesesi ihdas edilmiş, 7338 sayılı Vergi Usul Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla[4], 193 sayılı Kanununun mükerrer 121 inci maddesinde vergi indirimi müessesesi ile ilgili vergi indiriminin tatbikinde mükellef lehine olacak şekilde ilave düzenlemelere yer verilmiştir.
Yine çalışmanın konusunu oluşturan tecil müessesesine yönelik 7020 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ve Bir Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun[5] 7 nci maddesi ile 6183 sayılı Kanuna eklenen 48/A maddesinde vergiye uyumlu mükelleflerin 01.01.2018 tarihinden itibaren vadesi gelmiş borçlarının tecilinde mükellef lehine düzenlemeler yapılmıştır.
7020 sayılı sayılı Kanunun genel gerekçesi incelendiğinde, vergisel yükümlülüklerini süresinde yerine getirmiş ancak öngörülemeyen nedenlerle son bir yıl içerisinde borçlarını ödeyememiş vergi mükelleflerinin 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesinde düzenlenmiş olan tecil müessesesine göre daha uygun şartlarda borçlarını taksitlendirerek ödeyebilmelerine imkân sağlanması amaçlandığı belirtilmiştir.
Bu kapsamda 6183 sayılı Kanunun 48/A maddesi ile Devlete ait olup Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerince takip edilen ve 213 sayılı Kanun kapsamına giren vergi, resim, harç ve cezalar ile bu alacaklara bağlı gecikme faizi ve gecikme zammının vadesinde ödenmesi veya haciz uygulanması veyahut haczolunmuş malların paraya çevrilmesi kamu borçlusunu çok zor duruma düşürecekse, borçlu tarafından yazı ile istenmiş olmak, Cumhurbaşkanı (mülga Bakanlar Kurulu) ve Hazine ve Maliye Bakanlığının belirlediği şartları taşımak koşuluyla vadesi bir yılı geçmemiş alacakların, Hazine ve Maliye Bakanınca 36 ayı geçmemek üzere faiz ve teminat alınarak tecil olunacağı düzenlenmiş olup Cumhurbaşkanına (mülga Bakanlar Kurulu), teminatsız tecil tutarını belirlemeye, borçlunun çok zor durum halinin tespitinde kullanılacak mali göstergeleri belirlemeye, tecil süresini uzatmaya, farklı tecil faizi oranları belirlemeye, tecil edilecek gecikme zammını, Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarını esas alarak hesaplatmaya yönelik yetki verilmiştir.
Söz konusu yetkiye istinaden Cumhurbaşkanı tarafından (mülga Bakanlar Kurulu), 2018/11284 sayılı BKK[6] ile vergiye uyumlu mükelleflerin borçlarının 6183 sayılı Kanunun 48/A maddesi kapsamında tecil ve taksitlendirilmesinde tecil edilecek gecikme zammının, Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksinin (Yİ-ÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak, Yİ-ÜFE tutarı olarak hesaplanması uygun görülmüştür.
Bu çerçevede, madde kapsamında tecil başvurusunda bulunulması üzerine tecil edilecek alacak aslına uygulanması gereken gecikme zammı yerine alacağın vade tarihinden, tecil başvuru tarihine kadar (bu tarih hariç) geçen süre için Yİ-ÜFE aylık değişim oranları esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanmaktadır. Yİ-ÜFE tutarı, diğer alacaklarla toplanarak madde kapsamında tecil edilecek toplam alacak tutarı bulunmaktadır.
Madde hükmü ile sadece gecikme zammı yerine Yİ-ÜFE tutarı hesaplanmasına imkan verildiğinden, gecikme faizi yerine Yİ-ÜFE tutarı hesaplanmayacak ve gecikme faizleri tecil edilecek alacak tutarına herhangi bir tutar değişikliği yapılmadan dahil edilmektedir.
Yİ-ÜFE tutarının hesaplanmasında, 6183 sayılı Kanunun 51 ve 53 üncü maddelerine göre hesaplanan gecikme zammının hesaplama yöntemi ve hesaplama süreleri değiştirilmeyip, sadece aylık gecikme zammı oranı yerine Yİ-ÜFE aylık değişim oranları kullanılmaktadır. Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının eksi değer çıkması durumunda bu oranlar da hesaplamada eksi değer olarak dikkate alınmaktadır. Hesaplamaya konu döneme ilişkin olarak Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının toplamı eksi değer olduğu takdirde gecikme zammı yerine alınması gereken Yİ-ÜFE tutarı sıfır kabul edilmektedir. Yİ-ÜFE tutarının tecil şartlarına uygun ödenmesi halinde alacağa uygulanan gecikme zammının tahsilinden vazgeçilmektedir.
