Elektrik, Doğal Gaz, Su Zamları
Mahmut ESEN
E. Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
I-GİRİŞ
Halkın temel tüketim maddelerinden olan ve yaşamsal önem taşıyan elektrik, doğalgaz ve su satışlarında:
Dağıtıcı kuruluşların 2020 yılı Ocak ayında uyguladıkları perakende satış fiyatları, 2019 Ocak ayına göre (on iki aylık dönemde) gerçekleşmiş artış oranları; fiyat artışları sırasında ilgili mevzuata göre izlenen/izlenmesi gereken yöntemler, elektrik, doğalgaz ve suya uygulanmış zamların ABD Doları/ TÜFE/ yeniden değerleme oranı, asgari ücret ve memur aylıklarındaki artışlarla karşılaştırılması işlemleri;
Ankara ilindeki satışlar baz alınarak;
Dağıtıcı kuruluşlar tarafından düzenlenmiş fatura kayıtları üzerinden emekli/deneyimli denetim elamanı olarak sosyal sorumluk gereği tarafımdan incelenmiştir.
İnceleme sonucu ulaşılmış tespit ve değerlendirmeler, halkımızın tümünü yakından ilgilendirmesi de dikkate alınarak, kamuoyunu doğru bilgilendirmek bağlamında aşağıya çıkarılmıştır.
II-YILLIK ENFLASYON HESABINDA KULLANILABİLECEK BAZI TEMEL ÖLÇÜTLER/PARAMETRELER
1-TÜFE’de (2003=100) 2019 yılı Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre (440,50/ 398,07) %11,84 oranında artış gerçekleşmiştir. TÜİK resmi enflasyon rakamını % 11,84 olarak açıklamıştır.
2- Vergi Usul Kanununa göre Hazine ve Maliye Bakanlığınca bir yıllık dönemde TÜİK Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artışlarına göre tespit edilmesi gereken “yeniden değerleme oranı” 2019 yılı için % 22,58 olarak belirlenmiştir. (VUK Genel Tebliği Sıra No: 512)
Bu yüzden Devlet tarafından 2020 yılında tahsil edilecek olan vergi, resim ve harçlara %22,58 oranın da zam uygulanmıştır.
3-2020 yılı Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre:
a) ABD Dolar kurunda (5,96/5,34) %11,6 oranında artış, (diğer bir anlatımla TL, ABD Doları karşısında değer kaybetmiştir.)
b) Asgari işçi ücretlerinde (2.943/2.558,4) % 15 oranında artış,
c) Memur/emekli memur aylıklarında (0,146061 /0,130597) yüzde 11,84 oranında artış,
Gerçekleşmiştir.
4-Elektrik, doğalgaz ve su satış fiyatlarında son on iki aylık dönemde gerçekleşmiş fiyat artışları, yukarıda belirtilmiş temel ölçütler baz alınarak incelenecektir.
III-ELEKTRİK FİYATLARI
5-Ankara’da elektrik dağıtımı işlerini yürüten şirketin 2019 ve 2020 yılları Ocak aylarında uyguladığı enerji bedeli, enerji bedeline eklenen muhtelif unsurlar/ vergiler; 1kW/h elektriğin toplam bedeli, aşağıda Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo: 1 Ankara’ da 2019 ve 2020 Yılları Ocak Aylarına Ait Elektrik Fiyatları (TL)
Kaynak: Kağıt ortamında adıma düzenlenmiş elektrik faturası kayıtları üzerinden düzenlenmiştir.
6-Konuya ilişkin yasal düzenlemelere karşın Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından enerji dağıtımı yapacak şirketlerin uygulayacakları satış fiyatlarının tespiti ve güncellenmesine ilişkin bir formül geliştirilememiştir. (4628 s.k./ 4.md. 6446 s.k./17 md.)
Bu yüzden satış fiyatını belirleyecek maliyet ve hizmet bedelleri konularında yerleşik bir uygulama ne yazık ki bulunmamaktadır.
EPDK tarafından 2016 yılından itibaren faturalarda iki kalem halinde gösterilmeye başlanan elektrik maliyet unsurları, 2019 Ağustos ayından itibaren de enerji bedeli adı altında (lokantalarda yemek bedeli toplamının hesap pusulasının arkasına yazılmasına benzer şekilde) tek kaleme indirilmiştir.
Bu suretle abonelerin fatura detayları hakkında bilgi sahibi olmaları önlenmiştir. Faturayı oluşturan ve ayrı ayrı hesaplanması gereken kayıp/kaçak, sayaç okuma bedeli, iletim sistemi kullanma bedeli, dağıtım bedellerine ilişkin yaptıkları ödeme tutarları gizlendiği için abonelerin (geçiş dönemde kayıp/kaçak bedelinde olduğu gibi) bunlara itiraz etme olanakları da ellerinden alınmıştır.
EPDK’nın; Enerji Piyasası Kanununda açık/seçik belirtilmiş maliyet unsurlarını dahi göz ardı ederek, teknik hesaplamalara bağlı kalmaksızın satış fiyatını pazarlık suretiyle belirlendiği (onaylandığı) anlaşılmaktadır.
7-Tablo 1’ de görüldüğü üzere enerji bedeli üzerinden;
– Enerji Fonu (%1),
– TRT Payı (%2),
– Elektrik Havagazı Tüketim Vergisi (%5)
ve
– Verginin de vergisi alınarak (vergiler dahil) tüketilen enerji bedeli üzerinden ayrıca KDV (%18) tahsilatı yapılmaktadır.
8- 2020 yılı Ocak ayı giydirilmiş (vergi/fon/paylar dahil) elektrik fiyatları, bir önceki yılın Ocak ayına göre % 25,2 oranında artmıştır.
(2018 yılının Ocak ayına göre elektrik fiyatlarındaki artış oranı % 58,5 dir.)
Elektrik fiyatlarında gerçekleşmiş % 25, 2 oranındaki zammın; ABD Doları/ TÜFE/ yeniden değerleme oranı, asgari ücret ve memur aylıklarındaki (yazımızın ikinci kısmında 1-4 maddelerde gösterilmiş) artış oranlarının (3-13 puan) üzerinde olduğu tespit edilmiştir.
9-Mevzuata ve elektrik satış tarifeleri hesaplama ilkelerine aykırı olarak, (erken tahsilat başta olmak üzere) abonelerin aleyhlerine olacak şekilde ay yerine, 26-28 gün sürelerle elektrik faturaları düzenlendiği görülmüştür.
IV-DOĞALGAZ
10- Ankara’da doğal gaz dağıtımı işlerini yürüten şirketin 2019 ve 2020 yılları Ocak aylarında uyguladığı 1m3 doğalgazın perakende satış bedeli; aşağıda Tablo: 2’de gösterilmiştir.
Tablo: 2 Ankara’ da 2019 ve 2020 Yılları Ocak Aylarına Ait Doğalgaz Fiyatları (TL)
|
Doğalgaz (1m3) |
|||
| S. No | Dönemi | Perakende Satış Fiyatı (TL/m3) |
KDV’li Fiyat (%18) |
|
1- |
2019/1 | 1,2071 | 1,424 |
| 2- | 2020/1 | 1,5943 |
1,881 |
Kaynak: Kağıt ortamında adıma düzenlenmiş doğalgaz fatura biligleri ile Başkentgaz Şirketinin internet sitesi verileri üzerinden düzenlenmiştir.
11-Doğalgaz dağıtım şirketlerince düzenlenmiş faturalarda sadece tüketim bedeli ve KDV gösterilmekte, faturalar ayrıntı içermemektedir.
Bu yüzden dağıtıcı şirketlerin gaz alım fiyatı, perakende satış fiyatı vb. maliyet bedelleri görülmemektedir. Dolaysıyla perakende doğalgaz satış tarifesinin onaylaması sırasında EPDK’nın esas aldığı maliyet unsurları/ağırlıklarıyla, uygun görülen kâr oranlarına ilişkin formülü belli değildir.
Doğalgaz faturaları su/elektrik faturalarında olduğu gibi ayrıntılı düzenlenmeli, mevzuatta yer alan ifadesi ile “yatırıma imkân sağlayacak makul ölçüde kâr “ payının da açıklığa kavuşturulduğu fiyat analizi (zam formülü) abonelerin bilgisine sunulmalıdır. Bu suretle kamuoyunun denetimin sağlanması, şeffaf yönetimin oluşturulmasının gerekleri yerine getirilmelidir.
12- 1m3 doğalgaz perakende satış fiyatına 0,023 TL ÖTV ve ayrıca sistem kullanım bedeli de (SKB) ilave edilmektedir.
Sistem kullanım bedeli TÜFE’ye ( enflasyona) göre her ay güncellenmektedir.
13- 2020 yılı Ocak ayı giydirilmiş (vergiler dahil) doğalgaz fiyatları, bir önceki yılın Ocak ayına göre % 32 oranında artmıştır.
(2018 yılının Ocak ayına göre doğalgaz fiyatlarındaki artış oranı % 66,8 dir.)
Doğalgazda gerçekleşmiş % 32 oranındaki zammın; ABD Doları/TÜFE/yeniden değerleme oranı, asgari ücret ve memur aylıklarındaki artış oranlarının (9- 20 puan) üzerinde olduğu tespit edilmiştir.
14-29.07.2018 günlü R.G. yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” hükümleri uyarınca; doğal gazın abonelere satıldığı dönem ile doğal gazın kullanıldığı dönemdeki (K) katsayısının farklı olduğu gerekçesiyle ön ödemeli sayaçlara Türk Lirası satış/yükleme/düzeltme ek uygulamasına geçilmiş; bu suretle bedeli peşin ödenmiş doğal gaz için abonelerden kullandığı döneme göre fark ücreti alınmaya başlanmıştır.
2019 yılı sonundan itibaren kartlı sayaç abonelerinden sayaç okunmadan (ek fatura düzenlenmeden) ön ödemeli kart ve şirket kayıtları üzerinden de tüketim tarihlerine göre fark ücreti alınmaya başlandığı, bu suretle fark ücretine ilişkin uygulamanın genelleştirildiği görülmektedir.
Abone, peşin ödeme yaparak satın aldığı gaz için daha sonra ilave ücret ödemektedir.
Bu idari düzenleme sırasında abone ve dağıtıcı şirketin kazanç ve kayıpları dengelenmemiş, sadece şirketin olası kayıpları dikkate alınmış, kazançları göz ardı edilmiştir.
Hukuka aykırı Yönetmelik ve konuya ilişkin EPDK tebliğinin iptali için idari yargı nezdinde açılmış davalardan ilki (31 Mart Seçimlerinden önce) 13.11.2018 tarihinde Mansur YAVAŞ tarafından açılmıştır.
Bu dava halen Danıştay 13. Dairesinde görülmektedir.
(https://www.ankara.bel.tr/duyurular/dogalgaz-kaynakli-sikayetler-hakkinda-basin-bildirisi)
V–SU/ATIKSU
15-Ankara’da su temini ve dağıtımı işlerini yürüten Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresinin (ASKİ) 2019 ve 2020 yılları Ocak aylarında konut abonelerine uyguladığı su/atıksu bedelleri;[1] bunlara eklenen vergiler, suyun toplam satış fiyatı aşağıda Tablo: 3’ te gösterilmiştir.
Tablo: 3 Ankara’ da 2019 ve 2020 Yılları Ocak Aylarına Ait Su/Atıksu Fiyatları (TL)
|
S. No |
Dönemi | İçme suyu (1m3) (Konut Tipi Abonelik) | |||||
| Su | Atıksu | ŞBYOB (1) | KDV (%8) | ÇTV (2) |
Toplam (3) |
||
| 1- | 2019/1 | 3,33 | 1,67 | – | 0,40 | 0,39 | 5,79 |
| 2- | 2020/1 | 3,33 | 1,67 | – | 0,40 | 0,40 | 5,80 |
Kaynak: Kağıt ortamında adıma düzenlenmiş su faturası kayıtları ile ASKİ tarafından ilan edilmiş fiyatlar üzerinden düzenlenmiştir.
16- Küçük sayaçlı abonelerden aylık 5 TL (% 18 KDV hariç) götürü olarak tahsil edilmekte olan şebeke yolu bakımı (ŞYOB) ücretinin alınmasından 2019 yılında vazgeçilmiştir.
Konut abonelerinden tükettikleri 1m3 sudan 2020 yılında 0,47 TL Çevre Temizlik Vergisi alınmaktadır. (2464 sayılı Belediye Gel. Kanunu/44 md.)
2020 yılında ÇTV 0,08 TL artırılmıştır.
17– ASKİ’ de tek tip su/atıksu tarifesi uygulanmamaktadır. Tarifede abone tipine göre farklılıklar bulunmaktadır.
Bu bağlamda örneğin;
Kırsal kesimde oturanlara yönelik olarak abone türüne göre yüzde 20-55 arasında indirim uygulanmaktadır.
Ayrıca şehit, gazi ve engelliler ile öğrenci evlerinden konut tarifesi üzerinden % 50 oranında indirim yapılmaktadır.
18-2020 yılı Ocak ayı konut tipi abonelerine uygulanan giydirilmiş (vergiler dahil ) su/atıksu bedellerinde, bir önceki yılın Ocak ayına göre, ( Hazine ve Maliye Bakanlığınca ÇTV’nin yeniden değerleme sonucu yapılmış 8 kuruş dışında) bir artış yoktur.
(2018 yılının Ocak ayına göre ASKİ su/atıksu fiyatları % 20 oranında düşmüştür.)
Dolaysıyla 2020 yılı Ocak ayı ASKİ su/atıksu bedelleri; ABD Doları/ TÜFE/ yeniden değerleme oranı, asgari ücret ve memur aylıklarındaki artış oranlarının (11- 22,58 puan) gerisinde kalmış, 2019 yılında da su fiyatları göreceli olarak düşmüştür.
[1] http://www.aski.gov.tr/tr/ucretler.aspx
