Koronavirüs Kısa Çalışma
Cem BALOĞLU
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Müfettişi
cb_csgb@hotmail.com
Sayın Cumhurbaşkanımızın katılımlarıyla 18.03.2020 tarihinde Çankaya Köşkü’nde gerçekleştirilen Koronavirüsle (KOVİD-19) Mücadele Eşgüdüm Toplantısıyla birlikte, virüs tehdidinin en kısa sürede bertaraf edilmesi için Devletin tüm imkânlarının seferber edildiği vurgulanarak, bazı önemli kararlar alınmıştı. Bu kararlardan bir tanesi de kısa çalışma ödeneğinin devreye sokulmasına ilişkindir. Bu nedenle kısa çalışma uygulamasının ne olduğu ve nasıl yararlanılabileceği sorusu da işyerleri için büyük önem kazanmıştır.
Kısa Çalışma Sırasında Aylık Prim ve Hizmet Belgeleri Nasıl Düzenlenecek? Cem BALOĞLU, İş Müfettişi
KOVİD-19 ve Kısa Çalışma Uygulaması:
Kısa çalışma; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması olarak tanımlanmaktadır.
Örneklendirecek olursak, haftada kırk beş saat çalışılan bir işyerinde kısa çalışma uygulamasından söz edilebilmesi için haftalık çalışma süresinin en fazla 30 saat şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Faaliyet tamamen de durdurulabilir. Matematiksel bir dille ifade edilecek olursa, işyerindeki haftalık çalışma süresinin (HÇS) sıfır ile otuz saat arasında ( 0 ≤ HÇS ≤ 30 ) bir değer olması gerekmektedir. Haftalık ne kadar süre çalışılacağı ise işverenin takdirindedir. Öte yandan, kısa çalışma uygulaması işyerinin tamamında yapılabileceği gibi, işyerinin bazı bölümlerinde kısmi olarak da uygulanabilir. Örneğin, idari bölümde çalışanlar için 30 saat, üretim bölümünde çalışanlar için 22,5 saat şeklinde karma bir kısa çalışma uygulaması da benimsenebilir.
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere, kısa çalışma yapılacak haller arasında zorlayıcı sebepler de sayılmıştır. Zorlayıcı sebepler ise, işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları ifade etmektedir. KOVİD-19 da dışsal etkilerden kaynaklı zorlayıcı sebep olarak kabul edilmiştir.
Kısa Çalışma Ödeneğinin Tutarı ve Uygulamanın İşverene Maliyeti:
Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçmemek üzere, sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Kısa çalışma ödeneği, çalışmadığı süreler için, işçinin kendisine ve aylık olarak her ayın beşinde ödenir. Kısa çalışma ödeneğinin süresi üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma süresi kadardır ve kısa çalışma ödemeleri, hak edilen işsizlik ödeneğinden mahsup edilmektedir. Ödemeler PTT Bank aracılığı ile yapılmaktadır.
KOVİD-19 sebebiyle işyerinde kısa çalışma yapılması halinde, ödemeler 4857 sayılı Kanunun 24 üncü ve 25 inci maddelerinin (III) numaralı bendi ve 40 ıncı maddesi uyarınca, uygulamanın başladığı bir haftalık süreden sonra başlayacaktır. Dolayısıyla, kısa çalışmanın başladığı tarihten itibaren ilk bir hafta her ne suretle olursa olsun kısa çalışma ödeneğinin hesaplanmasında dikkate alınmamaktadır. Bu bir haftalık süre içerisinde ücret ve prim yükümlülükleri ise işverene aittir. 4857 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde; “24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.” hükmüne yer verilmiştir. Bahse konu hüküm uyarınca, işveren, işyerinde faaliyetin tamamen durması şeklinde yapılan kısa çalışma uygulaması durumunda, işçiye kısa çalışmanın ilk bir haftasında, çalışmadığı her bir gün için yarım ücretini ödemek zorundadır. Öte yandan, işyerindeki faaliyetin tamamen durması şeklinde değil de, çalışma süresinin üçte biri oranında azaltılması şeklinde yapılacak kısa çalışma uygulamasında, işçiye ödenmesi gereken ücret, bu kez yarım ücret değil, günlük ücretinin üçte ikisi tutarında ücret olmalıdır. Bunun yanında, işyerinde faaliyetin tamamen durması şeklinde kısa çalışma talebinde bulunulmuş olmasına rağmen, “nasıl olsa yarım günlük ücretini ödüyorum, o zaman yarım günlük de çalıştırabilirim” şeklinde bir anlayış da mevzuata aykırıdır. Başlangıçta Kısa Çalışma Talep Formunda belirtilerek Kuruma bildirilen ve onaylanan çalışma programına uygulama boyunca sadık kalınmalı ve asla farklı yönlü bir çaba içerisine girilmemelidir.
