Ev Hizmetlerinde Çalışanlar Nakdi Ücret Desteği
Özer DEMİRDİZEN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Mali Hukuk Bilim Uzmanı
odemirdizen@gmail.com
I.GİRİŞ
Çin’de ortaya çıkıp tüm dünyayı saran Covid-19 Salgınına karşı diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de bir takım önlemler alınmıştır. Eğitime ara verilmiş, kahvehane, berber, kuaför gibi bazı işyerleri kapatılmış, bazı işyerleri çalışma sürelerini azaltmış, bazıları ise çalışmalarına ara verdiği için çalışanlarını kısa çalışmaya ya da ücretsiz izine çıkarmıştır. Alınan bu önlemler hepimizin çalışma hayatını direkt etkilemiş ve evde kalmanın hayati öneme sahip olduğu bir döneme geçilmiştir. Hal böyle olunca da çoğu anne baba çocuklarının, çocukları da yaşlı anne babalarının yanında oturur hale gelmiştir. Durum böyle olunca da evlerinde çocuklarına, anne/babalarına bakmak üzere bulunan ya da evlerindeki işlere yardımcı olmak amacıyla ev hizmetlerinde çalışanlara olan ihtiyaç azalmıştır. Bu sebeple ev hizmetlerinde çalışanların çalışmalarına da ara verilmiştir. İşte makalemizde ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığına değinildikten sonra nakdi ücret desteğinin ne olduğuna yer verilecek ve sonrasında ise ev hizmetlerinde çalışmakta iken çalışmalarına ara verilenler nakdi ücret desteğinden faydalanır mı sorusuna yanıt verilmektedir.
II.EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞANLARIN SİGORTALILIĞI
6552 sayılı Kanunun 55 nci maddesiyle 5510 sayılı Kanuna eklenen ek 9 ncu madde ile 01.04.2015 tarihi itibariyle uygulanmak üzere ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı konusu sosyal güvenlik mevzuatımıza girmiştir. Kanun koyucu 10 günden az ya da fazla olması durumuna göre ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığını ikiye ayırmıştır.
II.1. Ay İçerisinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalışanların Sigortalılığı
Ev hizmetlerinde işveren yanında 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar, 4/1/a bendine (eski SSK) tabi sigortalılara sağlanan haklardan aynı şekilde yararlanmaktadır. Bu sigortalılar hakkında uzun ve kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası ve 4447 sayılı Kanunun 46 ncı maddesine göre işsizlik sigortası hükümleri uygulanmaktadır.
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışanların bildirimi “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge” ile yapılmaktadır. Bildirgedeki işe giriş tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir. İşverenlerin bu bildirgeyi çalışmanın başladığı ayın sonuna kadar ikamet ettikleri yere en yakın üniteye vermeleri gerekmektedir.
Ev hizmetlerinde ay içerisinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışan sigortalıların bildirimi ve sigorta primlerinin ödenmesi ile ilgili olarak işveren açısından “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge”nin doldurulup sigortalı ile birlikte imzalandıktan sonra SGK ünitesine müracaat edilmesi yeterli olmaktadır.
SGK tarafından işveren için işyeri numarası oluşturulmamakta, işveren kayıtları T.C. kimlik numarası ile takip edilmektedir. “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge” ile beyan edilen işe giriş tarihine göre sigortalı tescili de yapılmaktadır. Bildirgedeki çalışma gün sayısı ve prime esas günlük kazanç beyanına göre prim tahakkukları gerçekleştirilmekte olup, aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmemektedir.
Prime esas kazanç beyanı prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak üzere işverenin sigortalıya ödediği brüt ücrete göre belirlenmektedir. İşverenler sigortalı ile ilgili herhangi bir değişiklik olmadığı sürece, sigortalı için yaptıkları bildirime göre adlarına tahakkuk edecek sigorta primlerini sigortalı çalıştırdıkları ayı takip eden ayın sonuna kadar SGK’ya ödeyecektir.
Kanunun ek 9 uncu maddesi kapsamında ayda 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalılığı olanların % 34,5 oranındaki primleri gerçek kişi işverenler tarafından ödenmektedir. Bu primin % 20’si uzun vadeli sigorta kolları, % 12,5’i genel sağlık sigortası, % 2’si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primidir. İşverenler ayrıca sigortalı ve işveren hissesi ile birlikte % 3 oranında işsizlik sigortası primi de ödeyeceklerdir.
Kanunun ek 9 uncu maddesi kapsamında 10 gün ve daha fazla süre ile yabancı uyruklu sigortalılarda çalıştırılabilmektedir. Yabancıların Ülkemizde çalıştırılması çalışma iznine bağlı olduğundan gerçek kişi işverenler “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Sigortalı Olarak Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge” ile müracaatlarında sigortalıların çalışma iznini de bildirgeye eklemeleri gerekmektedir.
Ev hizmetlerinde 10 günden az süre ile yabancı uyruklu sigortalı çalıştırılamamakta, bu şekilde çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklular hakkında ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalı çalıştıran işverenlere ilişkin hükümler uygulanmakta ve ay içinde çalışma gün sayısı 30 gün olarak alınmaktadır.
II.2. Ay İçerisinde 10 Günden Az Çalışanların Sigortalılığı
Kanunun ek 9 uncu maddesi kapsamında ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanlar sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kapsamında sigortalı sayılmaktadır. Bu şekilde sigortalı çalıştıranlar 10 güne (10 hariç) kadar çalıştırdıkları sigortalılar nedeniyle işveren sayılmamakta, bu kapsamda sigortalı çalıştırdıkları her gün için sigortalı çalıştıranlar sadece prime esas günlük kazanç alt sınırının % 2’si oranında iş kazası ve meslek hastalığı primi ödemektedirler.
