Haczin Kaldırılması
Muharrem ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
m.ozdemir@vdd.com.tr
1- HACZİN KALDIRILMASI
7103 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 2 inci maddesiyle 6183 sayılı Kanuna “Bazı hallerde haczin kaldırılması” başlıklı 74/A maddesi eklenmiş ve madde 01.04.2018 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Madde ile icra yoluyla yapılan satışlardan elde edilen sonuçlar dikkate alınarak, amme borçlusunun hacizli malı üzerinde tasarrufuna imkân verilmek suretiyle kamu alacaklarının tahsilatında etkinliğin artırılması amaçlanmakta, haczedilen malların 6183 sayılı Kanuna göre tespit edilen değeri esas alınmak suretiyle tahsilat yapılması ve buna bağlı olarak haczin kaldırılabilmesine imkân verilmektedir.
6183 sayılı Kanunun “Bazı hallerde haczin kaldırılması” başlıklı 74/A maddesinde; Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerince haczedilen mal üzerindeki hacizler aşağıdaki şartların sağlanması halinde kaldırılır
a) Haczi ilk tatbik eden tahsil dairesine yazılı olarak müracaatta bulunulması,
b) Mahcuz malın menkul ve gayrimenkul mallardan olması,
c) Mahcuz mala biçilen değer ile %10 fazlasının ödenmesi,
ç) Mahcuz mala ilişkin takip masraflarının ayrıca ödenmesi,
d) Hacze karşı dava açılmaması veya açılmış davalardan vazgeçilmesi gerekmektedir.
Bu madde hükmünden yararlanmak üzere başvuruda bulunarak hacze karşı açtığı davalardan vazgeçen borçlunun, haczi kaldırılan mal ile ilgili açtığı davalar mahkemelerce incelenmez; herhangi bir sebeple incelenir ve karara bağlanırsa bu karar hükümsüz sayılır.
Tahsil edilen paralar, söz konusu malın aynından doğan motorlu taşıtlar vergisi ve bu vergiye bağlı fer’i alacaklar ile vergi cezalarına, mahcuz mala haciz tatbik etmiş dairelerin sırasıyla; takip konusu olan, muaccel hale gelmiş bulunan, ödeme zamanı gelmiş henüz vadesi geçmemiş olan ve tecil edilmiş bulunan alacaklarına, haciz sırasına göre mahsup edildikten sonra haciz tatbik etmemiş dairelerin bu fıkrada belirtilen alacaklarına garameten taksim edilir.
Bu maddenin uygulamasına ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir hükümleri yer almaktadır.
1.1. Haczin Kaldırılmasının Şartları
1.1.1. Yazılı müracaat
Mahcuz mal üzerindeki haczin kaldırılmasını isteyen borçluların ilk sırada haciz tatbik eden tahsil dairesi yazılı olarak başvurmaları gerekir. Malın üçüncü şahsa ait olması halinde borçlu veya üçüncü şahsın yazılı olarak müracaatta bulunması gerekir.
Birden fazla tahsil dairesi tarafından haciz tatbiki söz konusuysa başvuru, ilk sırada haciz tatbik eden tahsil dairesine yapılacaktır.
Örnek: Borçlunun Sarıgazi, Ümraniye ile Alemdağ Vergi Dairelerine olan borçlarından dolayı sahip olduğu gayrimenkul üç vergi dairesince de haczedilmiştir. İlk haciz Sarıgazi Vergi Dairesince tatbik edilmiştir. Buna göre, madde hükmünden yararlanmak isteyen borçlunun Sarıgazi Vergi Dairesine başvuruda bulunması gerekmektedir.