İşveren, ilk bir haftalık süreç dışında, kısa çalışma uygulaması boyunca çalışanlarının vergi ve sosyal güvenlik primlerinin ödenmesinden muaf tutulmaktadır. Bu dönemde iş sözleşmesi askıya alınmakta ve sadece çalışanların genel sağlık sigortası primleri ödenmektedir. Genel Sağlık Sigortası primleri ise işsizlik sigortası fonundan karşılanmaktadır. Kısa çalışma yapılan süreler için, kısa çalışmaya tabi tutulan işçiler adına SGK Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile eksik gün gerekçesi “18-Kısa Çalışma Ödeneği” olarak bildirilecektir.
Her ne kadar Devlet kısa çalışma uygulamasıyla çalışanların yaşamış olduğu gelir kaybını kısmen telafi etse de, kısa çalışma uygulamasının benimsendiği işyerlerindeki tüm çalışanların bu süreç zarfında gelirlerinde belirli oranlarda azalmalar olacağı açıktır. Çalışan gelirlerindeki bu azalmanın belirli ölçülerde telafisi noktasında, işverenlerce de bir şey yapılabilir mi sorusu önemlidir. İşyerinde faaliyetin tamamen durması şeklinde yapılacak kısa çalışma uygulaması için maalesef bu mümkün değildir. Çünkü bu süre zarfında iş sözleşmeleri askıda olacağı ve prim gün sayısı da bildirilemeyeceği için sosyal güvenlik uygulamaları bakımından herhangi bir ek ödemede bulunulması da mümkün görünmemektedir. Ancak, çalışma sürelerinin kısmen azaltılması şeklinde yapılacak kısa çalışma uygulamasında, çalışılan süreler için nispeten daha yüksek bir ücret belirleme yoluna gidilerek, çalışan mağduriyetinin azaltılmasına önemli bir katkı sunulabilir. Kısa çalışma uygulaması boyunca geçerli olacağı belirtilerek yürürlüğe sokulabilecek bu uygulamanın toplumsal birlik ve dayanışma ruhu açısından da önemli olacağı kanaatindeyim. Ancak, işverenlerin böyle bir zorunluluklarının olmadığını ve bu uygulamanın tamamen gönüllülük esasına dayalı olarak yapılabileceğini belirtmek gerekir.
Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Şartları:
Kısa çalışma ödeneği, işveren aracı kılınmaksızın doğrudan işçiye yapılan bir ödemedir. İşçinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilmesi için ise;
a) İşverenin kısa çalışma talebinin uygun bulunması,
b) İşçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte, 4447 sayılı Kanunun 50 nci maddesine göre çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanmış olması,
gerekmektedir.
4447 sayılı Kanunun 50 inci maddesine göre, işsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için, son üç yıl içerisinde en az 600 gün sigortalı ve hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün kesintisiz olarak çalışma şartları aranıyordu. Ancak, 4447 sayılı Kanuna eklenen geçici 23 üncü maddeyle birlikte, söz konusu şartlar kolaylaştırılarak, 600 gün 450 güne, 120 gün de 60 güne indirilmiştir. Bu koşulu taşımayanlar ise, kısa çalışma süresini geçmemek üzere, son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam edecektir. Öte yandan, söz konusu yasal düzenlemenin 30.06.2020 tarihine kadar ve sadece KOVİD-19 gerekçesiyle yapılacak kısa çalışma uygulaması için geçerli olacağını belirtmek gerekir. Bununla birlikte, Cumhurbaşkanlığınca, gerektiğinde başvuru tarihinin yıl sonuna kadar uzatılabilmesi ve söz konusu günlerde değişiklik yapılabilmesi mümkündür.
