Gelirleri Düşen Belediyeler Acil Önlemler
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
1-Ülkemizde belediye yönetimlerinin kendi mali kaynaklarını belirliyebilmeleri, bu bağlamda belde sakinlerine özgü mahalli vergi ve harç yükümlülüğü getirme olanakları yok denecek kadar azdır.
Bu yüzden Anayasanın 127 maddesinde de belirtildiği üzere mahalli idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynaklarının özellikle sağlanması gerekmektedir.
Belediyelerimize halen genel bütçe vergi gelirlerinden ortalama % 6 oranında pay ayrılabilmektedir.
Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar; belediyelerin belli başlı, en temel gelirleridir.
Nitekim ülkemizdeki büyükşehir belediyelerinin gelirlerinin; 2017 yılında %72,1 ve 2018 yılında ise % 73,5 ini bu paylar oluşturmaktadır.
2-2020 yılı genel bütçe vergi gelirlerinde ortalama % 16,5 oranında artış öngörülmüştür.
Ancak COVİD 19 salgını nedeniyle alınan (bazı işyerlerinin kapatılması, sokağa çıkma yasağı vb.) önlemler nedeniyle ülke ekonomisinde oluşan olumsuzluk sonucu 2020 genel bütçe vergi gelirlerinde artış bir yana azalma olacağı bilinmektedir.
Alınan önlemlerin ekonomiyi etkilemeye başladığı 2020 yılı Nisan/Mayıs aylarındaki belediye paylarındaki gerçekleşmeler, bir önceki yılın aynı aylarına göre değişim oranları aşağıda (Tablo 1) gösterilmiştir.
Tablo 1
2020 Yılı Nisan/Mayıs Aylarındaki Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Belediye Paylarındaki Gerçekleşmeler; Bir Önceki Yılın Aynı Ayları ile Karşılaştırılması ve Değişim Oranları (Bin TL olarak)
| Sıra No | Aylar | Yıllar | Değişim Oranı (%) | |
| 2019 | 2020 | |||
| 1 | Nisan | 4.512,4 | 3.985,1 | -11,7 |
| 2 | Mayıs | 5.388,6 | 5.467 | 1,4 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri (https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri)
Tablo incelemesinden de anlaşılacağı üzere, 2020 yılı genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan belediye payları, Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına göre 527,3 milyon TL (% 11,7 oranında azalmış; Mayıs ayında sadece 78,4 milyon TL (% 1,4 oranında) artmıştır.
Baz alınan dönemde Ankara Büyükşehir Belediyesi payları üzerinde yapılmış bir inceleme sırasında da benzer sonuçlara ulaşılmıştır.
(https://www.birgun.net/amp/haber/yerel-yonetimlere-gelir-kaynagi-saglanmali-304532?__twitter_impression=true)
Genel bütçe vergi gelirlerinin azalmasından en fazla belediyelerin etkileneceği görülmektedir. Zira belediye gelirlerinin yaklaşız ¾ ü vergi gelirleri paylarından oluşmaktadır.
3-COVİD 19 salgını nedeniyle alınan önlemler kapsamında üstlendikleri /üzerlerine düşen ilave yük ve görevler nedeniyle belediyelerin giderleri artmış; buna karşın temel gelirleri azalmıştır.
Bu amaçla diğer sektörlerde olduğu gibi belediyelere ilişkin olarak acil önlemler alınmasında yarar vardır.
Zira TÜİK verilerine göre bile, Mayıs 2020 de TÜFE % yıllık %11,39 oranında artmıştır. (http://www.tuik.gov.tr/HbGetirHTML.do?id=33866)
Bu bağlamda; belediyelere yapılacak pay ödemelerinde, gerçekleşen vergi gelirlerine yerine, 2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçesindeki başlangıç ödeneklerinin baz olarak alınması;
Bir diğer ifade ile 2019 yılı belediye paylarının, vergi gelirleri için öngörülmüş % 16,5 oranında artış uygulanarak ödenmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.
Merkezi yönetimin kendi hesaplamasına dayalı olan bu önerimizin, makul/ gerçekçi/uygulanabilir olduğu değerlendirilmektedir.
.
