Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar
Mintez ŞİMŞEK
MEB İLKSAN Genel Müdürü
msimsek@ilksan.gov.tr
Yazar Hakkında
Kuruluş hukukuna tabi bulundukları devletin teşkilat ve organizasyonuna bağlı olmadan, belli bir amaç doğrultusunda ve sivil kişiliklerce gönüllü bir şekilde kurulan, temel amacı kâr olmayan ve dönemsel faaliyetleri sonucunda elde ettikleri gelirlerinin giderlerden arta kalan kısmını üyelerine veya paydaşlarına dağıtmayarak, bu fazlalık gelirlerini(kârını) ve/veya malvarlığını, kuruluş amaçları doğrultusunda harcayan tüm organizasyon ve örgütlere Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşlar denir. Uluslararası literatürde Nonprofit Organization (NPOs) veya Non-Governmental Organizations (NGOs) olarak da bilinen bu kuruluşlar, kuruluş amaç ve felsefeleri gereği, kuruldukları ülkelerin dışında da örgütlenmekte ve faaliyetlerde bulunmaktadırlar.
Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, Dernekler Yönetmeliğinin 4 ncü maddesinde, bu kuruluşların Türkiye’deki faaliyetlerinde tabi olacakları hükümlere ilişkin mevzuatın ne olduğu ise aynı yönetmeliğinin 30 ncu maddesi ile düzenlenmiştir.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönetmelikte Geçen;
Kar Amacı Gütmeyen Kuruluş: Merkezleri yurt dışında bulunan dernek ve vakıf dışındaki diğer kar amacı gütmeyen kuruluşları,
Kar amacı gütmeyen kuruluşlara uygulanacak hükümler
Madde 30 – Bu Yönetmelikte yabancı derneklere uygulanan hükümler, yurtdışında kurulu dernek ve vakıf dışındaki kar amacı gütmeyen kuruluşların ülkemizde yapacakları faaliyetler için de uygulanır.
Madde hükmünden de görüleceği üzere; Kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların Türkiye’deki faaliyetlerinde tabi olacakları mevzuat, Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı derneklerin tabi oldukları mevzuatla aynıdır.
Diğer taraftan yabancı vakıfların Türkiye’deki faaliyetleri de aynı şekilde yabancı derneklerin mevzuatına tabi olduğundan, makalemizin bundan sonraki kısımlarında yabancı derneklerin Türkiye’deki faaliyetlerine ilişkin izin, bildirim ve mali kayıtlarına ilişkin hükümler ele alınacak olup, bu hükümlerin tamamı yabancı vakıflar ve kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar için de geçerli olduğundan konu bu bütünlük içerisinde izah olunacaktır.
Konunun merkezinde “yabancı dernekler” olduğundan, öncelikle yabancı dernek kavramının neyi ifade ettiğini izah etmek gerekmekte olup, Dernekler Yönetmeliğinin 4 üncü maddesine göre yabancı dernek tanımından maksat “merkezleri yurt dışında bulunan dernekler ile dernek ve vakıf dışındaki kâr amacı gütmeyen kuruluşları” dır. Dolayısı ile Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kurulan tüm dernek, vakıf ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar yabancı dernek sayılmaktadır. Tanımlamaya esas asli kıstas, tüzel kişiliğin Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kurulmasıdır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde kurulan dernek, vakıf ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda “yabancı dernek” statüsündedir, yine tamamı Türk Vatandaşı olan kişilerce, örneğin Almanya’da kurulan bir dernek, vakıf veya kâr amacı gütmeyen kuruluşta “yabancı dernek” olarak kabul edilmektedir.
Burada aslolan kurucular veya kurucu irade değil, kâr amacı gütmeyen yabancı tüzel kişiliğin hayat kazandığı yerin Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında bir yer olmasıdır.
