Rüçhan Hakkı
Serhat ERDEN
Vergi Dairesi Müdür Yardımcısı
Yazar Hakkında
Rüçhan (üstünlük) hakkı; elde edilmiş bir hakkın sıra bakımından kendisinden sonra gelen başka bir hakka öncelik tanımasıdır.
Amme alacağını koruma yollarından birisi olan, diğer koruma hükümlerinin alt başlığında yer alan ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 21. maddesinde bulunan Amme Alacaklarında Rüçhan Hakkı, üçüncü şahıslar tarafından haciz konulması, borçlunun iflası, mirasın reddi ve terekenin resmi tasfiyesi gibi durumlarda amme alacaklarının öncelik sırasını (rüçhan hakkı) belirlemektedir.
1. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 268. maddesinde;
√ 261 inci maddeye göre ihtiyaten haczedilen mallar, ihtiyatî haciz kesin hacze dönüşmeden önce diğer bir alacaklı tarafından bu Kanuna veya diğer kanunlara göre haczedilirse, ihtiyatî haciz sahibi alacaklı, bu hacze 100 üncü maddedeki şartlar dairesinde kendiliğinden ve muvakkaten iştirak eder.
√ Rehinden önce ihtiyatî veya icrai haciz bulunması hâlinde, âmme alacağı dahil hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez.
√ İhtiyati haciz masrafları satış tutarından alınır.
√ İhtiyati haciz diğer rüçhan hakkını vermez.” denilmektedir.
2. 6183 sayılı AATUHK / 21. maddesinin birinci fıkrasının sonuna eklenen hükümle;
√ Genel bütçeye gelir kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik edilen hacizlerde, yukarıda bahsi geçen 1 inci maddedeki hükmün uygulanmayacağı,
√ Üçüncü şahıslar tarafından haczedilmiş mallara, maddede belirtilen amme alacakları için rehinden sonra haciz konulması halinde, rehinden önce üçüncü şahıslar tarafından tatbik edilmiş olan hacizlere iştirak edebileceği belirtilmiştir.
√ Rehin bulunmadığı takdirde ise nev’i sınırlaması olmaksızın hacze konu tüm amme alacakları için ilk haciz alacaklısı olan üçüncü şahsın haczine iştirak edilebileceği tabiidir.
3. 6183 sayılı AATUHK / 21. maddesinin ikinci fıkrasının 2. cümlesinde:
√ “Gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları o eşya ve gayrimenkul bedelinden tahsilinde rehinli alacaklardan sonra gelir.” denmektedir.
√ Bu hükme göre malın aynından doğan amme alacaklarının genel bütçeye gelir kaydedilip kaydedilmediği, bu alacaklar nedeniyle haciz tatbik edilip edilmediğine bakılarak öncelik sırası belirlenir.
Şöyle ki malın aynından doğan alacak:
i. Genel bütçe geliri ve Haciz tatbik edilmiş ise;
√ Rehin şerhi ilk sırada yer alıyorsa, rehinden sonra öncelik hakkına sahiptir.
√ Rehin şerhi ilk sırada değilse, ilk sırada yer alan üçüncü şahsın haczine iştirak edilecektir.
Örnek-1: 19xxx03 plakalı araç üzerindeki takyidat şerhlerinin dökümü aşağıdaki gibidir. Araç 300.000.-TL’ ye satılmıştır.
| SIRA | ALACAKLI | TUTAR |
|---|---|---|
| 1. | İcra Müdürlüğü | 120.000.-TL |
| 2. | Lapseki Malmüdürlüğü (KDV) | 250.000.-TL |
| 3. | Rehinli Alacak | 100.000.-TL |
| 4. | Gelibolu VDM (Aynından Doğan) | 30.000.-TL |
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda 4. sıradaki aynından doğan borç, 3. sıradaki Rehinli Alacağın önüne geçecek olup, 1., 2. ve 4. sırada yer alan toplam 400.000.-TL tutarındaki alacaklar arasında garameten taksim edilecek ve (30.000 x 300.000) / 400.000 = 22.500.-TL 4. sıradaki Gelibolu VDM aynından doğan alacağa aktarılacaktır.
ii. Genel bütçe geliri ancak Haciz tatbik edilmemiş ise;
√ Rehinden sonra gelmek üzere öncelik hakkına sahip olacaktır.
