3600 Ek Gösterge Doğru Bilinen Yanlışlar ve Yapılması Gerekenler
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
1-Kamu personelinin büyük bölümünü oluşturan öğretmenler/polis memurları/hemşireler/din hizmetleri görevlilerine 3.600 ek gösterge verilmesi 2018 yılı Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilleri seçimleri sırasında verilmiş belli başlı vaatler arasında yer almıştır.
Bu vaat aradan geçen yıllara karşın henüz karşılanmamıştır.
Konu halen ülke gündeminde önemli bir yer oluşturmaktadır.
2 Ağustos 2021 tarihinde başlatılmış, bu ay içine tamamlanmış memur ve emeklilerin aylıklarında yapılacak zammın belirlendiği 6. Dönem Toplu Sözleşme görüşmelerinde de memur sendikalarının belli başlı talepleri arasında 3.600 ek gösterge konusunun yer aldığı, 3.600 ek gösterge verilmesinin sendikaların kırmızı çizgileri olduğunun açıklandığı görülmüştür.
Bu arada memur ve emekliye 3.600 ek gösterge müjdeleri yinelenmektedir.
https://www.milliyet.com.tr/galeri/memur-ve-emekliye-ek-gosterge-mujdesi-maaslar-artacak-6578248/3
6. Dönem Toplu Sözleşme görüşmeleri sonunda, ek gösterge ile ilgili konfederasyonların da katkı/katılımıyla bir çalışma başlatılacağı ve çalışmanın 2022 yılında tamamlanacağı kabul edilmiştir.
Ucu açık, dilek/temenni niteliğindeki bu düzenlemeden sorunun çözümlenmeyeceği, devam edeceği anlaşılmaktadır.
2-3.600 ek gösterge verilmesi konusu CHP/ İyi Parti tarafından da yakından takip edilmekte, iktidara geldiklerinde ilk fırsatta verileceği açıklanmaktadır.
Bu bağlamda;
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu 13.07.2021 günlü grup toplantısındaki konuşması sırasında “Polislerin çok çalıştığını, vatandaşın can ve mal güvenliğini koruduğu halde polise sahip çıkılmadığını, R. Tayyip Mayıs 2018 söz verdiği 3.600 ek gösterge vereceğine ilişkin sözünü yerine getirmediğini, kendisinin söke söke 3.600 ek göstergeyi alıp polislere vereceğini” açıklamıştır.
Benzer açıklama İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener tarafından da dile getirilmiştir.
3- Konu tarafınızdan da muhtelif yazılarınla ele alınmış, kamuoyunun aydınlatılması sağlanmaya çalışılmıştır.
https://www.sozcu.com.tr/2018/yazarlar/saygi-ozturk/bu-vaat-ikiye-boluyor-2431925/
https://www.alomaliye.com/2021/01/16/memurlarin-3600-ek-gosterge-sorunu/
Buna karşın memur sendikaları ve siyasi parti yetkililerince bile konunun özelliği/öneminin yeterince anlaşılmadığı görülmektedir.
4- 3.600 ek gösterge verilmesi konusu milyonlarca kamu personelini yakından ilgilendiren, olukça teknik; girift/karmaşık bir sorundur.
Bu bağlamda bazı kamu personeline açıklandığı şekilde ek gösterge verilmesi kolay değildir.
Dokunulduğunda bin ah işitilecek bir konudur.
3.600 ek gösterge konusunda doğru bilinen birçok yanlışlar bulunmaktadır. Memurların sorununu çözümleyecek/hafifletecek sihirli değnek gibi değerlendirilmektedir. Gerçekleşmesi olanaksız algı yaratıldığı görülmektedir.
Gerçekleşmesi halinde bile memurlarda oluşacak hayal kırıklığı göz ardı edilmektedir.
Vaatlerde bulunan CHP/ İyi Parti yetkililerinin dahi 3.600 ek gösterge üzerinde iyi çalışmadıkları, genel başkanlarını eksik bilgilendirdikleri anlaşılmaktadır. Memur sendikalarının ise konuya; tüm memurlara 3.600 ek gösterge verilmesi şeklinde, gerçekçi olmayan popülist yöntemlerle yaklaştıkları ele aldıkları görülmektedir.