Yabancı Derneklerin Türkiye’deki faaliyetlerine ilişkin asli hukuki düzenleme, Türk Medeni Kanununun 92 ve 117 nci, Dernekler Kanununun ise 5 ve 36 ncı maddeleri ile düzenlenmiştir.
Her iki kanunda da ortak olan hüküm; “bu derneklerin Dışişleri Bakanlığının görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığının izniyle Türkiye’de faaliyette veya işbirliğinde bulunabilecekleri, temsilcilik veya şube açabilecekleri, dernek veya üst kuruluş kurup, kurulmuş dernek veya üst kuruluşlara katılabilecekleri” şeklindedir. Evvelce de ifade edildiği üzere Türk Medeni Kanunu 117 nci maddesi ve Dernekler Kanununun 36 ncı maddesi gereği yabancı dernekler hakkında konulan bu hüküm yabancı vakıflar ve kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar için de aynen geçerlidir.
Makalemizin bu bölümünden sonra öncelikle başvuru, izin ve bildirim işlemleri, akabinde ise bu kuruluşlarca tutulması gereken defter ve kayıtlara ilişkin açıklamalara yer verilecektir.
A. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların Başvuru ve İzin İşlemleri
Yabancı dernekler, yabancı vakıflar ve kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların Türkiye’de yapabilecekleri faaliyetler; Türkiye’de Faaliyette Bulunma, İşbirliği Yapma, Temsilcilik Açma, Şube Açma, Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma ve Dernek veya Üst Kuruluş Kurma ile sınırlı olup Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar belirlenen bu faaliyetler dışında ülkemizde başka bir alan ve kapsamda faaliyet icra edemezler.
Bu faaliyetlerin içerik ve kapsamı aşağıda kısaca izah olunacaktır.
– Türkiye’de Faaliyette Bulunma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, Türkiye’de amaçları doğrultusunda belirli bir faaliyeti (yardım kampanyası, yarışmalar, eğlence etkinlikleri, konferans, toplantı vs.) belirli bir süre içerisinde doğrudan gerçekleştirebilmek için “Türkiye’de Faaliyette Bulunma” izni almaları gerekir. İzinler en fazla 5 yıl olmak üzere süreli olarak verilmektedir. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluş adına Türkiye’de faaliyetleri sürdürebilecek birinin görevlendirilmesi gerekmektedir. (Görevlendirilen kişinin yabancı olması durumunda Türkiye’de ikamet tezkeresi bulunması gerekmektedir.)
– İşbirliği Yapma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, amaçları doğrultusunda Türkiye’de faaliyet gösteren kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak istediklerinde “İşbirliği Yapma” izni almaları gerekmektedir. İzinler en fazla 5 yıl olmak üzere süreli olarak verilmektedir. Yabancı STK adına Türkiye’de faaliyetleri sürdürebilecek kişi ya da kişiler görevlendirilmelidir. (Görevlendirilen kişinin yabancı olması durumunda, bu kişinin Türkiye’de ikamet tezkeresi bulunması gerekmektedir.)
– Temsilcilik Açma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, amaçları doğrultusunda Türkiye’de faaliyet gösterebilmek için “Temsilcilik Açma” izni alabilirler. Temsilcilik açılabilmesi için bir kişi yeterli olmaktadır. (Kurucular arasında yabancı kişi olması durumunda, bu yabancı kişinin Türkiye’de ikamet tezkeresi bulunması gerekmektedir.) Temsilcilikler, üye kaydı yapamazlar ve temsilciliklerin organları (yönetim kurulu, denetim kurulu, genel kurul) bulunmamaktadır.
– Şube Açma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, amaçları doğrultusunda Türkiye’de faaliyet gösterebilmek için “Şube Açma” izni alabilirler. Şube açılabilmesi için en az üç kişi gerekmektedir. (Kurucular arasında yabancı kişi olması durumunda, bu yabancı kişinin Türkiye’de ikamet tezkeresi bulunması gerekmektedir.) Açılmasına izin verilen şubeler ilk altı ay içerisinde üye kaydı yaparak organlarını (Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu) oluşturmak zorundadırlar.
– Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, Türkiye’de kendi amaçları doğrultusunda faaliyet gösteren dernek veya üst kuruluşlara üye olabilmek için “Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma” izni almaları gerekmektedir. Üyelik izinleri süresiz olarak verilmektedir. Yabancı STK’ların yetkili organları tarafından, üye olunan kuruluşların genel kurullarında temsil edilebilmek için bir kişi (Federasyon üyelikleri için üç kişi) görevlendirmeleri gerekmektedir. (Üye olunan kuruluşun yetkili organlarında görev alacak olan yabancı temsilcilerin Türkiye’de ikamet tezkeresinin bulunması gerekmektedir.)
– Dernek veya Üst Kuruluş Kurma; Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlar, Türkiye’de kendi amaçları doğrultusunda faaliyet gösterecek dernek veya üst kuruluş kurmak istediklerinde “Dernek veya Üst Kuruluş Kurma” izni almaları gerekmektedir. Kurulması planlanan dernek veya üst kuruluşta temsil edilebilmek için bir kişi (federasyon üyelikleri için üç kişi) görevlendirmeleri gerekmektedir. (Kurulacak olan dernek veya üst kuruluşun, yetkili organlarında görev alacak olan yabancı temsilcilerin Türkiye’de ikamet tezkeresinin bulunması gerekmektedir.)
— Türkiye’de Doğrudan Faaliyette Bulunmak İsteyen,
— Türkiye’deki Sivil Toplum Kuruluşları İle İşbirliği Yapmak İsteyen,
— Temsilcilik Açmak İsteyen,
— Şube Açmak İsteyen,
— Türkiye’deki Bir Dernek Veya Üst Kuruluşa Üye Olmak İsteyen,
— Türkiye’de Dernek Veya Üst Kuruluş Kurmak İsteyen,
Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların, aşağıda belirtilen belgelerle İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğüne doğrudan ya da posta yoluyla başvuruda bulunmaları gerekmektedir.
1. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun, apostil şerhi bulunan orijinal dilindeki statüsü ve statünün tamamının Türkçe çevirisi.
2. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun statüsünün sadece amaç ve faaliyet alanlarını tanımlayan bölümün noter onaylı Türkçe tercümesi. (İlgili ülkedeki Türk Konsolosluğunun onayı kabul edilmektedir.)
3. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun yetkili organı tarafından oy birliği veya oy çoğunluğu ile alınmış, (Temsilcilik Açma, Şube Açma, Türkiye’de Faaliyette Bulunma, İşbirliği Yapma Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma, Dernek veya Üst Kuruluş Kurma) ile ilgili yabancı STK’yı temsil etmek üzere görevlendirilen kişi veya kişilerin de belirtildiği,parantez içerisinde belirtilen işlemlerden hangisine başvurulacak ise o işe dair karar örneğininıslak imzalı orijinali ile noter onaylı Türkçe tercümesi,
4. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun Temsilcilik Açma, Şube Açma, Türkiye’de Faaliyette Bulunma, İşbirliği Yapma Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma, Dernek veya Üst Kuruluş Kurma ile ilgili olarak o kuruluşu Türkiye’de temsil etmek üzere görevlendirilen kişi veya kişiler tarafından veya Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun yetkilisi tarafından her sayfası imzalanmış Dernekler Yönetmeliği (EK-6) da belirtilen başvuru formu,
5. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşu Temsilcilik Açma, Şube Açma, Türkiye’de Faaliyette Bulunma, İşbirliği Yapma Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma, Dernek veya Üst Kuruluş Kurma ile ilgili olarak o kuruluşu Türkiye’de temsil etmek üzere görevlendirilen kişi/kişiler arasında yabancı uyruklular varsa, bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir ikamet tezkerelerinin fotokopileri,
6. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşun, Temsilcilik veya Şube Açmak istemesi halinde; Temsilcilik/Şube kurucusu olarak görevlendirilen kişi/kişiler tarafından her sayfası imzalanmış, Dernekler Yönetmeliğinde bulunan örneğe uygun hazırlanmış Türkiye Temsilciliği Statüsü (EK-9),
– Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların amaçları doğrultusunda Türkiye’de faaliyet gösteren kuruluşlarla “İşbirliği Yapma” izni başvuruları, kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluş adına, ülkemizde işbirliği yapılacak dernek veya vakıf tarafından da yapılabilir.
