İstihdam ve Yatırım Teşvikleri
Semih BİTİRMİŞ
Sosyal Güvenlik Denetmeni
[email protected]
1- GİRİŞ
Son iki yıldır istihdam seferberlikleri kapsamında ilave istihdam yaratmaya yönelik uygulanan politikalar işlerlikte ciddi geri dönüşler sağlamış durumdadır. Bu kapsamda üçlü saç ayağının en önemli aktörü olan devlet, yatırımı ve istihdamı özendirmek amacıyla çeşitli istihdam ve yatırım teşviklerini hayata geçirmiştir. Hali hazırda farklı teşvik uygulamalarıyla işverenler sigorta primi ve ücret noktasında desteklenmekte, bu durum işverenlere önemli katkı sağlamaktadır.
Uygulamada birden fazla teşvik şartını sağlayan işverenlerin, bu teşviklerden hangisinden yararlanacağı, aynı anda birden fazla teşvik uygulanmasından yararlanma imkânın olup olmadığı önemli bir husustur. Bu çalışmamızda özellikle 5510 sayılı kanunun 81. Maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde yer alan ve en çok yararlanılan teşvik olan 5 puanlık işveren desteği özelinde diğer yatırım ve istihdam teşviklerinin aynı anda uygulanıp uygulanmayacağı hususunu irdelemeye çalışacağız.
2- 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KAPSAMINDA UYGULANAN TEŞVİK VE DESTEKLER
- Malullük, Yaşlılık Ve Ölüm Sigortası İşveren Hissesinden 5 Puanlık İndirim
5510 sayılı kanunun 81. Maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde düzenlenen teşvik; malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasından işveren hissesine tekabül eden kısımdan 5 puanlık indirim öngörmektedir. İlgili kanun maddesindeki şartları sağlayan işverenler, çalıştırdıkları her işçi başına işçinin sigorta primine esas kazancı üzerinden kendi hisselerine tekabül eden uzun vadeli sigorta kollarına ait primleri 5 puanlık indirimle ödeyebilmektedir. Yine aynı kanun maddesinin devamında bulunan “Bu fıkra ve diğer ilgili mevzuatla sağlanan sigorta prim desteklerinin aynı dönem için birlikte uygulanması halinde, bu destek öncelikle uygulanır” hükmü ile 5510 sayılı kanunun 81. Maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendindeki teşvikin; diğer koşulların da sağlanması halinde farklı teşvikler ile birlikte uygulanmasında herhangi bir engel bulunmamaktadır.
- Yurtdışına Götürülen Sigortalılara Uygulanan 5 Puanlık Prim İndirimi
Yine 5510 sayılı kanunun 81. Maddesinin birinci fıkrasının (i) bendinde düzenlenen teşvik ile yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere yurt içinden götürülen sigortalıların her biri için işveren hissesine tekabül eden Genel Sağlık Sigortası priminde 5 puanlık indirim söz konusudur. Ancak bu teşvikin diğer istihdam teşvikleri ile birlikte uygulanıp uygulanmayacağı noktasında herhangi bir düzenleme olmamakla birlikte, söz konusu teşvikin uygulama esasları belirlemek üzere Sosyal Güvenlik Kurumunca yayımlanan 22/07/2013 tarih ve 2013/30 sayılı genelgede bulunan “yurtdışında çalıştığı süreler için 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uyarınca malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta primlerinde beş (5) puanlık prim indiriminden yararlanılamayacak, ancak bu sigortalıların çalışmak üzere yurtdışına götürüldüğü/geçici olarak gönderildiği sürelerden dolayı aynı maddenin (i) bendi hükümleri kapsamında genel sağlık sigortası primlerinde beş (5) puanlık prim indiriminden yararlanılacaktır.” Hükmü gereğince bu teşvikten diğer istihdam teşvikleri ile aynı anda yararlanma durumu söz konusu değildir.
5510 sayılı kanunun 81. Maddesinin ikinci fıkrası ile 51 il ile Bozcaada ve Gökçeada ilçelerinde faaliyet gösteren özel sektör işverenleri için öncelikle prime esas kazanç üst sınırına kadar olan kazançlar üzerinden hesaplanacak malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta primlerinde 5 puanlık indirim, ardından prime esas kazanç alt sınırına kadar olan kazançlar üzerinden hesaplanan malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta primlerinde 6 puanlık indirim sağlanmaktadır. İlgili mevzuat hükmünde de açıkça belirttiği üzere bu teşvik belirlenen bölgelerde öncelikle sigortalının prime esas kazancı üzerinden 5 puanlık indirim ile ardından da prime esas alt kazanç üzerinden 6 puanlık indirim ile birlikte uygulanmaktadır.