Yine, söz konusu Kanun değişikliğiyle, KOVİD-19 gerekçesiyle yapılacak kısa çalışma uygulaması için önemli bir şart daha getirilmiştir. Buna göre; işyerinde kısa çalışma uygulanan dönemde, 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin 1 inci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmayacaktır. Aksi halde, işyerindeki kısa çalışma uygulamasına son verilecek ve işverenler kısa çalışma uygulamasından faydalanamayacaktır.
Kısa Çalışma Uygulamasına Başvuru:
Koronavirüsten olumsuz etkilendiği gerekçesiyle kısa çalışma talep eden işveren; buna ilişkin kanıtlarla birlikte Kısa Çalışma Talep Formu ile Kısa Çalışma Uygulanacak İşçi Listesini bağlı olduğu İŞKUR biriminin e-posta adresine göndermek suretiyle kısa çalışmaya başvuru yapabilir. Buna ilişkin bilgiler https://www.iskur.gov.tr/isveren/kisa-calisma-odenegi adresinden öğrenilebilir.
Ancak, kısa çalışma başvurusunda bulunulurken kanımca dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır:
1) Kısa Çalışma Talep Formunu Planlı, Eksiksiz ve Hatasız Bir Biçimde Doldurunuz: Kısa Çalışma Talep Formunu doldururken, bir talep de bulunmanın yanı sıra, aynı zamanda bir taahhütte bulunduğunuzu da unutmayınız. Bu formla, kısa çalışma başlangıç ve bitiş tarihi olarak belirtilen zaman aralığında, belirtilen sürelerle kısa çalışma yapacağınıza dair bir taahhütte bulunuyorsunuz. Dolayısıyla, kısa çalışma uygulaması başladıktan sonra, bu sürelere uyumlu bir şekilde çalışmak zorundasınız. Kendi talep ve ihtiyaçlarınız doğrultusunda bu taahhütle ilgili tek taraflı tasarruflarda bulunamazsınız. Değişiklik ya da iptal başvurularız için İŞKUR’a önceden mevzuatta düzenlendiği şekilde başvuru yapmak zorundasınız. Ancak, bu doğrultuda farklı işlem tesis edebilirsiniz. Örneğin; işyerinin tamamında faaliyetin durdurulması şeklinde kısa çalışma uygulamasına başladıktan sonra, muhasebecinizi home office şeklinde evden çalıştırmaya devam edemezsiniz ya da sipariş aldınız diye bir hafta çalışıp sonra kaldığım yerden tekrar kısa çalışma uygulamama devam edeyim diyemezsiniz…
2) Kısa Çalışma Talebinde Bulunurken İlk Bir Haftalık Sürenin Kısa Çalışma Ödeneğinin Hesaplanmasında Dikkate Alınmayacağını ve Bu sürede Maliyetlerin İşverenlikçe Karşılanacağını Göz Önünde Bulundurunuz: Kısa Çalışma Talep Formunda kısa çalışma başlangıç ve bitiş tarihleri yer almaktadır. Bu tarih aralığında kısa çalışma uygulaması yapılmakta, ancak; ilk bir haftalık süre her ne suretle olursa olsun kısa çalışma ödeneğinin hesaplanmasında dikkate alınmamaktadır. Bu süreye ilişkin, ücret, vergi ve prim yükümlülükleri işverene aittir.