1.1.2. Mahcuz malın menkul ve gayrimenkul mallardan olması
Mahcuz malın, 6183 sayılı Kanunun “Teminat ve değerlenmesi” başlıklı 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde sayılan menkul ve gayrimenkul mallardan olması gerekmektedir. Buna göre, ilgililer veya ilgililer lehine üçüncü şahıslar tarafından gösterilen ve alacaklı amme idaresince haciz varakasına müsteniden haczedilen menkul ve gayrimenkul mallar üzerindeki hacizlerin kaldırılması söz konusu olabilecektir.[1]
1.1.3. Mahcuz mala biçilen değer ile % 10 fazlasının ödenmesi
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendinde “Mahcuz mala biçilen değer ile %10 fazlasının, ilk sırada haciz tatbik eden tahsil dairesine ödenmesi (Şu kadar ki, madde kapsamında ödenecek tutar, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine olan ödeme zamanı gelmiş, tecil edilmiş veya muacceliyet kesbetmiş borçların toplamından fazla olamaz.)” hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm çerçevesinde, 74/A maddesi kapsamında yapılacak tahsilat, amme borçlusunun Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine olan;
– Ödeme zamanı gelmiş henüz vadesi geçmemiş,
– Tecil edilmiş (6183 sayılı Kanun veya özel kanunlar kapsamında tecil edilmiş),
– Muaccel hale gelmiş borçlarının toplamından fazla olamaz.
Bu çerçevede, ilk haczi tatbik eden tahsil dairesinin borçlunun bağlı olduğu tüm tahsil dairelerinden madde kapsamındaki borçlara ve takip masraflarına ilişkin bilgileri temin etmesi ve borçludan tahsil edilmesi gereken tutarı buna göre belirlemesi gerekmektedir. Dolayısıyla, mahcuz mala biçilen değer ile % 10 fazlası borçlu tarafından ödenmesi gereken azami tutarı (takip masrafları hariç) ifade ettiğinden, amme alacağı toplamının bu tutardan az olması halinde borçludan amme alacağı ile varsa takip masrafı kadar ödemede bulunması talep edilecektir.[2]
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesi kapsamında tahsil dairesine gerekli ödeme yapıldıktan sonra, mal üzerindeki hacizler kaldırılacaktır. Mahcuz mala birden fazla tahsil dairesince haciz tatbik edilmiş olması durumunda, ilk haczi tatbik eden tahsil dairesinin bildirimi üzerine diğer dairelerce de hacizler kaldırılacaktır.
Örnek: Borçlunun Sarıgazi Vergi Dairesine 200.000,- lira, Ümraniye Vergi Dairesine 50.000,- lira, Alemdağ Vergi Dairesine 85.000,- lira vadesi geçmiş borcu bulunmaktadır. Hacizli gayrimenkule 6183 sayılı Kanunun 91 inci maddesine göre takdir edilen değer 250.000,- liradır. Mahcuz mala ilişkin yapılan takip masrafı 5.000,- liradır.
Borçlunun aşağıda hesaplanan 280.000 TL’lik tutarı Sarıgazi Vergi Dairesine ödemesini müteakip Sarıgazi Vergi Dairesi ve bu dairenin bildirimi üzerine diğer vergi daireleri hacizleri kaldıracaktır.
Takdir edilen değer : 250.000 TL
% 10 fazlası : 25.000 TL
Takip masrafı : 5.000 TL
TOPLAM : 280.000 TL
Örnek: Ümraniye Vergi Dairesine borcu bulunan (A) Anonim Şirketinin 1.000.000 TL tutarındaki borcundan dolayı Bursa’da bulunan 400.000 TL değerindeki gayrimenkulüne haciz konulmuştur. (A)’nın 400.000 TL ve % 10 fazlası ile birlikte toplam 440.000 TL ile birlikte takip masraflarını da ayrıca ödemesi halinde gayrimenkulü üzerindeki haciz kaldırılır.
Örnek: Buyruk Limited Şirketinin 50.000 TL tutarındaki borcundan dolayı şirket müdürü Efe Kağan’ın gayrimenkulüne haciz konulmuştur. Hacizli gayrimenkule takdir edilen değer 150.000 TL olup takip masrafı toplamı 2.000 TL’dir. Borç miktarı, gayrimenkule biçilen değer ile % 10 fazlası toplamının altında olduğundan, borçlu, borç miktarı 50.000 TL ile takip masrafı 2.000 TL olmak üzere toplam 52.000 TL’yi ödeyerek mahcuz gayrimenkul üzerindeki haczin kaldırılmasını talep edebilecektir.