Örneğin 5000 TL brüt ücret ile çalışan bir işçi için işverenin teşviksiz ödeyeceği sigorta primi 5000 x %37,5 = 1875 TL’dir.
Bu işveren 6 puanlık ilave teşvik kapsamında bulunan bir ilde faaliyet gösteriyorsa bu defa öncelikle işçinin sigorta prime esas kazancı üzerinden hesaplanacak 5 puanlık indirimden ardından da asgari ücret üzerinden hesaplanacak 65 puanlık indirimden yararlanacaktır. Bu defa söz konusu işveren 1875- (5000x%5+2558, 40x%6)= 1471,50 TL sigorta primi ödeyecektir.
- Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararlar Uyarınca Uygulanan Teşvik
5510 sayılı kanunun Ek 2. Maddesi kapsamında uygulanan teşvik ile Prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin; işveren hisselerinin tamamına veya Bakanlar Kurulunca istatistiki bölge birimleri sınıflandırması, kişi başına düşen milli gelir veya sosyoekonomik gelişmişlik düzeyleri dikkate alınmak suretiyle belirlenen illerde işveren hisseleri ile birlikte sigortalı hisselerinin tamamına kadar olan kısmı Ekonomi Bakanlığı bütçesinden karşılanmaktadır. Bu teşvikin uygulama esaslarını belirlemek üzere Sosyal Güvenlik Kurumunca yayımlanan 22/08/2012 tarih ve 2012/30 sayılı genelge uyarınca teşvik kapsamına giren bir sigortalı için öncelikle 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde öngörülen beş puanlık prim indiriminden, ardından söz konusu öngörülen destekten yararlanılacaktır. Bu teşvik ile ilave 6 puanlık teşvikin aynı anda uygulanması mümkün değildir. Buna göre 2019 rakamlarıyla asgari ücretli bir işçi için teşvikten yaralanma şekli aşağıdaki Tablo-1’de belirtildiği şekilde olacaktır.
TABLO-1
| TEŞVİKSİZ TUTAR (%37,5) |
TEŞVİK TUTARI (% 5 + % 15,5) |
TEŞVİK SONRASI TUTAR ( % 17) |
| 959,40 TL |
524,47 TL |
434,93 TL |
5510 sayılı kanunun geçici 78. Maddesi 2019 yılı içerisinde işverenlere çalıştıkları sigortalı sayısına ve kanunda belirtilen diğer şartları yerine getirmesi karşılığında işçi başına belirli miktarlarda destek sağlamakta, bu destek miktarı işverenlerin Sosyal Güvenlik Kurumuna olan prim borçlarından resen mahsup edilecektir. Bu desteğin uygulanmasında işverenin yaralandığı diğer destek ve teşviklerde aynı anda uygulanabilmektedir.
3- 4447 İŞSİZLİK SİGORTASI KAPSAMINDA UYGULANAN TEŞVİKLER
- İşsizlik Ödeneği Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Prim Teşviki
4447 sayılı kanunun 50. maddesi uyarınca kapsama giren sigortalı için, işsizlik ödeneğine hak kazandığı süre boyunca prime esas kazanç alt sınır üzerinden hesaplanan kısa vadeli sigorta primlerinin %1’i ile uzun vadeli sigorta primleri ve genel sağlık sigortası priminin tamamı, kalan işsizlik ödeneği süresince İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır. Yine aynı maddenin devamında bulunan “Bu maddeyle düzenlenen destek unsurundan diğer ilgili mevzuat uyarınca ayrıca yararlanmakta olan işverenler; aynı dönem için ve mükerrer olarak bu destek unsurundan yararlanamaz.” hükmüne istinaden işverenler bu teşvikten yararlandıkları süre boyunca diğer mevzuat hükümlerine göre düzenlenen teşviklerden aynı anda yararlanamazlar.
- Genç, Kadın Ve Mesleki Belge Sahibi Olanların İstihdamına Yönelik Teşvik ve İşbaşı Eğitim Programını Tamamlayanların İstihdamına Yönelik Teşvik
4447 sayılı kanunun geçici 10. Maddesi uyarınca Özel sektör işverenlerine, 01/03/2011 – 31/12/2020 tarihleri arasında işe aldıkları sigortalılar için, sigorta primine esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren payının tamamının İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmasına imkân sağlanmıştır. Aynı maddenin sekizinci fıkrasında bulunan “Bu maddeyle sağlanan destek unsuru, 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait oranı üzerinden, bu maddede belirtilen esaslar dikkate alınarak uygulanır.” Hüküm gereği bu maddeyle düzenlene teşvik ile 5 puanlık işveren teşviki aynı anda uygulanabilmektedir.
4447 sayılı kanunun geçici 15. Maddesi uyarınca Türkiye İş Kurumu tarafından 31/12/2018 tarihine kadar başlatılan işbaşı eğitim programlarını tamamlayanları üç ay içinde işe alan özel sektör işverenlerine işe aldıkları bu sigortalılar için, sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanacak sigorta primi işveren payının tamamının İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmasına imkân sağlanmıştır. Yine bu maddenin devamında bulunan “işe alındıkları işyerinin imalat sanayi sektöründe faaliyet göstermesi hâlinde 42 ay, diğer sektörlerde ise 30 ay süre ile 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uygulandıktan sonra kalan sigorta primlerinin işveren hisselerine ait oranına göre ve aynı Kanunun 82 nci maddesi uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan tutar Fondan karşılanır. “ hüküm gereği bu maddeyle düzenlenen teşvik ile 5 puanlık işveren teşviki aynı anda uygulanabilmektedir.
Örneğin her iki teşvik kapsamında işe alınan işçinin asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primi 2558 x %37,5=959,40 TL iken teşvik sonrası uygulanan 2558 x (%5+%15,5)=524,47 TL’lik indirim ile ödenecek sosyal güvenlik primi 434,93 TL olacaktır.
4447 sayılı kanunun geçici 19. Maddesine göre 1/1/2018 ila 31/12/2020 tarihleri arasında işe alınan ve kapsama giren sigortalılar için; İmalat veya bilişim sektöründe faaliyet gösteren işyerleri için; brüt asgari ücreti geçmemek üzere prime esas kazanç üzerinden hesaplanan sigortalı ve işveren hissesi primlerinin tamamı; diğer sektörlerde faaliyet gösteren işyerleri için; prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigortalı ve işveren hissesi primlerinin tamamı İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanacaktır. Aynı maddenin on ikinci fıkrasında bulunan “Bu maddeyle sağlanan teşvikten yararlanmakta olan işverenler, bu teşvikten yararlanılan ayda aynı sigortalı için diğer sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerinden yararlanamaz.” Hüküm gereği bu teşvikten yararlanan işverenlerin diğer mevzuat hükümlerinden kaynaklanan teşviklerden yararlanma imkanı bulunmamaktadır.
- Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşyerlerinde İşsizlik Sigortası İşveren Hissesi Teşviki
4447 sayılı kanunun ek-4 maddesi uyarınca 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alıp ondan fazla çalışanı bulunan ve üç yıl içinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmeyen işyerlerinde çalışanların işsizlik sigortası işveren hissesi teşviki olarak bir sonraki takvim yılından geçerli olmak üzere ve üç yıl süreyle %1 olarak uygulanacaktır.
Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca 31/12/2018 tarihli ve 30642 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan ve Ondan Fazla Çalışanı Bulunan İşyerlerinde İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı Teşvikinden Yararlanılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğin 4. Maddesinin 3. Fıkrasında “4447 sayılı Kanunun geçici 19 uncu maddesi, 24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununun ek 1 inci maddesi kapsamında prim desteğinden veya işsizlik sigortası primini kapsayan diğer sigorta prim teşviki, destek veya indirimlerden yararlanan işverenler aynı ayda aynı sigortalı için bu maddede belirtilen teşvikten yararlanamaz.” Denilmektedir. Buna göre bu teşvikten yararlanan işverenler işsizlik sigortası primini kapsayan herhangi bir teşvikten yararlanamazlarken, diğer sınırlama durumları saklı kalmak kaydıyla işsizlik sigortası primini ihtiva etmeyen diğer teşviklerden yararlanabilmektedirler.
4- DİĞER MEVZUAT HÜKÜMLERİNDEN KAYNAKLANAN TEŞVİKLER
- Sosyal Hizmetlerden Faydalanan Çocukların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik İle Sosyal Yardım Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik
2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunun Ek-1 maddesi uyarınca sosyal hizmetlerden faydalanan çocukların istihdamı durumunda prime esas kazanç alt sınır üzerinden hesaplanan sigorta primi ve işsizlik sigortası priminin sigortalı ve işveren hissesinin tamamı Hazine tarafından karşılanacaktır.
3294 sayılı sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunun Ek-5. Maddesi uyarınca sosyal yardım alanların istihdamı halinde prime esas kazanç alt sınır üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin tamamı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından karşılanacaktır.