Başvurular, Bakanlığa doğrudan yapılabileceği gibi posta aracılığıyla da yapılabilir.
– Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların Türkiye’deki faaliyetleri çerçevesinde daha önce verilmiş izinlerle ilgili olarak istenen belgelerin verilmesi gerektiğinde, yeni izin başvurusu esnasında geçerliliğini koruyan belgeler yeniden istenmez.
– Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların başvuruları sonuçlandığında, başvuru sahibine ve form (ekleri ile birlikte) ilgili Valiliğe on gün içinde bildirilir.
Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşlara, İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğünce verilecek olan izinlerin süresine bakıldığında ise,
— Türkiye’de Faaliyette Bulunma ve Türkiye’deki kuruluşlarla İşbirliği Yapma izni maksimum 5 Yıl olarak,
— Türkiye’de Temsilcilik Açma, Şube Açma, Dernek veya Üst Kuruluşa Üye Olma, Dernek veya Üst Kuruluş Kurma izinleri ise Süresiz olarak,
Verilmekte olup Bakanlık, sürenin yetersiz olması halinde bu süreyi uzatabilir. Süre uzatımı talebi, sürenin dolmasından en az üç ay önce ve gerekçeli bir yazı ile yapılır. Süre uzatımının değerlendirilmesi ve sonuç bildirimi yukarıda belirtilen ilk başvurulara ilişkin süreçlerle aynıdır.
B. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların Beyanname ve Bildirim İşlemleri
Ülkemizde faaliyetine izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların beyanname ve bildirim yükümlülükleri, Dernekler Yönetmeliğinin 25, 29 ve 30 uncu maddeleri ile düzenlenmiş olup bu kuruluşlar, her yıl sonu itibariyle yaptıkları harcama gerektiren faaliyetleriyle ilgili (EK- 8)’de belirtilen Faaliyet Bildiriminin iki nüshasını merkezlerinin bulunduğu yerin valiliğine, takip eden yılın şubat ayı sonuna kadar verirler.
Bu form ve eklerinin bir nüshası valiliklerce Bakanlığa gönderilir.
Türkiye’de doğrudan faaliyette bulunmalarına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların izne konu faaliyeti bir yıldan az süreli ise belirtilen nitelikteki formlarını faaliyet sonunda, Türkçe olarak Bakanlığa verirler.
Türkiye’de faaliyetine izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar, Türkiye’deki her türlü faaliyetlerine ilişkin yazılı ve görsel yayınların ikişer nüshasını da ayrıca İçişleri Bakanlığına gönderirler.
Bu genel bildirim yükümlülüğünün haricinde; Türkiye’de Şube açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların ŞUBE’leri, EK-8 Faaliyet Raporunu vermekle birlikte ayrıca Ek-21 Dernek Beyannamesini de bulundukları il valiliğine vermek zorundadırlar.
Türkiye’deki Dernek veya Üst Kuruluşlara Üye olan, kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların üye oldukları kuruluştan ayrı olarak münferit bir beyanname verme yükümlülüğü bulunmayıp, kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluş, Türkiye’de bir dernek veya üst kuruluş kurmuş ise bu dernek veya üst kuruluş için Ek-21 Dernek Beyannamesini bulundukları il valiliğine vermek zorundadır.
C. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların Defter ve Kayıtları ile Hesap Dönemi
Türkiye’de şube veya temsilcilik açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar; statülerinde belirtilen (Ek-9’un 11 inci maddesinde belirtilen) aşağıda ki defterleri tutmak zorundadırlar.
a) Karar Defteri
b) Evrak Kayıt Defteri
c) İşletme Hesabı Defteri
Türkiye’de şube veya temsilcilik açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar, istedikleri takdirde bilanço hesabına göre defter tutabilirler.
Ancak, yıllık brüt geliri 31/03/2005 tarihli ve 25772 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Dernekler Yönetmeliğinin 31 inci maddesinde öngörülen ve Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranlarına göre artırılan miktarı (2020 Yılı için 1.173.939,00.-TL’yi) aşması durumunda, kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşun temsilcilik veya şubesi, takip eden hesap döneminden başlayarak, işletme hesabı defteri yerine, bilanço esasına göre yevmiye defteri ve büyük defter tutmak zorundadır.
Türkiye’de şube veya temsilcilik açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar defterlerini, kayıtlarını ve Türkiye Cumhuriyetinin resmi kurumlarıyla yaptıkları yazışmalarını Türkçe yapmak zorundadır.
Hesap Dönemi
Türkiye’de şube veya temsilcilik açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşların hesap dönemi bir takvim yılıdır. Hesap dönemi 1 Ocakta başlar ve 31 Aralıkta sona erer. Yeni kurulan şubede/temsilcilikte hesap dönemi, şube veya temsilciliğin açılmasına izin verilen tarihte başlar ve 31 Aralıkta sona erer.
D. Kâr Amacı Gütmeyen Yabancı Kuruluşların İktisadi Faaliyetlerine İlişkin Vergilendirilme Süreci
Konuya ilişkin düzenleyici hükümler 03.04.2007 tarih ve 26482 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 1 Seri No’lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinin 2/4 maddesinin son fıkrasında izah edilmiş olup anılan madde;
“2.4. Dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler
Yabancı dernek veya vakıflara ait olup da sermaye şirketleri ve kooperatifler haricinde kalan iktisadi işletmelerin vergilendirilmesinde de yukarıda yapılan açıklamalar geçerli olacaktır.”
Hükmüne amirdir.
Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere Türkiye’de şube veya temsilcilik açmasına izin verilen kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar ve Dernek veya Üst Kuruluş kuran kâr amacı gütmeyen yabancı kuruluşlar; yurt içi faaliyetlerinde, tebliğde açıklanan şekilde Ticari, Sınaî veya Zirai bir faaliyetleri var ise bu faaliyetlerinden dolayı İktisadi İşletme kurmak ve Türkiye’de kurulan Dernek, Vakıflar gibi vergi mükellefiyeti tesis etmek zorundadırlar.
E. Müeyyide ve Cezalar
5253 Sayılı Dernekler Kanunun 32/(g) maddesi gereği Yetkili mercilerin izni olmaksızın yabancı dernekler ve merkezi yurt dışında bulunan kâr amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’de temsilciliklerini veya şubelerini açanlar, faaliyetlerini yürütenler, bunlarla işbirliğinde bulunanlar veya bunları üye kabul edenlere 3.181,00.-TL idarî para cezası (2020 Yılı için belirlenen meblağ olup her yıl ilan olunan Yeniden Değerleme Oranında arttırılmaktadır) verilip, izinsiz açılan şube veya temsilcilik derhal kapatılmakta, izin almadan yapılan faaliyetlere hiçbir şekilde müsaade edilmemektedir.
EKLER
— EK-6:Yabancı Tüzel Kişilerin Türkiye’de Faaliyette Bulunabilmelerine İlişkin Başvuru Formu
— EK-9: Türkiye Temsilciliği Ana Statüsü
Not: Makalenin hazırlanmasında T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğün açık kaynaklarından istifade edilmiştir.