3) Kısa Çalışma Uygulanacak İşçi Listesini, İşçilerinizin Hak Sahibi Olup Olmadıklarını Kontrol Ederek Oluşturunuz: Kısa çalışma ödeneğinden sadece yukarıda belirtilen hak sahipliği şartlarını taşıyan çalışanlarınız yararlanabilir ve işçi listelerinin bu esasa göre oluşturulması gerekmektedir. Yararlanamayacak olan çalışanlarınız için ne tür idari tedbirler alacağınız ve nasıl bir yol izlemeniz gerektiği noktasında da bu durum işinizi kolaylaştıracaktır.
4) Kısa Çalışma Talep Formuna KOVİD-19’la Mücadele Kapsamında İşyerinizle İlgili Alınan İdari Tedbir Kararlarını ya da İşyerinizin Almış Olduğu Yönetsel Kararları Ekleyiniz: Kamu kurum ve kuruluşları tarafından KOVİD-19’la mücadele kapsamında alınan idari tedbirler çerçevesinde işyeriniz geçici süreyle kapatılmışsa ya da faaliyetleriniz sınırlandırılmışsa ve bundan dolayı kısa çalışma talebinde bulunuyorsanız, buna ilişkin kayıt ve belgelerinizi başvuru evraklarınıza ekleyiniz. İşyerinizle ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarınca alınmış herhangi bir idari tedbir olmamasına rağmen, işyerinizin almış olduğu yönetsel kararlar çerçevesinde kısa çalışma uygulamasına başvuruyorsanız, buna ilişkin yönetsel kararlarınızı ve bu kararın alınmasında dayanak teşkil eden İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul Kararı vs. gibi kayıt ve belgelerinizi başvuru evraklarınıza ekleyiniz.
5) Kısa Çalışma Dönemi Boyunca İşyerinde Nasıl Çalışılacağını Gösterir Çalışma Planlarınızı ve Bunun Tüm Çalışanlara Duyurulduğunu Gösterir Kayıt ve Belgelerinizi Kısa Çalışma Talep Formuna Ekleyiniz: İşyerinde kısa çalışma yapılacak tarih aralığının ve bu süre zarfında nasıl çalışılacağının tüm çalışanlara duyurulması gerekmektedir. Özellikle çalışma süresinin azaltılması şeklinde yapılması öngörülen kısa çalışmalarda, ne kadar süreyle çalışılacağı, ne kadar ara dinlenmesi süresi kullandırılacağı, hafta tatili izinlerinin ne zaman kullandırılacağı bu çalışma çizelgelerinde görülmeli ve tüm çalışanların bilgisi dahilinde olmalıdır. Buna ilişkin kayıt ve belgeler de Kısa Çalışma Talep Formuna eklenmelidir.
6) Kısa Çalışma Talep Formuna İletişim Bilgilerinizi Yazınız: Başvuruya ilişkin eksik evrak bulunması halinde, şayet mümkünse söz konusu eksikliklerin tamamlanabilmesi için sizinle iletişime geçilebilmesi açısından oldukça önemlidir.
7) Kısa Çalışma Talep Formuna Koronavirüsün Mali Yapınızda ve İşlerinizde Yarattığı Olumsuz Etkiyi Ortaya Koyan Kayıt ve Belgeleri Ekleyiniz: Geçici Vergi Beyannameleri, Bilançolar, Gelir Tabloları vs. gibi resmi kayıt ve belgeler yanında, satışlardaki düşüş, müşteri sayısındaki azalma vs. gibi parametreleri, önceki dönemlerle karşılaştırmalı ve anlaşılır şekilde ortaya koyabilecek şekilde düzenlenmiş, işverenlikçe hazırlanmış tablo, rapor vs. kayıt ve belgelerinizi Kısa Çalışma Talep Formunuza ekleyiniz. Örneğin; hava yolu şirketleri için uçuş iptallerine ve yolcu sayısındaki azalmaya ilişkin kayıt ve belgeler, oteller için rezervasyon iptallerine ve doluluk oranlarındaki azalmaya ilişkin kayıt ve belgeler gibi… Koronavirüsten oldukça zarar gören sektörler de alt işveren olarak faaliyet gösteren ve kısa çalışma uygulaması talebinde bulunmak isteyen işyerleri için de asıl işverenin yaşamış olduğu olumsuzluğu ortaya koyan kayıt ve belgeler oldukça önemlidir.