10 günden az sigortalı çalıştıranlardan işyeri bildirgesi, sigortalı işe giriş bildirgesi ile aylık prim ve hizmet belgesi, işten ayrılış bildirgesi düzenlenmesi istenmemektedir. 10 günden az çalışmanın tespitinde günlük 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 gün olarak kabul edilmektedir. 10 günden az çalışılan süreler birbirini takip eden günler olabileceği gibi ayın farklı günleri de olabilmektedir.
Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanların bildirimi “Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu” ile yapılmaktadır. Form çalışmanın geçtiği ayın sonuna kadar, ay sonunun hafta sonu genel ve resmi tatil günlerine denk gelmesi halinde ise bu günleri takip eden ilk iş günü sonuna kadar ilgili SGK birimine verilecektir. “Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu”nda çalışan ve çalıştıran kişinin imzası, kaç gün çalıştırıldığına dair bildirim ile e-posta adresleri ile cep telefon numarası bilgileri bulunmakta olup, formun bu şekilde doldurulması halinde ayın diğer günleri için çalıştırılan kişinin değişmemesi halinde yeni formun düzenlenmesi istenmemektedir. 10 günden az çalışmanın takip eden aylarda da devam etmesi ve bu durumun formda belirtilmesi halinde her ay için ayrıca bildirim yapılması istenmemektedir. Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanların bildirimi bu kişileri çalıştıranlar yönünden internet aracılığı ile de yapılabilmektedir. Sigortalı çalıştıranlar www.turkiye.gov.tr adresinin “e-hizmetler” menüsünün altında bulunan “Ev Hizmetleri” kısmını seçerek bildirimde bulunabilecektir. Bu şekilde yapılan bildirim sonucunda sigortalının cep telefonu numarasına Kanunun ek 9 uncu maddesinde sigortalı tescili yapıldığı, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primini takip eden ayın sonuna kadar ödeyebileceği hakkında bilgilendirme mesajı gönderilmektedir.
SGK’ya “Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu” ile müracaat edenlerin çalıştıran ve sigortalılar yönünden tescili yapıldıktan sonra çalıştıran kişiler % 2 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primini banka aracılığı ya da www.sgk.gov.tr adresinin “e-sgk” menüsünden “Kart ile Prim Ödeme”, “Diğer Ödemeler” seçeneğinden kredi kartları veya banka kartları aracılığıyla SGK’ya ödeyebilmektedir.
Uzun vade ve genel sağlık sigortası primi ödemek isteyen sigortalılar % 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi, % 12,5’i genel sağlık sigortası primi olmak üzere prime esas kazanç günlük kazanç alt sınırının 30 katı üzerinden % 32,5 oranında prim ödeyeceklerdir.
III.NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ
4857 sayılı Kanuna 7244 sayılı Kanunun 9 ncu maddesiyle eklenen geçici 10 ncu madde ile; İş Kanunu kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesinin, 17.04.2020 tarihinden itibaren üç ay süreyle işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan halleri dışında işveren tarafından feshedilemeyeceği hüküm altına alınmıştır. İşte bu sebeple, 17.04.2020 tarihinden itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilmektedir.
Yukarıda belirtilen iş sözleşmesinin feshedilemeyeceği hükmüyle birlikte 4447 sayılı Kanuna 7244 sayılı Kanunun 7 nci maddesiyle eklenen geçici 24 ncü madde ile; işten çıkarılamayacak süreyi geçmemek üzere işçiye ücretsiz izinli olduğu sürede nakdi ücret desteği verileceği hüküm altına alınmıştır. Nakdi ücret desteği uygulaması, 17.04.2020 tarihinde iş sözleşmesi bulunmakla birlikte yukarıdaki paragrafta anlatılan işten çıkarma yasağı uyarınca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15.03.2020 tarihinden sonra işsizlik ödeneğine hak kazanabilecek şekilde iş sözleşmesi feshedilen ve işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçileri kapsamaktadır.
Nakdi ücret desteğini hak eden her bir kişi için yapılacak ödeme 39,24-TL olarak belirlenen bir günlük tutardan damga vergisi düşüldükten sonra hesaplanan tutar ile ödemeye hak kazanılan gün sayısı çarpımı sonucu elde edilen tutara tekabül etmektedir. Nakdi ücret desteğinden yararlanan kişiler bu dönemlerde genel sağlık sigortalısı sayılmakta ve primleri işsizlik sigortası fonu tarafından karşılanmaktadır.
IV.SONUÇ
Sonuç olarak, adlarına işsizlik sigortası primi ödenen ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla çalışanlar ücretsiz izne ayrılmaları halinde nakdi ücret desteğinden faydalanmaktadırlar. Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar ise adlarına ödenen iş kazası ve meslek hastalığı priminin üzerine uzun vade ve genel sağlık sigortası primi ödeseler dahi nakdi ücret desteğinden faydalanamamaktadırlar.
5510 sayılı Kanunun Ek-9 uncu maddesi kapsamında ev hizmetlerinde ay içerisinde 10 günden fazla sigortalı çalıştıranların ücretsiz izne ayrılmaları sebebiyle oluşan durum değişikliğini, ücretsiz iznin verildiği ayın sonuna kadar aynı eksik gün koduyla SGK’ya bildirmeleri gerekmektedir.