Konuya ilişkin örnek aşağıda verilmiştir.
Örnek 1– Sarıgazi Vergi Dairesi mükellefi (A), 6183 sayılı Kanunun 48/A maddesi kapsamında 27.07.2020 tarihinde 26.03.2020 vadeli 100.000 TL katma değer vergisi borcunun tecilini talep etmiştir. Tecil talebinin uygun bulunması halinde;
– 27.03.2020-26.04.2020 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Mart 2020 ayına ilişkin %0,87 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
– 27.04.2020-26.05.2020 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Nisan 2020 ayına ilişkin %1,28 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
– 27.05.2020-26.06.2020 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Mayıs 2020 ayına ilişkin %1,54 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
– 27.06.2020-26.07.2020 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Haziran 2020 ayına ilişkin %0,69 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
Örnek olayda, 2020/3-7 dönemleri için toplam %6,4 oranında gecikme zammı yerine 2020/3-7 dönemleri için Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının esas alındığı bir durumda, toplam %4,38 Yİ-ÜFE oranı esas alınarak (100.000 x %4,38=) 4.380 TL Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
Alacak aslı ile Yİ-ÜFE tutarının toplamı olan 104.380 TL tecil edilecektir. Bu tutarın tecil faizi ile birlikte tecil şartlarına uygun ödenmesi halinde 6.400 TL tutarındaki gecikme zammının tahsilinden vazgeçilerek mükellefe 2.020 TL daha az ödeme yaparak borcundan kurtulma imkânı sağlanmaktadır.
II- ENFLASYONİST EKONOMİK KONJONKTÜRDE Yİ-ÜFE UYGULAMASININ ETKİSİ
Aşağıda tarihsel serileri verilen gecikme zammı oranı ve Yİ-ÜFE oranları tablolarına bakıldığında Yİ-ÜFE oranlarının çoğunlukla gecikme zammı oranından daha düşük olduğu görülmektedir. Nitekim bu durum dikkate alınarak tecil müessesesinin ruhuna uygun düşecek şekilde mükellef lehine avantaj sağlamak için gecikme zammı yerine Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının esas alınmasına yönelik kanun koyucu tarafından kanun maddesinde yetki düzenlemesi yapılmış ve söz konusu yetkiye istinaden Cumhurbaşkanınca (mülga Bakanlar Kurulu) gecikme zammı yerine Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının esas alınması uygun görülerek mükellef lehine avantaj sağlanması amaçlanmıştır.
Ne var ki başta Dünya genelinde ekonomik hayatı derinden etkileyen Covid-19 pandemisi olmak üzere gerek döviz kurlarında meydana gelen artışa bağlı olarak gerekse küresel ve bölgesel riskler dolayısıyla ülkemizde yaşanan enflasyonist ortam sebebiyle tablo 1’den de anlaşılacağı üzere Ağustos 2020 ayı itibariyle Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının gecikme zammı oranının üzerinde seyrettiği görülmektedir.
Söz konusu Yİ-ÜFE aylık değişim oranlarının gecikme zammı üzerinde seyretmesi durumu enflasyonist ekonomik konjonktürlerde 6183 sayılı Kanunun 48/A maddesi kapsamındaki tecil müessesesinin devlete borçlarını ödemekte zorlanan mükelleflere ödeme kolaylığı sağlanması işlevini azaltmakta mükellef aleyhine bir müesseseye dönüşmesine sebep olmaktadır. Örnek-1’in 2021 takvim yılı esas alınarak düzenlendiği aşağıdaki örnek incelendiğinde;
Örnek 2– Sarıgazi Vergi Dairesi mükellefi (A), 6183 sayılı Kanunun 48/A maddesi kapsamında 27.07.2021 tarihinde 26.03.2021 vadeli 100.000 TL katma değer vergisi borcunun tecilini talep etmiştir. Tecil talebinin uygun bulunması halinde;
» 27.03.2021-26.04.2021 tarihleri arasındaki bir aylık süre için % 1,6 oranında gecikme zammı yerine Mart 2021 ayına ilişkin %4,13 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
» 27.04.2021-26.05.2021 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Nisan 2021 ayına ilişkin %4,34 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
» 27.05.2021-26.06.2021 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Mayıs 2021 ayına ilişkin %3,92 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
» 27.06.2021-26.07.2021 tarihleri arasındaki bir aylık süre için %1,6 oranında gecikme zammı yerine Haziran 2021 ayına ilişkin %4,01 Yİ-ÜFE aylık değişim oranı esas alınarak Yİ-ÜFE tutarı hesaplanacaktır.
Görüldüğü üzere örnek olayda, 2021/3-7 dönemleri için gecikme zammı yerine Yİ-ÜFE aylık değişim oranları hesaplandığında 6.400 TL (100.000 x % 6,4) gecikme zammı yerine 16.400 TL (100.000 x %16,4) Yİ-ÜFE hesaplanmakta ve mükellef aleyhine 10.000 TL ilave borç çıkmaktadır.
TABLO-1
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi Aylık Değişim Oranları (Tarihsel Seri)
| Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | |
| 2003 | 5,6 | 3,1 | 3,2 | 1,8 | -0,6 | -1,9 | -0,5 | -0,2 | 0,1 | 0,6 | 1,7 | 0,6 |
| 2004 | 2,6 | 1,6 | 2,1 | 2,6 | 0,0 | -1,1 | -1,5 | 0,8 | 1,8 | 3,2 | 0,8 | 0,1 |
| 2005 | -0,90 | -0,02 | 2,13 | 2,02 | -0,32 | 0,34 | -0,25 | 1,73 | 1,65 | 0,66 | -2,26 | -0,22 |
| 2006 | 1,96 | 0,26 | 0,25 | 1,94 | 2,77 | 4,02 | 0,86 | -0,75 | -0,23 | 0,45 | -0,29 | -0,12 |
| 2007 | -0,05 | 0,95 | 0,97 | 0,80 | 0,39 | -0,11 | 0,06 | 0,85 | 1,02 | -0,13 | 0,89 | 0,15 |
| 2008 | 0,42 | 2,56 | 3,17 | 4,50 | 2,12 | 0,32 | 1,25 | -2,34 | -0,90 | 0,57 | -0,03 | -3,54 |
| 2009 | 0,23 | 1,17 | 0,29 | 0,65 | -0,05 | 0,94 | -0,71 | 0,42 | 0,62 | 0,28 | 1,29 | 0,66 |
| 2010 | 0,58 | 1,66 | 1,94 | 2,35 | -1,15 | -0,50 | -0,16 | 1,15 | 0,51 | 1,21 | -0,31 | 1,31 |
| 2011 | 2,36 | 1,72 | 1,22 | 0,61 | 0,15 | 0,01 | -0,03 | 1,76 | 1,55 | 1,60 | 0,65 | 1,00 |
| 2012 | 0,38 | -0,09 | 0,36 | 0,08 | 0,53 | -1,49 | -0,31 | 0,26 | 1,03 | 0,17 | 1,66 | -0,12 |
| 2013 | -0,18 | -0,13 | 0,81 | -0,51 | 1,00 | 1,46 | 0,99 | 0,04 | 0,88 | 0,69 | 0,62 | 1,11 |
| 2014 | 3,32 | 1,38 | 0,74 | 0,09 | -0,52 | 0,06 | 0,73 | 0,42 | 0,85 | 0,92 | -0,97 | -0,76 |
| 2015 | 0,33 | 1,20 | 1,05 | 1,43 | 1,11 | 0,25 | -0,32 | 0,98 | 1,53 | -0,20 | -1,42 | -0,33 |
| 2016 | 0,55 | -0,20 | 0,40 | 0,52 | 1,48 | 0,41 | 0,21 | 0,08 | 0,29 | 0,84 | 2,00 | 2,98 |
| 2017 | 3,98 | 1,26 | 1,04 | 0,76 | 0,52 | 0,07 | 0,72 | 0,85 | 0,24 | 1,71 | 2,02 | 1,37 |
| 2018 | 0,99 | 2,68 | 1,54 | 2,60 | 3,79 | 3,03 | 1,77 | 6,60 | 10,88 | 0,91 | -2,53 | -2,22 |
| 2019 | 0,45 | 0,09 | 1,58 | 2,98 | 2,67 | 0,09 | -0,99 | -0,59 | 0,13 | 0,17 | -0,08 | 0,69 |
| 2020 | 1,84 | 0,48 | 0,87 | 1,28 | 1,54 | 0,69 | 1,02 | 2,35 | 2,65 | 3,55 | 4,08 | 2,36 |
| 2021 | 2,66 | 1,22 | 4,13 | 4,34 | 3,92 | 4,01 | 2,46 | 2,77 | 1,55 | 5,24 | 9,99 | 19.08 |
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu
Tablo-2 Yıllar İtibariyle Gecikme Zammı Oranları
| Genel Tebliğ No / Madde No/B.K.K. ve Cumhurbaşkanlığı Karar No |
Uygulama Tarihleri | Oranı | |
| 422 | 31/01/2002-11/11/2003 Tarihleri arasında | Her Ay için | 7% |
| 429 | 12/11/2003-01/01/2004 Tarihleri arasında | Her Ay için | 4% |
| 5035 Sayılı Kanunun 4. maddesi |
02/01/2004-01/03/2005 Tarihleri arasında | Her Ay için | 4% |
| 434 | 02/03/2005-20/04/2006 Tarihleri arasında | Her Ay için | 3% |
| 438 | 21/04/2006 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 2,5% |
| 2009/15565 Sayılı B.K.K. | 19/11/2009 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 1,95% |
| 2010/965 Sayılı B.K.K. | 19/10/2010 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 1,40% |
| 62 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı | 05/09/2018 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 2% |
| 1266 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı | 01/07/2019 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 2,5% |
| 1592 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı | 02/10/2019 Tarihinden İtibaren | Her Ay için | 2% |
Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı
III- SONUÇ
Sosyal devlet ilkesinin vergi icra hukukunda bir yansıması olan tecil müessesesinin; iyi niyetli mükellefleri vadesinde ödenmeyen amme alacakları dolayısıyla cebren tahsil gibi sert önlemlere maruz bırakmamak, mükellef ile devlet arasında bir güven ilişkisi yaratarak vergiye gönüllü uyuma katkı sağlamak, alacağın vadesinde tahsil edilmesi veyahut cebren tahsil edilmesi durumunda ekonomik hayattan çekilmek durumunda kalacak olan iyi niyetli mükellefleri korumak marifetiyle yaratılan katma değeri ve milli hasılayı korumaya katkı sağlamak, bu suretle ileride elde edilecek vergi gelirlerinde süreklilik sağlamak, devletin gelir kaynakları riske atılmadan zor durumdaki amme borçlularını mali olarak rahatlatmak, amme alacağının tahsil edilmesi kolaylaştırarak, alacağın kaynağını korumak ve daha birçok başka amaçlara hizmet eden, amme alacağının tarafları arasında çıkar denkliğini gözeten faydalı bir müessese olduğu açıktır.
Ancak yukarıda verilen örneklerde de açıklandığı vergiye uyumlu mükelleflere avantaj sağlamak amacıyla vergi hukukumuzda düzenlenen 48/A maddesi kapsamında borçların tecil ve taksitlendirilmesinde gecikme zammı yerine Yİ-ÜFE aylık değişim oranları uygulaması içinde bulunduğumuz ekonomik konjonktürün örneğini oluşturduğu enflasyonist ortamlarda mükellef aleyhine sonuçlar doğurarak müessesenin ruhu ve ulaşılmak istenen amaçları ile çelişebilmektedir.
Bu sebepledir ki kanaatimizce müessesesinin konuluş amacına uygun düşecek ve mükellef lehine olacak şekilde mevzuatta enflasyonist ortamlarda gecikme zammı ile Yİ-ÜFE aylık değişim oranından düşük olanının esas alınarak tecil edilecek amme alacağının hesaplanmasına yönelik düzenleme yapılması yararlı olacaktır. Nitekim yapılacak düzenleme müessese vergiye uyumlu mükellefler açısından avantaj sağlama işlevini daha etkin bir şekilde yerine getirebilecektir.
Dip Notlar:
[1] ÖZDEMİR, Muharrem. (2021) Vergiye Uyumlu Mükellef Kimdir https://www.alomaliye.com/2021/11/29/vergiye-uyumlu-mukellef-kimdir/ (Erişim tarihi, 29.11.2021)
[2] 08.03.2017 tarihli ve 30001 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun tam metni için bkz. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/03/20170308-40.htm (Erişim tarihi, 29.11.2021)
[3] 06.01.1961 tarihli ve 10700 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun tam metni için bkz. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.193.pdf (Erişim tarihi, 29.11.2021)
[4] 26.10.2021 tarihli ve 31640 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun tam metni için bkz. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211026-1.htm (Erişim tarihi, 29.11.2021)
[5] 27.05.2017 tarihli ve 30078 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun tam metni için bkz. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/05/20170527-1.htm (Erişim tarihi, 29.11.2021)
[6] 24.02.2018 tarihli ve 30342 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