8) Kısa Çalışma Talep Formuna, Başvurunuzun İşyerinizi Temsile Yetkili Kişilerce Yapıldığını Kanıtlayıcı Nitelikte Olan İmza Sirkülerinizi ve Vekaletnamenizi Ekleyiniz: İmza sirküleri ya da vekaletnameye bakılarak, başvuruda bulunan kişinin temsile yetkili olduğu anlaşılabilmelidir.
9) İşyerinizin Faaliyet Konusunu Gösterir Vergi Levhası, Ticaret Sicili Gazetesi vs. gibi Kayıt ve Belgeleri Kısa Çalışma Talep Formunuza Ekleyiniz: Hangi idari tedbir kapsamında, işyerinizin kapatılmış olduğunun ve işyerinizin koronavirüsün olumsuz yönde etkilediği sektör ya da işkolları arasında olup olmadığının belirlenebilmesi ve anlaşılabilmesi açısından önemlidir.
10) Başvuru Evraklarınızın Tamamının Kaşeli ve İmzalı olmasına Dikkat Ediniz: Hazırlanan tüm kayıt ve belgelerin işverenliğin bilgisi ve onayı dahilinde hazırlanmış olduğunun tespiti açısından oldukça önemlidir.
Sonuç ve Öneri
Kısa çalışma uygulamasıyla ilgili olarak yapılan bu açıklamalarla uygulamanın daha etkin ve hızlı bir şekilde sürdürülmesine katkı sunulmak istenmiştir. Bunun yanında, mevcut uygulamanın etkinliğini artıracağına inandığım bazı öneriler de sunmak istiyorum:
1. Mevzuatımıza göre işyerlerinin kısa çalışma talepleriyle ilgili olarak bütün uygunluk tespitleri İş Müfettişlerince yapılmaktadır. Buna koronavirüsle (KOVİD-19) mücadele kapsamında alınan idari tedbirler çerçevesinde faaliyetleri durdurulan işyerleri de dahildir. Ancak, resmi makamlar tarafından faaliyeti durdurulan bir işyerinin, bunu belgelendirmesi halinde, kısa çalışma talebinin doğrudan İŞKUR birimlerince işleme alınarak değerlendirilmesi uygulamanın etkinliğini artıracaktır. Bu durumda olan işyerleriyle ilgili olarak İş Müfettişlerince inceleme yapılmasının sadece bürokratik işlemlerin gereksiz yere artırdığı inancındayım.
2. Mevcut kısa çalışma uygulaması işyeri bazında yürüyen bir uygulamadır. Yani, işyerinin tamamında veya bir bölümünde çalışma sürelerinin azaltılarak kısa çalışma yapılması halinde çalışanlara ödemede bulunulmaktadır. Dolayısıyla, işyeriyle ilgili alınmış bir kısa çalışma kararı olmaksızın bireysel anlamda çalışanlar bu süreçte kısa çalışma ödeneğinden faydalandırılmamaktadır. Oysa koronavirüsle (KOVİD-19) mücadele kapsamında risk düzeyi yüksek hamile, belirli bir yaş üzeri ya da kanser, kalp, şeker, tansiyon vs. gibi kronik rahatsızlığı olan çalışanlara yönelik olarak da uygulama genişletilebilir. Özellikle bu süreçte, kısa çalışma ödeneğinden yararlanma kriterlerine haiz olduğu halde, virüsten korunmak için işvereninden ücretsiz idari izin talebinde bulunan söz konusu çalışanlar, mevcut durumunu belgelendirerek İŞKUR’a başvuruda bulunmak suretiyle herhangi bir inceleme sürecine tabi olmaksızın bu ödenekten yararlandırılabilir.
Son Söz: Evde Kal, Sağlıkla Kal, Sağlıklı Kal Türkiye!
Ekler:
Kısa Çalışma Yaptırılacak İşçilere İlişkin Bilgileri İçeren Liste
Kısa Çalışma Başvurularında Kullanılacak Elektronik Posta Adresleri
Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik
