Ankara Büyükşehir Belediyesi 2016-2019 Bütçe Gider ve Gelirleri
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
Özeti: Yayınlanmış güncel resmi raporlar ve halka açık kaynaklar ışığında, Ankara Büyükşehir Belediyesinin 2016-2019 yılı bütçe gerçekleşmeleri ve mali vb. durumlarına ilişkin bilgiler nesnel olarak değerlendirilmeye çalışılmış;
Başkent belediyesi olma özelliğini de taşıyan Ankara Büyükşehir Belediyesinin, 2020 yılı başlarındaki mali yapısı hakkında kamuoyunun doğru/noksansız bilgilendirilmesi amaçlanmıştır.
Anahtar Sözcükler: Ankara Büyükşehir Belediyesi, Genel Faaliyet Raporu, Bütçe, Bilanço.
I-GİRİŞ
Ankara Büyükşehir Belediyesinin (ABB) mevcut durumu/sorunlarının tespiti ve alınması gereken önlemler açısından; belediye gelirlerinin toplanması, giderlerin gerçekleştirilmesi, açıkların finansmanı, belediyenin varlık ve borçları ile diğer yükümlülüklerinin yönetimini kapsayan belediye maliyesinin durumunun iyi bilinmesi ve gelişmelerin yakından izlenmesi özel bir önem taşımaktadır.
Bu bağlamda ABB’ since yıllık olarak hazırlanması gereken belediye bütçeleri, faaliyet raporları, kesin hesap cetvelleri ve Sayıştay Başkanlığınca yapılan dış denetimler sonucu düzenlenen denetim raporları ile 2018 yılından itibaren Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanan mahalli idareler genel faaliyet raporları güncel nitelikli, önemli bilgileri içermektedir.
Bu yüzden yazımızda ABB sinin 2016-2019 yılları bütçelerinin gelir, gider ve denkleştirmesi ele alınmakta, bütçe rakamlarının değerlendirilmesi yapılmakta; belediye maliyesini ilgilendiren konularda fikir açıklamasında bulunulmadan önce bilinmesi ve el altında tutulması gerektiği düşünülen, önemli/ somut bilgi notlarına dikkat çekilmesi amaçlanmaktadır.
II-BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
1-Büyükşehir Belediye Başkanı ve Belediye Meclis Üyeleri
31.03.2019 tarihinde yapılan mahalli idareler genel seçimler sonucunda Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimini, oyların % 50,93 ünü alan (Millet İttifakının desteklediği) CHP adayı Mansur Yavaş kazanmıştır.
Bu tarihten önce belediye başkanlığı görevi; 27.03. 1994 -6.11.2017 tarihleri arasında Melih Gökçek; 6.11.2017- 8.04.2019 tarihleri arasında Mustafa Tuna tarafından yürütülmüştür.
İlçe belediye başkanlarıyla birlikte (147) üyeden oluşan büyükşehir belediye meclisinde Cumhur İttifakının 107, Millet İttifakının ise 40 üyesi bulunmaktadır.
Belediye meclisinde sadece 11 (% 7,4 oranında) kadın üye bulunmaktadır.
Bu oran Türkiye ortalamasının (% 10,56) dahi altında kalmaktadır. Bir önceki seçim sonuçlarına göre 14 olan kadın üye sayısının artması bir yana daha da azaldığı görülmektedir.
2-Belediye Örgütü
İçişleri Bakanlığınca yayımlanmış “Norm Kadro Standardı Yönetmeliği” esas alınarak göre örgütlenmiş Ankara Büyükşehir Belediyesinde; halen, doğrudan belediye başkanlığına bağlı (genel sekreterlik/teftiş kurulu başkanlığı/hukuk müşavirliği/iç denetim/özel kalem vb) birimlerin dışında (28) adet ayrı birim başkanlığı kurulmuştur.
3-Belediye Bağlısı Kuruluşlar
A-) Belediye İşletmeleri
Büyükşehir Belediyesine bağlı, kamu tüzel kişine sahip, özel bütçeli iki ayrı işletme (ASKİ ve EGO) vardır.
a)-ASKİ’de 30.09.2019 itibarıyla 1.106 memur, 443 işçi, 149 sözleşmeli ve 3058 hizmet alımı olmak üzere toplam 4.756 personel çalışmaktadır.
Çalışan personel sayısında önceki yıla göre (17 kişi azalması dışında) kayda değer bir değişiklik olmadığı görülmektedir.
ASKİ’nin 2018 yılı bütçesi 2,9 milyar TL gelir ve 3 milyar gider olarak gerçekleşmiştir. ASKİ bütçesi 10,9 milyon açık vermiştir.
ASKİ 2019 yılı bütçesinde 3,8 milyar TL; 2020 yılı bütçesinde ise 3,4 milyar TL gelir/ödenek öngörülmüştür.
b)-16.12.1942 gün 4325 sayılı Kanuna göre kurulmuş, tüzel kişiliğe sahip köklü bir kuruluş olan EGO işletmesi ise halen otobüs, raylı sistem ve teleferik işletmeciliği suretiyle ulaşım hizmetlerini yürütmektedir.
EGO’da 2019 yılı sonu itibariyle (562) memur ve (44) sözleşmeli olmak üzere toplam 606 kişi çalışmaktadır.
Önceki yıllara göre çalışan sayısında kayda değer bir değişiklik olmadığı görülmektedir.
Hizmet alımı suretiyle çalıştırılan personel konusundaki bilgilere faaliyet raporlarında yer verilmemiştir.
EGO Genel Müdürlüğü 2019 yılı gider bütçesi 1,1 milyar TL, gelir bütçesi ise 652,5 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bütçe denkliği belediyeden sağlanan borçlanma ile sağlanmıştır.
Önceki yıllarda da EGO’nun gelirlerinin, giderlerine yetmediği aradaki farkın belediyeden borçlanma suretiyle karşılandığı görülmektedir.
2019 gelir gider arasındaki farktaki büyüklüğünün, anılan yılda, sermaye (taşınır/taşınmaz mal satış) gelirlerindeki gerçekleşme oranının düşmesinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
EGO 2020 yılı bütçesinde, 1,8 milyar TL gelir/ödenek öngörülmüştür.
B-) Belediye Şirketleri (BİT’ler)
Büyükşehir Belediyesin; sermayesinin yarısından fazlası belediye ve belediyeye bağlı kuruluşlara ait (14) adet faal nitelikte şirketi, ayrıca 5 şirkette de % 50’ nin altında ortaklığı bulunmaktadır.
Fen işleri/ulaştırma/imar/destek hizmet/kültür ve sosyal işler başkanlıkları gibi hizmet birim başkanlıklarının görev alanlarına paralel kurulmuş olan BİT’ler; kurulu birim başkanlıklarından daha fazla personel, araç ve gerece sahiptir.
ABB bağlı BİT’ lerde; 31.10.2019 tarihi itibarıyla toplam 22.252 işçi istihdam edilmiştir.
4-Belediye Görevlileri
İçişleri Bakanlığınca yayımlanmış “Norm Kadro Standardı Yönetmeliğine” göre belediyede (7580) memur, (3790) sürekli işçi olmak üzere toplam 11.370 kadro bulunmaktadır.
ABB de 2019 yılı sonu itibarıyla (3.026) memur, (242) sözleşmeli, (379) işçi olmak üzere toplam 3.647 personel istihdam edilmiştir.
Önceki yıllara oranda belediyede kadrolu çalışanlarının sayısında artış yerine azalma görülmektedir.
Norm kadro üzerinden yapılan bir hesaplamaya göre memur ve işçi kadrolarının sadece 1/3 ünün doludur.
Bu sonuçlardan (diğer belediyelerde olduğu gibi,) Ankara Büyükşehir Belediyesinde de hizmetlerin personel istihdamına dayalı hizmet satın alınması uygulamasına ağırlık verdiği anlaşılmaktadır.
Diğer yandan 2017 yılı sonunda yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan 696 sayılı KHK uyarınca; personel hizmeti satın alma yöntemiyle (taşeron işçi olarak) istihdam edilmekte olanlar belediye şirketlerinde sürekli işçi kadrosuna geçirilmiştir.
Böylelikle belediye hizmetlerinin büyük bölümünün, belediyeye bağlı olarak kurulmuş ve sermayesinin yarısından fazlasına sahip olduğu şirketlerden hizmet satın alma suretiyle gördürülmesi usulü yerleşik bir hal almış ve uygulama kolaylaştırılmıştır.
ABB’nin de hizmetlerini bağlısı şirketlerden hizmet satın alma suretiyle gördürdüğü bilinmektedir.
ABB’de çalışan toplam (3647) personelden yarısından fazlası (1.879); İtfaiye/ Fen İşleri/Zabıta ve Kültür ve Sosyal İşler daire başkanlıklarında istihdam edilmektedir.
Personelin 830’u (% 22,7) kadınlardan oluşmaktadır.
2.267 personel (% 62’ si) ön lisans/lisans/yüksek lisans seviyesinde öğrenim görmüştür. Doktora sahibi (2) personel bulunmaktadır.
1.797 (% 49 oranındaki) personel (20) ve üzerinde hizmet yılına (kıdeme) sahiptir.
III-ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN 2016-2019 YILI GENEL BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ ve MALİ DURUMU
1-BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
A–Bütçe Dengesi
ABB 2016-2019 yılı gider ve gelir bütçe tahminleri, gerçekleşme oranları ile bütçe dengesi durumları aşağıdaki tabloda (Tablo 1) gösterilmiştir.
Tablo: 1 ABB 2016-2019 Yılı Gider ve Gelir Bütçesi Tahminleri, Gerçekleşme Oranları ile Bütçe Dengeleri (Bin TL)
| S. No | Yılı | Gider Bütçesi | Gelir Bütçesi | Bütçe Dengesi | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tahmin | Gerçekleşme | Ger. Or. (%) | Tahmin | Gerçekleşme | Ger. Or.(%5) | |||
| 1- | 2016 | 5.535.000 | 5.337.619 | 96,4 | 5.535.000 | 5.366.542 | 96,9 | 28,9 |
| 2- | 2017 | 6.414.000 | 6.344.372 | 98,9 | 6.414.000 | 6.062.147 | 94,5 | -282.225 |
| 3- | 2018 | 8.000.099 | 6.614.455 | 82,6 | 8.000.099 | 6.043.723 | 75,5 | -570.732 |
| 4- | 2019 | 8.800.000 | 5.028.198 | 57,14 | 8.800.000 | 5.732.410 | 65,14 | 704.212 |
Kaynak: T.C. Sayıştay Başkanlığı; Ankara Büyükşehir Belediyesi Sayıştay denetim raporları. Ankara Büyükşehir Belediyesinin kesin hesap raporları verilerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tablo incelemesinde de anlaşılacağı üzere, ABB de bütçe hazırlıkları sırasında gereken dikkat ve özenin gösterilemediği, yeterince gerçekçi/samimi bütçe hazırlamadığı, bunun doğal sonucu olarak bütçe hedeflerinin gerçekleştirilemediği görülmektedir.
Nitekim;
2017 yılı gider bütçesi tahmini 6,414 milyar TL, gerçekleşen gider bütçesi 6,344 milyar TL ve gerçekleşme oranı ise 98,9 dur. Aynı yıl gelir bütçesi tahmini 6,414 milyar TL, gerçekleşen bütçe geliri 6,062 milyar TL ve gerçekleşme oranı ise %94,5 dir. Gelirler, giderlerin %95,5 ini karşılayabilmektedir.
282,2 milyon TL açık borçlanma suretiyle bütçede denklik sağlanabilmiştir.
2018 yılı gider bütçesi tahmini 8 milyar TL, gerçekleşen bütçe gideri 6,614 milyon TL, gerçekleşme ise hedefin % 82,6’ sı oranındadır. Aynı yılın bütçe gelir tahmini 8 milyar TL, gerçekleşen bütçe geliri 6,043 milyar TL, hedefin gerçekleşme oranı ise % 75 seviyesindedir. Gelirlerin giderleri karşılayabilme oranı % 91,3 tür.
570,7 milyon TL bütçe açığı oluşmuştur. Borçlanma suretiyle bütçede denklik sağlanabilmiştir.
2019 yılı gider bütçesi tahmini 8,800 milyar TL; gerçekleşen gider 5,028 milyar TL ve gerçekleşme % 57,1 oranındadır.
2019 yılı tahmini gelir bütçesi 8,800 milyar TL, gerçekleşen gelir 5,732 milyar TL gerçekleşme % 65,1 oranındadır.
Anılan yılda 704,2 milyon TL gelir fazlası elde edilmiştir. Sağlanmış gelir fazlası gerçekleşmiş gelir bütçesinin % 12,3 üne karşılık gelmektedir.
2018 ve 2019 yılları gelir bütçeleri tahminlerinin hedeflerin gerisinde kalmasının en temel nedeninin, çok yüksek belirlenmiş olan/umulan sermaye (taşınmaz mal satış) gelirlerinin elde edilememiş olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
B-Bütçe Giderleri
a)-Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Giderler
ABB nin 2016-2019 yılları bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımları; (2019 yılı iki bölüm halinde olmak üzere) yıllar itibarıyla giderlerdeki değişim oranları, 2017 ve 2018 yılına ait gider türlerinin toplam giderler içindeki payları, genel gidişat konusunda nesnel fikir edinilmesi bakımından bu payların büyükşehir belediyelerindeki aynı gider türlerine ilişkin ortalama oranlarıyla karşılaştırılmasına ekte (Tablo 2 de) yer verilmiştir.
2016 yılında 5,3 milyar TL olan bütçe giderleri; 2017 yılında yüzde 18,9 artışla 6,3 milyar TL ye, 2018 yılında yüzde 4,2 artışla 6,6 milyar TL ulaşmış; 2019 yılında ise yüzde 24 azalma ile 5 milyar TL gerilemiştir.
Toplam bütçe giderlerinde önemli pay oluşturan belli başlı giderler aşağıya çıkarılmıştır.
Sermaye (Yatırım) Giderleri
2016 yılında 1,7 milyar TL olarak gerçekleşen sermaye giderleri 2017 yılında % 59 artışla 2,8 milyar TL ye, 2018 yılında % 7 artışla 3 milyar TL yükselmiştir.
Sermaye giderlerinin toplam giderlerdeki payları; 2016 yılında % 33,6, 2017 yılında % 44,5 ve 2018 yılında ise % 46,1 olmuş, büyükşehir belediyelerindeki sözü edilen yıllardaki yüzde 47,3- 48,2 olan ortalamalara yaklaşmıştır.
2019 yılı sermaye giderleri ise, bir önceki yıla göre, %58,6 oranında azalma ile 1,2 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve sermaye giderlerinin toplam giderlerdeki payı % 25’ e gerilemiştir.
Mal ve Hizmet Alımları
2016 yılında 2,2 milyar TL olarak gerçekleşen mal ve hizmet alım giderleri 2017 yılında %3,2 artışla 2,3 milyar TL ye, 2018 yılında % 14 azalma ile 2 milyar TL ve 2019 yılında % 22,5 eksilme ile 1,5 milyar TL gerilemiştir.
Mal ve hizmet alım giderlerinin toplam giderler içindeki payı 2016 yılında % 42,3; 2017 yılında 36,3; 2018 yılında %30,3 ve 2019 yılında % 31 olarak gerçekleşmiştir.
2017 yılı mal ve hizmet alım giderlerinin toplam giderler içindeki payının (%36,3 ) aynı yıla ait büyükşehir belediyelerinin ortalaması olan (%31,3) üzerinde gerçekleşmiştir.
Cari Transfer Giderleri
2016 yılında 334,2 milyon TL olarak gerçekleşen cari transfer giderleri 2017 yılında 18 artışla 394,2 milyon TL ye, 2018 yılında 37,4 artışla 542 milyon TL ve 2019 yılında ise % 19,2 eksilme ile 542 milyon TL gerilemiştir.
Cari transferlerin toplam giderler içindeki payı; 2016 yılında % 6,2; 2017 yılında % 6,15; 2018 yılında % 8,19 ve 2019 yılında ise % 8,7 olarak gerçekleşmiştir.
Cari transferlerin toplam giderler içindeki payının büyükşehir belediyelerindeki ortalamaların üzerinde olduğu görülmektedir.
Personel Giderleri
2016 yılında 296 milyon TL olarak gerçekleşen personel giderleri 2017 yılında % 3,4 artışla 306,2 milyon TL ye, 2018 yılında % 17,3 artışla 359,2 milyon TL ye ve 2019 yılında % 10 artışla 396,2 milyon TL yükselmiştir.
Personel giderlerinin toplam giderler içindeki payı 2016 yılında % 5,5; 2017 yılında %4,7; 2018 yılında 5,4 ve 2019 yılında ise %7,8 olarak gerçekleşmiştir.
2016-2018 yıllarındaki personel giderlerinin toplam giderler içindeki payının büyükşehir belediyelerindeki % 7,9-8,6 arasındaki ortalamanın altında kaldığı görülmektedir.
Ancak bu rakamlar personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımları suretiyle istihdam edilenleri kapsamadığı için gerçek personel giderlerini yansıtmaktan uzaktır.
Borç Verme Giderleri
2016 yılında 435 milyon TL olarak gerçekleşen (bağlı idareler/ortaklıklara yapılan) borç verme giderleri 2017 yılında % 42 eksilme ile 252,4 milyon TL, 2018 yılında % 40 artışla 353,2 milyon TL olmuştur.
2019 yılında ise borç verme giderleri % 285 rekor bir artışla 1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Önceki yıllarda toplam giderler içindeki % 4-5 seviyesinde olan borç verme ödemelerinin payı 2019 yılında % 20 ye yükselmiştir.
Gider bütçesinin 1/5 gibi yüksek bir bölümünün borç verme giderlerine gittiği görülmektedir.
Faiz Giderleri
2016 yılında 174,4 milyon TL olan faiz giderleri, 2017 yılında 142,1; 2018 yılında 148,2 milyon TL, 2019 yılında ise 173,6 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Sözü edilen yıllarda faiz ödemeleri; toplam giderler içinde % 2,2- 3,4 arası büyüklüğü sahiptir.
Diğer yandan 2019 yılında 5,028 milyar TL olarak gerçekleşen giderin 1,497 TL (% 29,8) bölümü Ocak-Mart aylarını kapsayan ilk üç aylık dönemde yapılmıştır. Bu üç aylık dönemde sermaye transferleri, sermeye giderleri ve cari transfere ait giderlerindeki gerçekleşmeler, ortalama (% 29,8 oranının) çok üzerinde % 34,3- 98,7 seviyelerindedir.
b)-Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Giderler
ABB sinin 2017-2019 yıllarındaki giderlerinin fonksiyonel sınıflandırmaya göre gerçekleşme durumları ve toplam giderler içindeki payları ekte (Tablo 3) gösterilmiştir.
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderlerin ayrımında:
2017 yılında en büyük pay % 35 oranı ile ekonomik iş ve hizmetlere ayrılmıştır. Bunu (% 28 oranı ile) dinlenme ve din hizmetleri, (% 18,6 oranı ile) genel kamu hizmetleri izlemektedir.
2018 yılında da en büyük pay yine % 39,5 oranı ile yine ekonomik iş ve hizmetlere ayrılmıştır. Bunu % 21,6 oranı ile genel kamu hizmetleri ve 19,2 oranı ile dinlenme ve din hizmetleri takip etmektedir.
2019 yılında ise % 40,4 oranı ile en büyük pay genel kamu hizmetleri almıştır. Genel kamu hizmetlerinden sonra % 23 oranı ile ekonomik iş ve hizmetler ve % 18,7 oranı ile dinlenme ve din hizmetleri yer almaktadır.
Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmet giderlerinin toplam giderler içindeki 2017 yılında % 4,5 olan payı, 2018 yılında % 4,8 ve 2019 yılında ise % 7 ye (356,1 milyon TL) yükselmiştir.
2017 yılında 1,195 milyar TL olan genel kamu hizmet giderleri; 2018 yılında % 19,7 oranında artışla 1,432 milyar TL, 2019 yılında % 41,7 oranında artışla 2,030 milyar TL ulaşmıştır.
2017 yılında 2,290 milyar TL olan ekonomik iş ve hizmet giderleri; 2018 yılında % 14 artış oranı ile 2,610 milyar TL yükselmiş, 2019 yılında % 44,1 oranında eksilme ile 1,152 milyar TL gerilemiştir.
2017 yılında 1,807 milyar TL olan dinlenme ve din hizmetleri giderleri; 2018 yılında % 29,7 eksilme ile 1,269 milyar TL ve 2019 yılında da % 25,9 oranında eksilme ile 940,5 milyon TL gerilemiştir.
ABB tarafından 2017-2019 yılları için hazırlanmış ve fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderlerini gösterir tablolarda (savunma hizmetleri için yapılmış 70-89 bin TL aralığındaki küçük bir harcamaya dahi yer verilmiş iken) çevre koruma hizmetleri ile eğitim hizmetleri için herhangi bir gider rakamına yer verilmediği görülmüştür.
Bununla birlikte eğitim harcamalarının dinlenme kültür ve din hizmetleri kapsamında gösterildiği; Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığınca önemli miktarda (örneğin 2017 yılında 1,6 milyar TL) harcama yapıldığı anlaşılmıştır.
Doğruluğu/güvenilirliği, anlamlı çıktı alınabilmesi bakımından mali tabloların usulüne uygun olarak düzenlenmesinde, anılan noksanlığın giderilmesinde yarar vardır.
C-Bütçe Gelirleri
ABB nin 2016-2019 yılları bütçe gelirlerinin ekonomik sınıflandırmaya göre dağılımları; (2019 yılı iki bölüm halinde olmak üzere) yıllar itibarıyla gelirlerdeki değişim oranları, 2017 ve 2018 yılına ait gelir türlerinin toplam gelirler içindeki payları, genel gidişat konusundan nesnel fikir edinilmesi bakımından bu payların büyükşehir belediyelerindeki aynı gelir türlerine ilişkin ortalama oranlarıyla karşılaştırılmasına ekte (Tablo 4) yer verilmiştir.
2016 yılında 5,360 milyar TL olan bütçe gelirleri; 2017 yılında yüzde 13 artışla 6,005 milyar TL ye, 2018 yılında binde 6 oranında artışla 6,043 milyar TL ulaşmış; 2019 yılında ise yüzde 5,2 azalma ile 5,732 milyar TL gerilemiştir.
ABB gelirlerindeki artış oranlarının Türkiye ortalamasının altında seyir ettiği görülmektedir.
2016-2019 yıllarında ABB gelir bütçesi içinde en büyük payı (% 62,2-91,5 arasında değişen oranlarla) faizler, paylar ve cezalar kalemi almaktadır.
Bu bölüm içinde yer alan, İller Bankası aracılığıyla belediyelere dağıtılan Merkezi Yönetim Bütçesi vergi gelirlerinden alınan paylar; tek başına toplam bütçe gelirlerinin, 2017 yılında % 57,4; 2018 yılında % 69,4’üne ve 2019 yılında ise % 76,5 üne karşılık gelmektedir.
Büyükşehir belediyelerinde bu oran ortalama olarak; 2017 yılı için %72,1 ve 2018 yılı için % 73,5 dir.
İncelenmekte olan yıllarda; ABB bütçe gelirleri içinde merkezi yönetim bütçesi vergi gelirlerinden ayrılan payların oranlarının yıllar itibarıyla yükselmesi, sözü edilen yıllardaki sermaye (taşınmaz mal satış) gelirlerinin azalmasından kaynaklanmaktadır.
Yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı üzere gerçekleşen ABB gelir bütçeleri içinde öz gelirlerin oranı 2018 yılında % 30 ve 2019 yılında ise % 23 civarlarındadır.
Diğer yandan ABB’de son yıllarda yoğun olarak bina/arsa satışları yapıldığı, taşınmaz satışlarının gelir sağlama yolu olarak kabul edildiği, bu bakımdan İller Bankası aracılığıyla dağıtımı yapılan merkezi yönetim vergi payları gelirinden sonra, belediyenin ikinci sırada yer alan en büyük gelir kaynağının bina ve arsa satışlarından sağlanan sermaye gelirleri olduğu anlaşılmıştır.
Arsa ve bina satışından elde edilmiş gelirlerin ve toplam bütçe gelirlerine oranına ilişkin bilgiler (Tablo 5) aşağıda gösterilmiştir.
Tablo: 5 Yıllar İtibarıyla ABB Toplam Gelir Bütçesi ve Sermaye Gelirlerinde Gerçekleşmeler (1000 TL)
| Sıra No | Yıllar | Gerçekleşen Bütçe Gelirleri Toplamı | Gerçekleşmiş Sermaye Gelirleri Toplamı | Gelir Bütçesi Toplamına Oranı (%) |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 2015 | 4.389.394 | 1.007.160 | 23 |
| 2 | 2016 | 5.366.542 | 1.297.032 | 24 |
| 3 | 2017 | 6.062.147 | 1.008.534 | 16,7 |
| 4 | 2018 | 6.043.723 | 363.368 | 6 |
| 5 | 2019 | 5.732.410 | 144.434 | 2,5 |
Kaynak: T.C. Sayıştay Başkanlığı; Ankara Büyükşehir Belediyesi Sayıştay denetim raporları. Ankara Büyükşehir Belediyesinin yıllık faaliyet raporları verilerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tablo incelenmesinde anlaşılacağı üzere, 2015-2017 yıllarında her yıl 1 milyar TL tutarında taşınmaz satışı yapılmıştır. Taşınmaz satışlarından elde edilmiş gelirler, gelir bütçesi toplamının %16-24 ‘üne karşılık gelmektedir.
Bu oranın çok yüksek olduğu bellidir. Zira 2017 yılında büyükşehir belediyelerinde sermaye gelirlerinin toplam gelirlerine oranı (Türkiye ortalaması) % 6,6 seviyesindedir.
(ABB 2019 yılı gelir bütçesinde; 8,8 milyar TL olarak tahmin edilmiş gelirlerin 3 milyar TL si (%34) ü, sermaye gelirlerine aittir. 2018 yılı itibarıyla 24,9 milyar TL hesaplanmış maddi duran varlıkların 1/8 ‘inin satışının öngörüldüğü anlaşılmaktadır. Oysa 2019 yılı Merkezi Yönetim Gelir Bütçesinde 81 ildeki muhtelif taşınmaz mal satışlarında dahi 3,5 milyar TL taşınmaz mal satış geliri öngörülmüştür.
2019 yılında sadece 144,4 milyon TL taşınmaz mal satış geliri elde edilmiştir. Gelir temin etmek amacıyla taşınmaz mal satışı yapılmaması gerektiği açıktır.)
Ayrıca 2019 yılında 5,732 milyar TL olarak gerçekleşen toplam bütçe gelirinin 1,482 milyar TL (% 25,8) bölümü; Ocak-Mart aylarını kapsayan ve vergi gelirleri paylarından herhangi bir kesintinin de yapılmadığı ilk üç aylık dönemde sağlanmıştır. İlk üç aylık dönemde bağış ve yardımlar ile sermaye gelirlerindeki gerçekleşmeler, ortalama oranın üzerinde (% 27,6- 58) seviyelerindedir.
D- BELEDİYENİN ÖZET BİLANÇOSU ve AÇIKLAMALAR
Belediyenin 2019 yılına ait birleşik özet bilançosuna ekte (Tablo 6’da) yer verilmiştir.
Bilanço hakkında özet açıklamalar aşağıda belirtilmiştir.
Varlıklar
Belediyenin dönen varlıklar toplamı 9,234 milyar TL dir. Hazır değerler 332 milyon TL dir. 694,6 milyon TL faaliyet alacaklarından 650,6 milyon TL si takipli alacaklardır.
Bağlı kurumlara verilmiş borçlardan 3,627 milyar TL alacak vardır.
Kişilerden 53 milyon TL alacak bulunmaktadır.
Bu dönemde de indirilemediği için her yıl artarak devreden ve dönen varlıkların % 39 aktif toplamının % 9’u büyüklüğüne ulaşmış “diğer dönen varlıklardan” 4 milyar TL sı tutarındaki (Sayıştay denetim raporlarındaki tespitler arasında da yer alan, şüpheli) KDV alacağı dikkat çekmektedir.
Bu durum bilançoda gerçek durumun tam olarak görülmesini engellemektedir.
Belediyenin maddi duran varlıkları toplamı 25,831 milyar TL dir.
(Belediyenin 2017 yılı sonu itibarıyla: 5.144 tam, 4.808 hisseli olmak üzere toplam 74.642.499 m2 arsa; 498 bina ve 1.546 işyeri; 2.201 (93’ü hisseli) adet, toplam alanı 16.409.245 m2 büyüklüğünde park, mezarlık şeklinde taşınmaz malları bulunmaktadır.)[1]
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (KVYK)
Belediyenin KVYK toplamı 4,076 milyar TL dir. Bir önceki yıla göre KVYK 176,5 milyon TL azalma görülmektedir.
1,848 milyar TL olan kısa vadeli mali borçlar; 394 milyon TL banka kredisi ve 1,454 milyar TL kamu idarelerine olan borçlarından oluşmaktadır.
Yıl içerisinde nakit yetersizliği vb. nedenlerle 1,264 milyar TL tutarında ödeme yapılamamıştır.
Emanete alınmış yabancı kaynakların (depozito, teminat ve paraların ) tutarı 605,4 milyon TL dir.
Ödenecek diğer yükümlükler toplamı 135,1 milyon TL’ dir. Ödenecek diğer yükümlülükler; 7,1 milyon TL vergi dairesine, 10,8 milyon TL SGK’ ya, 117,2 milyon TL fonlar ve kamu idarelerine paylara ait borçlardan oluşturmaktadır.
Önceki yıllarda olduğu gibi kısa vadeli yabancı kaynakların uzun vadeli yabancı kaynaklardan daha fazla olması dikkat çekici bir durumdur.
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (UVYK) ve Öz Kaynaklar
Belediyenin uzun vadeli mali borçları; 609,7 milyon TL banka kredileri, 360 milyon TL kamu idarelerine ait olmak üzere toplam 970,4 milyon TL dir.
52,6 kıdem tazminatı karşılığı borç bulunmaktadır.
Gelecek yıllara ait gider tahakkuklarından 153,9 TL borç vardır.
Diğer UVYK 15 milyon TL dir.
ABB nin UVYK toplamı 1,192 milyar TL dir. Bir önceki yıl gerçekleşmelerine göre UVYK 470,9 milyon TL azalmanın gerçekleştiği görülmektedir.
Öz kaynaklar toplamı 31 milyar TL, dönem olumlu faaliyet sonucu 1,780 milyar TL dir.
IV- SAYIŞTAY DENETİMİ
Sayıştay Başkanlığınca; Ankara Büyükşehir Belediyesinin 2016-2018 yılı gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin; kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunu tespit etmek, mali rapor ve tablolarının güvenilirliğine ve doğruluğuna ilişkin görüş bildirmek, mali yönetim ve iç kontrol sistemlerini değerlendirmek üzere denetimi yapılmıştır.
2019 yılına ilişkin denetim raporu henüz yayımlanmamıştır.
2016-2018 yılı denetim raporlarının “Denetim Görüşünün Dayanakları” ve “Denetimin Görüşünü Etkilemeyen” bölümlerinde belirtilen (hata/noksanlık/eleştiri/yolsuzluğa açık alanlara yönelik) tespit ve değerlendirmeler öz olarak aşağıya çıkarılmıştır.
A-) Denetim Görüşünün Dayanakları
√ Belediye tarafından ödenen KDV tümü indirim konusu yapılmakta dolaysıyla vergi dairesine daha az KDV ödenmektedir.
√ Belediyenin ortağı olduğu şirketlerin sermaye tutarlarının tespitinde, belediye muhasebe kayıtları ile şirketlerin mali tabloları arasında uyumsuzluklar vardır.
√ Taşınmaz envanter işlemlerinde hata ve noksanlıklar bulunmaktadır.
√ Kiraya verilen yerlerden peşin tahsil edilen gelirler; yapılandırılan kurum alacakları; alınan banka kredi faizleri; sermayeye ilave edilen şirket karları ile yap-işlet-devret modeli çerçevesinde üst hakkı kurulan taşınmazlar; ilgili hesaplarından izlenmemektedir.
B-) Denetimin Görüşünü Etkilemeyen Tespit ve Değerlendirmeler
√ İhale mevzuatı veya Belediye Meclis kararı ile ücretleri tespit edilmiş basılı evrak satışından KDV tahsil edilmemektedir.
√ Hizmet alım işi ihalesi hak edişlerinden kesilen asgari ücret destek ödemeleri emanet hesaplar yerine gelirler hesabından izlenmektedir.
√ Kentsel donatı elemanlarına yapılan harcamalar maddi duran varlıklar hesabının değerine eklenerek muhasebeleştirilmemektedir.
√ Eğlence vergisi mükellefi olan bazı işletmelerden Eğlence Vergisi tahsil edilmemiştir.
√ Gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletilen müzelerden belediye payı alınmamıştır.
√ Belediye tarafından kiraya verilmiş (53) adet işletme, işyeri açma ve çalışma ruhsatı olmadan faaliyet göstermektedir.
√ İlan ve Reklam Vergisi mükellefi olan bazı işletmelerden İlan ve Reklam Vergisi tahsil edilmemiştir.
√ Belediye tarafından ANFA Şirketine işletme hakkı devir edilen bazı yerler (otopark/ park içi tesisler) ihale yapılmaksızın üçüncü kişilere devir edilmiştir.
√ Gökkuşağı tesislerinde yer alan bazı iş yerleri bedelsiz kullandırılmaktadır.
√ Devlet İhale Kanununa göre kiraya verilmek üzere ihaleye verilen bazı taşınmazların teknik şartnamelerinde rekabeti engelleyici hükümlere yer verilmiştir.
√ Kira süresi sona eren 1380 taşınmazın, yeniden ihale edilmeksizin, Belediye Encümen kararıyla kira süreleri uzatılmıştır.
√ Tahsis edilmiş taşınmaz malların takip/kontrolleri yapılmamaktadır.
√ Mevzuata aykırı olarak spor kulüplerine taşınmaz tahsisi yapılmaktadır.
√ Belediyenin iç kontrol mevzuatına uygun olarak belirlediği konuya ilişkin eylemlerin; uygulanması, değerlendirilmesi, güncellenerek iç kontrol sisteminin yapılandırılması gerekmektedir.
√ Telekomünikasyon altyapı ve şebekelerinden alınması gereken geçiş hakkı bedelleri takip ve tahsil edilmemektedir.
√ Toplu taşıma hizmetlerine verilen plakalar süresiz kullandırılmaktadır.
√ Elektrik ve havagazı tüketim vergisi tahsilatı yapılmaktadır.
√ Personel atama ve görevlendirmelerde mevzuata aykırı hükümler bulunmaktadır.
√ Bazı ihalelerde usulsüzlükler vardır. (Yem alım ihalesi yaklaşık maliyeti sağlıklı yapılmamıştır. Mal alımları hizmet alım ihaleleri kapsamında yapılmaktadır. Sözleşmesine aykırı olarak iş alt yüklenicilere yaptırılmıştır.)
√ İlçe belediyelerinin zemin tahrip bedelleri, eğlence vergisinden kaynaklanan payları ödenmemektedir.
√ Nakit akış tablosu gerçekçi bilgiler içermemektedir.
√ Kurum personeli ile ilgili iş sağlığı ve güvenliği hususunda yeterli tedbirler alınmamıştır.
√ Belediyelerin hazırladığı faaliyet raporları; sunum/içerik, mali bilgiler, performans bilgilerinin değerlendirilmesi yönlerinden yetersiz, hedeflenen amacın çok gerisinde kalmaktadır.
√ Performans programları yetersizdir. (Stratejik plandaki hedeflere ve faaliyet maliyet tablosuna yer verilmemekte; hedef ve göstergeler arasında ilgi bulunmamaktadır. Faaliyet raporlarındaki performans göstergeleri ile uyumsuzluk vardır.)
V- SONUÇ
Ankara Büyükşehir Belediyesi ile ilgili 2016-2019 yıllarına resmi olarak düzenlenmiş (faaliyet raporları, kesin hesaplar, Sayıştay denetim raporları, mahalli idareler genel faaliyet raporları vb.) raporlar başta olmak üzere halka açık diğer kaynaklar ışığında; Ankara Büyükşehir Belediyesinin 2016-2019 yılları gerçekleşmiş bütçe gider ve gelirleri ile belediye maliyesinin genel olarak incelenmesinden sonra düzenlenen bu Raporun ilgili bölümlerinde ayrıntılı olarak belirtilmiş tespit ve değerlendirmelerde açıklandığı üzere:
Belediye Yapılanması
√ 03.2019 tarihinde yapılan mahalli idareler genel seçimler sonucunda Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimini, oyların % 50,93 ünü alan (Millet İttifakının desteklediği) CHP adayı Mansur Yavaş’ın kazandığı; ilçe belediye başkanlarıyla birlikte (147) üyeden oluşan büyükşehir belediye meclisinde Cumhur İttifakının 107, Millet İttifakının ise 40 üyesi bulunduğu;
Büyükşehir Belediye Meclisindeki kadın üye sayısının Türkiye ortalamasının da altında olduğu; son seçimlerde kazanan kadın üye sayısının daha da azaldığı ve 11’ de kaldığı;
√ ABB nin belediye bağlı kamu tüzel kişiliğine sahip iki adet işletmesi (ASKİ/EGO) ile (bazı istisnalar dışında) özel hukuk hükümlerine tabi sermayesinin yarısından fazlasına sahip olduğu (14) adet ticari şirketi bulunduğu;
Belediye görevlerinin büyük bölümünün hizmet alma suretiyle bu şirketler aracılığıyla gördürüldüğü;
Şirketlerin belediyedeki kurulu birim başkanlıklarından daha etkili/güçlü konumda oldukları,
√ 10.2019 tarihi itibarıyla ABB ve bağlı işletme ile ortaklıklarda toplam 28.185 kişi istihdam edildiği; personelin 3.639’unun ABB, 1.688’inin ASKİ, 606’sının EGO ve 22.252 kişinin de belediye şirketlerde çalıştığı;