1.1.4. Mahcuz mala ilişkin takip masraflarının ödenmesi
Mahcuz mal üzerindeki haczin kaldırılmasının talep edilmesi halinde, mahcuz mala ilişkin takip masraflarının ayrıca ödenmiş olması gerekmektedir. Mahcuz malın cebren satışının yapılması durumunda mahcuz mala ilişkin masraflar satış bedelinden düşülmektedir. Oysa 6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinden yararlanılabilmesi için mahcuz mala ilişkin takip masraflarını ayrıca ödemiş olması şart koşulmuştur.
Ayrıca, mahcuz mal üzerinde haczi bulunan diğer tahsil dairelerinin de yapmış olduğu takip masraflarının da tahsil edilmesi gerektiğinden, başvurunun yapıldığı tahsil dairesi tarafından mahcuz mal üzerinde haczi bulunan diğer tahsil dairelerinden takip masraflarının ayrıntısına ilişkin gerekli bilgiyi talep etmeleri gerekir.
1.1.5. Hacze karşı dava açılmaması veya açılmış davalardan vazgeçilmesi
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesi hükmünden yararlanılabilmesi için hacze ilişkin olarak dava açılmaması, açılmış davalardan vazgeçilmesi, kanun yollarına başvurulmaması, başvurulmuşsa vazgeçilmesi şarttır.
Bu nedenle, amme borçlusunun veya malı teminat olarak gösteren üçüncü şahsın, açmış oldukları davalardan ve/veya kanun yollarından feragat ettiklerine ilişkin dilekçeyi ilgili mahkemesine vermeleri ve feragatlerine ilişkin belgeyi ilk sırada haczi tatbik eden tahsil dairesine ibraz etmeleri gerekmektedir.
İlk sırada haciz tatbik etmiş olan tahsil dairesince; feragate konu olacak davaların tespiti için mahcuz mala haciz tatbik etmiş olan diğer tahsil dairelerinden haciz işlemlerine karşı dava açılıp açılmadığı araştırılacak, açılmış davalardan feragate ilişkin belgeler temin edildikten sonra belgelerin örneği ilgili tahsil dairelerine gönderilecektir. Hacze ilişkin açılmış davalardan vazgeçilmemesi halinde madde hükmünden yararlanılamayacaktır.
Ayrıca, 74/A maddesinde, maddeden yararlanmak üzere başvuruda bulunarak hacze karşı açtığı davalardan vazgeçen borçlunun, haczi kaldırılan mal ile ilgili açtığı davaların mahkemelerce incelenmeyeceği ve herhangi bir sebeple incelenerek karara bağlanması halinde bu kararın hükümsüz sayılacağı hükme bağlanmıştır. Tahsil dairelerince maddenin uygulanması sırasında bu hususun da dikkate alınması gerekmektedir.
1.2. Haczedilen malın değer tespiti
Haczedilen mala karşılık ödenecek tutarın belirlenebilmesi için öncelikle değer tespitinin yapılması gerekmektedir. 6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinin ikinci fıkrasına göre, haczedilen malın değer tespiti bu Kanun hükümlerine göre yapılacaktır. Buna ilaveten, menkul mallar için her halükarda bilirkişiye değer biçtirileceği hükme bağlanmıştır.
6183 sayılı Kanunda haczedilen malların değer tespiti, menkul ve gayrimenkul mallar için ayrı ayrı belirlenmiştir. 6183 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde menkul mallara haczi yapan memur tarafından değer biçileceği, borçlunun müracaatı üzerine veya tahsil dairesince lüzum görüldüğü takdirde yeniden bilirkişiye değer biçtirileceği, 82 nci maddesinde menkul malların satışının alacaklı tahsil dairesince yapılacağı, 91 inci maddesinde ise gayrimenkullere bilirkişinin mütalaası alınmak suretiyle satış komisyonu tarafından rayiç değer biçileceği hükme bağlanmıştır.
1.3. Mahcuz mal üzerinde birden fazla haciz olması
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesi ile yapılan düzenleme, rızaen ödeme esasına dayalı olarak mahcuz mal üzerindeki Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerince tatbik edilen hacizlerin kaldırılmasına imkân verdiğinden, mahcuz mal üzerinde Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil daireleri tarafından tatbik edilen hacizler dışında başkaca takyidat bulunması, borçlunun madde hükmünden yararlanmasına engel teşkil etmemektedir.
Buna göre, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil daireleri tarafından tatbik edilen hacizler madde kapsamında yapılacak tahsilatı müteakip kaldırılacak ancak, bulunması halinde diğer takyidatlar hakkında bu maddenin bir etkisi olmayacaktır. Dolayısıyla, madde kapsamında yapılan tahsilatların yine maddede düzenlenen alacaklar dışında herhangi bir kişi veya kurum alacağına mahsubu söz konusu değildir.
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinin beşinci fıkrasında; “Tahsil edilen paralar, söz konusu malın aynından doğan motorlu taşıtlar vergisi ve bu vergiye bağlı fer’i alacaklar ile vergi cezalarına, mahcuz mala haciz tatbik etmiş dairelerin sırasıyla; takip konusu olan, muaccel hale gelmiş bulunan, ödeme zamanı gelmiş henüz vadesi geçmemiş olan ve tecil edilmiş bulunan alacaklarına, haciz sırasına göre mahsup edildikten sonra haciz tatbik etmemiş dairelerin bu fıkrada belirtilen alacaklarına garameten taksim edilir. hükmüne yer verilmiştir.
Fıkra hükmüne göre, hacizli menkul veya gayrimenkul mala karşılık tahsil edilen tutardan takip masrafları düşüldükten sonra kalan tutardan varsa haczi kaldırılan mala ilişkin motorlu taşıtlar vergisi ve bu vergiye bağlı fer’i alacaklar ile vergi cezalarına pay ayrılacaktır.
Kalan tutar haciz tatbik etmiş daireler arasında haciz sırasına göre dağıtılacaktır. İlk haczi tatbik eden dairenin sırasıyla; takip konusu olan, muaccel hale gelmiş bulunan, ödeme zamanı gelmiş henüz vadesi geçmemiş olan ve tecil edilmiş bulunan alacaklarına pay ayrıldıktan sonra kalan tutardan aynı usullere göre haciz tatbik etmiş diğer dairelerin alacaklarına pay ayrılacaktır.
Bu şekilde pay ayrıldıktan sonra kalan tutar, haciz tatbik etmemiş tahsil dairelerinin muaccel hale gelmiş bulunan, ödeme zamanı gelmiş henüz vadesi geçmemiş olan ve tecil edilmiş bulunan alacaklarına garamaten taksim edilecektir. Söz konusu dağıtım işlemleri mal üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil daireleri arasında ilk sırada haciz tatbik eden tahsil dairesince yapılacaktır.
Örnek: Sarıgazi Vergi Dairesine 150.000,- lira, Ümraniye Vergi Dairesine 30.000,- lira, Alemdağ Vergi Dairesine 15.000,- lira vadesi geçmiş borcu bulunmaktadır. Hacizli gayrimenkule 6183 sayılı Kanunun 91 inci maddesine göre takdir edilen değer 160.000,- liradır. Mahcuz mala ilişkin yapılan takip masrafı 2.000,- liradır. Borçlunun madde kapsamında 160.000,- lira ve % 10 fazlası olan 16.000,- lira ile 2.000,- lira takip masrafı toplamı 178.000,- lira tahsil edilmiştir.
Bu bilgiler ışığında, 6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinin beşinci fıkrasına göre; tahsil edilen paralar aşağıdaki gibi paylaştırılacaktır.
– Takip masraflarına karşılık 2.000,- lira,
– Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil daireleri arasında ilk sırada haciz tatbik eden Sarıgazi Vergi Dairesinin alacağına karşılık 150.000,- lira,
– İkinci sırada motorlu taşıtlar vergisi için haciz tatbik eden Ümraniye Vergi Dairesinin 30.000,- lira alacağına karşılık 26.000,- lira mahsup edilecektir.
Ümraniye Vergi Dairesinin alacağının tamamına karşılık tahsilat yapılamamış, Alemdağ Vergi Dairesine de herhangi bir pay ayrılmamış olmasına rağmen bu vergi dairelerince de hacizler kaldırılacaktır.