Belirtilen nedenlerle özellikle muhalefet partilerinin, memur sendikalarının ve kamuoyunun mutlaka doğru bilgilendirilmesinde yarar görülmektedir.
Bu amaçla 3.600 ek gösterge konusu kolay anlaşılması bakımından sorulu/cevaplı olarak bütün halinde ele alınması uygun görülmüştür.
SORU VE CEVAPLARLA 3.600 EK GÖSTERGE KONUSUNDAKİ BİLİNMESİ GEREKEN BAZI GERÇEKLER
1-3.600 ek göstergeden yararlanma konusunda memurların göreve başlama tarihleri neden önemlidir?
Ek göstergelerin aylıklara yansıması bakımından memurların göreve başlama tarihleri çok önemlidir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve GSS Kanunu 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla görevde olanlara T.C. Emekli Sandığı Kanunu, bu tarihten sonra göreve başlayanlar memurlara ise 5510 sayılı (yeni) Kanun hükümleri uygulanmaktadır.
Memurların emekli kesenekleri/ aylıklarının hesaplanması konusunda eski ve yeni kanun hükümleri arasında arasında çok büyük farklar bulunmaktadır.
Bu yüzden göreve başlama tarihlerine göre, 3.600 ek gösterge artışından dolayı memurların ele geçen aylıklarında ve emekli aylık miktarlarında önemli farklar oluşmaktadır.
Konunun daha iyi anlaşılması bakımından bu durumların ayrıca incelenmesi yararlı olacaktır.
Ancak 1.10.2008 tarihinden sonra göreve başlayan memurların her yıl artmaktadır. Bu bakımdan 3.600 ek gösterge verilmesi konusunun değerlendirilmesi/ genel düzenlenmesi sırasında bu hususun göz ardı edilmemesinde, ek gösterge verilmesinin zamana yayılmamasında yarar vardır.
Örneğin Milli Eğitim Bakanlığında halen görev yapmakta olan 956 bin 114 öğretmenden 485 bin 180’i (Yüzde 50.7) 1 Ekim 2008 tarihinden sonra açıktan/ilk kez kadrolu göreve atanmıştır. 3.600 ek gösterge verilmesinin bunlar açısından fazla bir önemi bulunmamaktadır.
2-3600 ek gösterge devlet memuru aylıklarında umulan/beklenilen oranda bir artış sağlar mı?
3.600 ek göstergeden dolayı öğretmen/polis memurları başta olmak üzere belirli kamu personelinin aylıklarında önemli bir artış/iyileştirme olacağı algısı yaratılmış, kamu personeli yüksek beklenti içerisine sokulmuştur.
Oysa salt ek gösterge artışı ile kamuoyunda oluşmuş bu büyük beklentiyi karşılamak olanaklı değildir.
Yaratılmış algılarla, olgular ne yazık ki örtüşmemektedir.
Bu yüzden gerçekleşmesi halinde “dağ fare doğurmuş” olacağı için özellikle çalışanlarda hayal kırıklığı oluşacaktır.
Bu durumu şimdiden öngörmek/tahmin etmek hiç de zor değildir.
Zira 3.600 ek gösterge verilmesi halinde 01.10.2008 tarihinden önce göreve başlamış öğretmen/ polis memurlarının aylıklarında beklendiği gibi bir artış değil aksine düşme olacaktır. Ek göstergeden dolayı aylıklarda (brüt) 107,97 TL artış olurken ödenmesi gereken SGK primi 163,97 TL civarındadır.
Görüldüğü üzere SGK primi, aylık artışının da üzerinde gerçekleşmektedir. Bu yüzden çalışanların aylıklarında 56 TL civarında bir azalma olacaktır.
01.10. 2008 tarihinden sonra göreve başlamış olan öğretmen/ polis memurlarında ise (diğerlerine oranla daha az SGK primi ödeyecekleri için) aylıklarında sadece 78,86 TL artış olacaktır.
3- 3.600 ek gösterge emekli aylıklarında ne kadar artış sağlar?
Ek gösterge artışları özellikle Ekim 2008 tarihinden önce görevde olan memurların emekli aylıklarında önemli oranda artışa neden olmaktadır.
Esasen kamu personelinin ek gösterge artışı üzerinde durması/ısrarlı talepleri de buradan kaynaklanmaktadır.
Ancak ek gösterge artışının emekli aylıklarına yansıması çalışanların aylıklarında olduğu gibi yine göreve başlama tarihlerine göre de farklılık göstermektedir.
3.600 ek gösterge verilmesi Ekim 2008 tarihinden önce göreve başlamış öğretmen/polis memurlarının emekli aylıklarında (emekli aylığı hesaplarda eşik/basamak oluşturması nedeniyle) (25 yıllık hizmeti olanlarda) 768,63 TL (%4 ek zam hariç) artışa yol açacaktır.
Ekim 2008 tarihinden sonra göreve başlayanların emekli aylıklarında ise yalnızca 80,90 TL civarında artış olacaktır.
4- 3.600 ek gösterge verilmesinin kamu yönetimi ve personeli üzerindeki belli başlı olası etkileri nelerdir?
Devlet memurlarına verilecek ek göstergeleri açıklayan 657 sayılı DMK ekli Cetvel; memurların hizmet sınıfları, unvanı/aylık dereceleri, hiyerarşik yapı dikkate alınarak 1994 yılında düzenlenmiştir.
Günümüze kadar Cetvelde bazı ek/değişiklikler yapılmış olmakla birlikte yapı büyük ölçüde korunmuştur.
Yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı üzere ek gösterge rakamlarının belirlenmesi sırasında sınıflar/unvanlar arasında genel bir denge gözetilmiştir. Cetvelde belli sınıflara ( Eğitim öğretim/genel idare/teknik hizmetler vb.) mensup memurlara yönelik bir değişiklik yapılması halinde başlangıçta kurulmuş bu dengenin korunması, gözetilmesinde yarar vardır.
Aksi halde kamu yönetimdeki kurulu genel denge alt/üst olacaktır.
Örneğin sadece öğretmenler/polis memurları/hemşireler/din hizmetleri görevlilerine 3.600 ek gösterge verilmesi halinde anılan meslek mensupları; genel müdür yardımcısı/daire başkanları gibi üst yönetim faaliyetinde bulunanlarla aynı ek gösterge üzerinden aylık alır hale geleceklerdir.
Kadro unvanları ve hiyerarşik yapının özel bir önemi olan EGM de bile, daire başkanları ve 1.sınıf emniyet müdürleri ile polis memurları da aynı ek gösterge üzerinden aylık alacaklardır.
Eğer 1.sınıf emniyet md. dışında kalan rütbelilere yönelik ayrı bir düzenleme yapılmaz ise bunların mevcut ek göstergeleri 3.600’ün altında olduğu için polis memurları, emniyet md./amirleri/başkomiser vb. rütbesinde olanlardan daha yüksek ek göstergeye sahip olacaklardır.
Benzer durumlar sağlık hizmetleri ve din hizmetleri sınıfından aylık alanlar içinde geçerlidir.
Diğer yandan kamu personelinin %49’unu oluşturan öğretmen; emniyet mensubu, hemşire, din hizmetleri görevlisinin ek göstergelerinin 3.600 yükseltilmesine ilişkin söz verilmiştir.
Vaatler sırasında ekonomik sıkıntı içinde bulunduklarından kuşku bulunmayan kamu personelinin büyük bölümünün (%51) mali haklarının göz ardı edildiği anlaşılmaktadır.
Bu suretle böyle bir sonuç arzu edilmemiş olsa dahi kamu personeli ikiye bölünmüş olmaktadır.
Bu yüzden kamu personelinin mali haklarının iyileştirilmesi yönelik vaat ve çalışmaların personelin tümünü kapsayacak şekilde, hizmetin özelliği nedeniyle konulmuş genel dengelerin de gözeterek yapılmasında yarar vardır.
Bunun da olanaklı olduğu düşünülmektedir.
5- Sonuç olarak konuya ilişkin genel bir çözüm öneriniz var mı?
Bazı meslek mensuplarına 3.600 ek gösterge verilmesine yönelik vaatler; 2018 seçimleri sırasından, ilk önce Cumhurbaşkanı Adayı M. İnce tarafından, daha sonra Cumhurbaşkanı R.T. Erdoğan tarafından da kapsamı genişletilerek gündeme getirilmiştir.
Konunun ayrıntılı olarak incelenmeden vaatlerde bulunulmuş olması, kamu personelinin teknik, ayrıntılı/girift olan bu konuda yeterli bilgiye sahip olmamasının da etkisiyle 3.600 ek gösterge verilmesi halinde kamu personelinin içinde bulunduğu ekonomik zorlukları gidereceğine, personelin mali haklarında arzu edilen şekilde iyileştirmeler sağlayacağına yönelik yüksek bir algı oluşmuştur.
Bu algının gerçeklerle bağdaşmadığı bilinmektedir. Vaatlerin gerçekleşmesi halinde ek gösterge alan ve halen çalışan meslek mensuplarında hayal kırıklığı yaratacaktır. Zira aylıklarında artış bekleyenlerin aylıklarında artış bir yana azalma olacaktır.
Üstelik 3.600 ek gösterge alamayan devlet memurlarında hoşnutsuzluk oluşacaktır.
İktidar işin güçlüğünün, doğacak olumsuzluğun farkında olduğu için bu vaadini aradan uzun süre geçtiği halde henüz yerine getirmemiştir. İktidarın bu sorunu zamana yaymak, sorunun kendiliğinden çözümlenmesini (önemsiz hale) gelmesini beklediği anlaşılmaktadır. Nitekim iktidar aynı yaklaşımını 6.Dönem Toplu Sözleşme görüşmelerinde de göstermiştir. Ucu açık, dilek/temenni niteliğinde bir düzenleme ile ek gösterge konusundaki çalışmaların 2022 yılında bitirilmesi kararlaştırılmıştır. Bu suretle esasen bir- iki hafta içinde bitirilebilecek bu çalışmaların yıllardır sonuçlandırılmamış olduğu gerçeğinin göz ardı edildiği anlaşılmaktadır.
Millet ittifakındaki siyasi partilerinde ise 3.600 ek gösterge işini yeterince incelemedikleri, sorunun ayırdında olmadıkları, bu yüzden gözü kapalı olarak vaatlerini yineledikleri, ilk fırsatta “3.600 ek göstergeyi söke söke alıp/vereceklerini” açıkladıkları görülmektedir.
Oysa konunun genel olarak ele alınıp/çözümlenmesi gerekmektedir. Aksi halde kamu personel rejimi daha da karışacaktır.
Sorunun toptancı bir yaklaşımla ele alınması gerekmektedir. Bu amaçla kamu personel reformu yapılması, bu bağlamda 1994 yılında düzenlenmiş ek gösterge cetvelinin yeniden düzenlenmesinde yarar vardır.
Ek gösterge artışının sadece Ekim 2008 tarihinden önce göreve başlamış memurların emeklilik aylıklarında önemli bir artışa yol açtığı, özellikle bu nedenle talep edilmekte olduğu göz önüne alınarak, bu kesimin emekli aylıklarında genel bir artış sağlayan düzenleme yapılabilir. Bu tür bir vaat de bulunulabilir.
Bu amaçla 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun mülga ek 70 maddesindeki emeklilik tazminatı oranlarında bir miktar artış yapılması uygun olacaktır. Örneğin emekli aylık bağlama oranlarında 60 puanlık bir artış yapılması halinde 25 yıllık hizmeti olan kamu personelinin emekli aylığında % 4 ek ödeme dahil 800 TL artış sağlanmış olacaktır.
Bu artış için yasal bir düzenlemeye de ihtiyaç yoktur. Cumhurbaşkanı kararı ile bu amaca ulaşmak olanaklıdır.
Üstelik bu artış seyyanen (eşit olarak) yapılacağı için tüm kamu personelinin emekli aylıkları aynı miktar artırılmış olacaktır.
Bu yöntem Kasım 2015 Seçimleri öncesinde de tazminat oranlarında 15 puanlık artış şeklinde uygulanmıştır.
Bu suretle 3.600 ek gösterge verilmesine ilişkin talep daha rasyonel/köklü biçimde karşılanmış, amaç hasıl olmuş olacaktır.