BÜTÇELER
Bütçe Denkliği
√ ABB de bütçe hazırlıkları sırasında gereken dikkat ve özenin gösterilemediği, yeterince gerçekçi/samimi bütçe hazırlamadığı, bunun doğal sonucu olarak bütçe hedeflerine ulaşılamadığı;
√ 2017 ve 2018 yılları bütçelerinde elde edilen gelirlerin giderleri karşılayamadığı; 2017 yılında 282,2 milyon TL, 2018 yılında 570,7 milyon TL bütçe açıkları oluştuğu; borçlanmalarla bütçelerde denklik sağlanabildiği;
2019 yılı bütçesinde ise 704,2 milyon TL gelir fazlası elde edildiği;
Bütçe Giderleri
√ 2016 yılında 5,3 milyar TL olan bütçe giderleri; 2017 yılında yüzde 18,9 artışla 6,3 milyar TL ye, 2018 yılında yüzde 4,2 artışla 6,6 milyar TL ulaşmış; 2019 yılında ise yüzde 24 azalma ile 5 milyar TL ye gerilediği;
√ 2019 yılındaki giderlerin % 29,8 ini oluşturan bölümünün ilk üç aylık dönemde gerçekleştiği; önceki yıllara göre 2019 yılında sermeye giderleri, mal ve hizmet alımları ile cari transferlerde önemli oranlarda tasarrufa gidildiği, buna karşılık bağlı idarelere 1 milyar TL tutarında (gider bütçesinin % 20 si büyüklüğünde) borç verildiği;
√ Önceki yıllardan farklı olarak 2019 yılında fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderlerde en büyük payın % 40,4 oranı ile genel kamu hizmetlere ayrıldığı;
Sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmet giderlerinin toplam giderler içindeki 2017 yılında % 4,5 olan payı, 2018 yılında % 4,8 ve 2019 yılında ise % 7 ye (356,1 milyon TL) yükseldiği;
Bütçe Gelirleri
√ 2016 yılında 5,360 milyar TL olan bütçe gelirlerinin; 2017 yılında yüzde 13 artışla 6,005 milyar TL ye, 2018 yılında binde 6 oranında artışla 6,043 milyar TL ulaştığı,2019 yılında ise yüzde 5,2 azalma ile 5,732 milyar TL ye gerilediği;
√ 2016-2019 yıllarında ABB gelir bütçesi içinde en büyük payı (% 62,2-91,5 arasında değişen oranlarla) faizler, paylar ve cezalar kalemi aldığı;
Bu bölüm içinde yer alan, İller Bankası aracılığıyla belediyelere dağıtılan merkezi yönetim bütçesi vergi gelirlerinden alınan payların tek başına toplam bütçe gelirlerinin; 2017 yılında % 57,4; 2018 yılında % 69,4’üne ve 2019 yılında ise % 76,5 üne karşılık geldiği;
√ ABB de uzun yıllar taşınmaz mal satışlarının gelir sağlama yolu olarak kabul edildiği, 2015-2017 yıllarında her yıl ortalama 1 milyar TL tutarında taşınmaz satışı yapıldığı, taşınmaz satışlarından elde edilmiş gelirlerin gelir bütçeleri toplamının %16-24 ‘üne karşılık geldiği;
2019 yılı bütçesinde de 3 milyar TL taşınmaz mal satış geliri öngörüldüğü; öngörülen satış tutarının ABB maddi duran varlıklarının 1/8 ve gelir bütçesinin %24 ü büyüklüğünde ve aynı yıl merkezi yönetim bütçesinde (Hazine’nin) taşınmaz mal satışından umulan geliri (3,6 milyar TL) civarında olduğu;
2019 yılında sadece 144,4 milyon TL (% 58 i yılın ilk üç aylık döneminde olmak üzere) taşınmaz mal satışı gerçekleştiği; bu yüzden gelir bütçesinde gerçekleşmelerin % 65,1 de kaldığı;
Bilanço
√ ABB nin 2019 yılı bilançosuna göre;
Kısa vadeli yabancı kaynaklar (KVYK) toplamının 4,076 milyar TL olduğu; bir önceki yıla göre KVYK 176,5 milyon TL azalma görüldüğü;
ABB nin uzun vadeli yabancı kaynaklar (UVYK) toplamının 1,192 milyar TL olduğu, bir önceki yıla göre UVYK 470,9 milyon TL azalmanın gerçekleştiği;
Bu suretle yıl içinde toplam
Sayıştay Denetim Raporları
√ ABB nin 2019 yılına ait Sayıştay denetimine ilişkin raporun henüz yayınlanmadığı;
2016-2018 yılı denetim raporlarının belirtilen ( hata/noksanlık/eleştiri/yolsuzluğa açık alanlara yönelik) tespit ve değerlendirmelerde yıllar itibarıyla bir azalma olmadığı;
anlaşılmıştır.
T.C. Sayıştay Başkanlığı, Ankara Büyükşehir Belediyesi 2016-2018 Yıllarına Ait Sayıştay Denetim Raporları; https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&CategoryId=103
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, “ 2016-2018 Yıllarına Ait Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporları; https://yerelyonetimler.csb.gov.tr/faaliyet-raporlari-i-88463
Ankara Büyükşehir Belediyesi, “2016-2019 Yıllarına Ait Faaliyet Raporları;
https://www.ankara.bel.tr/saydamlik-ve-hesapverilebilirlik/stratejik-yonetim-araclari/
Ankara Büyükşehir Belediyesi, 2016-2019 Yıllarına Ait Kesin Hesap Cetvelleri,
https://www.ankara.bel.tr/saydamlik-ve-hesapverilebilirlik