Örnek: Sarıgazi Vergi Dairesine 150.000,- lira, Ümraniye Vergi Dairesine 30.000,- lira, Alemdağ Vergi Dairesine 15.000,- lira vadesi geçmiş borcu bulunmaktadır. Hacizli taşıta 6183 sayılı Kanunun 81 inci maddesine göre biçilen değeri 160.000,- liradır. Mahcuz mala ilişkin yapılan takip masrafı 2.000,- liradır. Borçlunun madde kapsamında 160.000,- lira ve % 10 fazlası olan 16.000,- lira ile 2.000,- lira takip masrafı toplamı 178.000,- lira tahsil edilmiştir.
Örnek olaydaki mahcuz malın taşıt olması nedeniyle, Ümraniye Vergi Dairesince ilk sırada haciz tatbik edilmemesine rağmen, borçludan tahsil edilen tutardan takip masraflarına pay ayrıldıktan sonra malın aynından doğan motorlu taşıtlar vergisi ve bu vergiye bağlı fer’i alacaklar ile vergi cezalarına pay ayrılacaktır.
– Takip masraflarına karşılık 2.000,- lira,
– Ümraniye Vergi Dairesinin MTV alacağı 30.000,- lira,
– Sarıgazi Vergi Dairesinin alacağına karşılık 146.000,- lira,
2.HACZİN KALDIRILMASI VE SONUÇLARI
6183 sayılı Kanunun 74/A maddesindeki şartları sağlayarak başvuruda bulunan borçlunun (veya üçüncü şahsın) mahcuz malı üzerindeki haczi ilgili tahsil dairesine gerekli ödeme yapıldıktan sonra kaldırılacaktır. Mükellefin münhasıran 6183 sayılı Kanunun 74/A maddesinden yararlanmak üzere başvuruda bulunulması takip işlemlerini durdurmayacaktır.
6183 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi kapsamında tatbik edilmiş ihtiyati haciz, Kanunun 74/A maddesine dayanılarak kaldırılmayacaktır. Ancak, ihtiyati haczin Kanunun 16 ncı maddesi kapsamında teminat alınması halinde kaldırılacaktır.
Bunun yanında, 6183 sayılı Kanunun 74/A maddesi kapsamında haczin kaldırılması halinde aynı mala, haczin kaldırıldığı tarihten itibaren üç ay müddetle Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerince haciz tatbik edilmeyecektir. Ancak, 6183 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi çerçevesinde ihtiyati haciz tatbiki gerektiren hallerde, bu mala ihtiyati haciz tatbik edilmesi mümkündür.
Örnek: Alemdağ Vergi Dairesine borcu bulunan Kağan Anonim Şirketinin 200.000 TL’lik borcundan dolayı şirket tüzel kişiliğine ait 100.000 TL değerindeki taşıtına haciz konulmuştur. Şirketin 110.000 TL ödeyerek araç üzerindeki haczin kaldırılmıştır. Kalan 90.000 TL’lik borç için takip işlemlerine devam edilecek olup ancak araca, haczin kaldırıldığı tarihten itibaren 3 ay süreyle haciz uygulanamayacaktır.
Amme borçlusu lehine üçüncü şahıslar tarafından teminat olarak gösterilen mal üzerindeki haczin 74/A maddesi kapsamında kaldırılması halinde, üçüncü şahsın amme borçlarından dolayı bu malına tahsil dairelerince üç aylık süre sınırlaması olmaksızın haciz tatbik edilebilecektir.
Örnek: Sarıgazi Vergi Dairesine borcu bulunan EGE Limited Şirketinin 200.000 TL’lik borcundan dolayı (B) şahsının EGE Limited Şirketi lehine teminat olarak gösterdiği 100.000 TL’lik binek aracına haciz konulmuştur. EGE Limited Şirketi 110.000 TL ödeyerek aracın üzerindeki haczi 01.06.2019 tarihinde kaldırmıştır. 01.07.2019 tarihinde (henüz 3 aylık süre dolmadan), (B)’nin kendi işyerinden kaynaklanan borcu için söz konusu aracın haczi mümkündür.
[1] 04.09.2018 tarih ve 2018/31 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi
[2] Seri: A, No:11 Tahsilat Genel Tebliği 14.06.2018 tarih ve 30451 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.