Örnek-2: Aynından doğan vergi borcu 75.000.-TL olan, 19xxx03 plakalı araç üzerindeki takyidat şerhlerinin dökümü aşağıdaki gibidir. Araç 200.000.-TL’ ye satılmıştır.
| SIRA | ALACAKLI | TUTAR |
|---|---|---|
| 1. | Rehinli Alacak | 150.000.-TL |
| 2. | Beşiktaş VDM (Gelir V.) | 100.000.-TL |
| 3. | Esenler SGK | 50.000.-TL |
Bu durumda 1. sırada yer alan Rehinli alacağa 150.000.-TL tutarındaki alacak aktarıldıktan sonra kalan tutar (200.000 – 150.000= 50.000.-TL) rehinden sonra öncelik hakkı bulunan aynından doğan borca aktarılır.
Şunu da gözden kaçırmamak gerekir ki; aynından doğan amme alacağı için haciz tatbik edilmemiştir (bkz. Takyidat Tablosu).
Ayrıca makalemizde bulunan 3./ i maddesine istinaden, örneğimizde aynından doğan borca aktarıldıktan sonra kalan bir tutar olsaydı, Genel bütçe geliri olması ve Haciz tatbik edilmiş olması hasebiyle Beşiktaş VDM öncelik hakkına sahip olacaktı.
iii. Genel bütçe geliri değilse (Emlak Vergisi gibi);
√ Rehinden önceki hacze iştirak hakkı bulunmamaktadır.
a) Bu alacak için rehinden önce haciz tatbik edilmemiş olması durumunda rehinden sonra öncelikli alacak olarak dikkate alınması gerekir.
b) Rehin söz konusu değilse aynından doğan amme alacakları her halükarda öncelikli alacak olarak dikkate alınır. Dolayısıyla malın satış bedelinden ilk sırada yer alan üçüncü şahsın haczinden önce, aynından doğan amme alacaklarına pay ayrılacaktır.
Örnek-3: Amme borçlusu Servet Bey adına kayıtlı gayrimenkul üzerindeki takyidat şerhlerinin dökümü aşağıdaki gibidir. Gayrimenkul 200.000.-TL’ ye satılmıştır.
| SIRA | ALACAKLI | TUTAR |
|---|---|---|
| 1. | İcra Müdürlüğü | 100.000.-TL |
| 2. | Pötürge Malmüdürlüğü (KDV) | 150.000.-TL |
| 3. | Rehinli Alacak | 150.000.-TL |
| 4. | Kale Belediyesi (Emlak Vergisi) | 100.000.-TL |
Örneğimizde 1. ve 2. sıradaki alacaklar garameten taksim edilecek olup, gayrimenkulün aynından doğan ancak genel bütçe geliri olmayan emlak vergisi, 3. sıradaki rehinli alacağı geçemeyecek ve garameten taksime dahil olamayacaktır.
Şayet örneğimizde Rehinli alacak bulunmasaydı, aynından doğan amme alacağı (emlak vergisi) her halükarda öncelikli alacak olarak değerlendirilecek ve 1. sıradaki İcra Müdürlüğünün haczinden önce pay ayrılacaktı.
4. Borçlunun iflası, mirasın reddi ve terekenin resmi tasfiyeye tabi tutulması hallerinde amme alacakları imtiyazlı alacak olarak tanımlanmıştır.
√ Yukarıda sayılan hallerden birinin varlığı halinde amme alacakları imtiyazlı alacak olarak üçüncü sırada yer alacaktır.
-
- Üçüncü sırada, bu sıranın önceliğini alan bir alacağın bulunması halinde amme alacakları da öncelikli alacakla aynı sırada yer alacak ve bu alacaklar tamamen tahsil edilinceye kadar diğer imtiyazlı alacaklara herhangi bir pay ayrılmayacaktır. Öncelik hakkı bulunan alacak ile amme alacağı toplamının üçüncü sıraya tahsis edilen tutardan fazla olması halinde ise tahsis edilen tutarın garameten taksim edileceği tabiidir.
- Üçüncü sırada yer alan alacaklar arasında önceliğe sahip bir alacağın bulunmaması halinde ise amme alacağı ile bu sırada yer alan alacaklar birlikte işleme tabi tutularak garameten taksim yapılacaktır.
Daha fazla örnek için 2007/4 Seri Nolu Tahsilat İç Genelgesine bakabilirsiniz.
Yayınlanan Makalelerim
KAYNAKLAR
– A1 Seri Sıra Nolu Tahsilat Genel Tebliği
– 2007/4 Seri Nolu Tahsilat İç Genelgesi