Her iki teşviki düzenleyen kanun maddelerinde bu teşviklerin diğer teşvik ve desteklerle aynı anda uygulanıp uygulanmayacağı yönünde bir yasaklama bulunmamaktadır. Bu teşviklerin uygulama esaslarını belirlemeye yönelik yayımlanan genelgeler incelendiğinde kapsam dahilinde olan sigortalıların asgari ücrete kadar olan kazançlarında teşviklerin belirlediği oranlar dahilinde indirim yapılacağı, asgari ücreti aşan kısımlara ilişkin olarak da 5 puanlık işveren teşvikinin aynı anda uygulanmasında bir sakınca olmadığı görülmektedir. Örneğin Tablo-2’de 2828 sayılı kanun kapsamında çalışan ve prime esas kazanç üst sınırı üzerinden ücret alan bir sigortalının 2019 verilerine göre sigorta primi hesaplanmıştır.
TABLO-2
| TEŞVİKSİZ TUTAR (%37,5) |
TEŞVİK TUTARI (%5xSPEK) + (%15,5xAÜ) |
TEŞVİK SONRASI TUTAR %37,5 – ((%5xSPEK) + (%15,5xAÜ)) |
| 7.195,50 TL |
1.355,95 TL |
8.839,55 TL |
- Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerine İlişkin Teşvik İle Kültür Yatırımları Ve Girişimleri Hakkında Uygulanan Sigorta Primi Teşviki
5225 sayılı Kültür Yatırımlarını ve Girişimlerini Teşvik Kanunun 5. Maddesi uyarınca Kültür Yatırım Belgesi almış olan işyerlerinde fiilen çalışan sigortalıların prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin 3 yıl boyunca %50’si, Kültür Girişim Belgesi almış işyerlerinde fiilen çalışan sigortalıların ise prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin 7 yıl boyunca %25’i, Kültür ve Turizm Bakanlığı bütçesine konulan ödenekten karşılanmaktadır.
5746 sayılı Araştırma Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 3. Maddesine göre Ar-Ge/Tasarım ve destek personeli ile 4691 sayılı Kanununun geçici 2 nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden muaf olan personelin; ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, 31/12/2023 tarihine kadar Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanmaktadır.
Yine yukarıda belirttiğimiz üzere Her iki teşviki düzenleyen kanun maddelerinde bu teşviklerin diğer teşvik ve desteklerle aynı anda uygulanıp uygulanmayacağı yönünde bir yasaklama bulunmamaktadır. Bu teşviklerin uygulama esaslarını belirlemeye yönelik yayımlanan genelge ve tebliğler incelendiğinde kapsam dahilinde olan sigortalıların hem söz konusu teşviklerden hem de 5 puanlık işveren teşvikinin aynı anda uygulanmasında bir sakınca olmadığı görülmektedir.
- Engelli Sigortalı İstihdamına Yönelik Teşvik
4857 sayılı kanunun 30. Maddesi uyarınca Özel sektöre ait işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hisselerinin tamamının Hazinece karşılanması sağlanmıştır. Bu teşvikin uygulama esaslarını gösteren Sosyal Güvenlik Kurumunca yayımlanan 2008/77 sayılı genelgede “Diğer teşvik Kanunlarına istinaden sigorta primi işveren hissesi teşviki uygulamasından yararlanmakta olan işverenlerin, teşvik kapsamına giren özürlü sigortalılarından dolayı aynı dönem için ve mükerrer olarak 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinde öngörülen teşvikten yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır.” denilse de uygulamada asgari ücretin üzerinde prime esas kazanç bildirimi yapılan sigortalılarda 5 puanlık işveren teşvikinin uygulanmasında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.
5- SONUÇ
Milli ekonomi hedeflerinin gerçekleşmesi ve devletimizin uyguladığı istihdam politikalarının daha etkili sonuçlar vermesi noktasında istihdam ve yatırım teşvikleri işverenlere büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Uygulamada teşvik ve desteklerin farklı mevzuat hükümlerince belirlenmesi ve yeknesak bir görüntü sağlamaması karışıklıklara neden olmaktadır. Bir işveren aynı anda birden fazla teşvik ve destek unsurunun şartlarını sağlaması durumunda bunlardan hangilerinin birlikte uygulanıp uygulanmadığı hususunda tereddütte düşebilmektedir. Buna göre yukarıda açıklamaya çalıştığımız hususların dikkate alınması; oluşabilecek hak kayıplarının giderilmesinde önemli bir yer tutacaktır.
KAYNAKLAR
– 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
– 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu
– 4857 sayılı İş Kanunu
– 5746 sayılı Araştırma Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun
– 5225 sayılı Kültür Yatırımlarını ve Girişimlerini Teşvik Kanunu
– 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu
– 3294 sayılı sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu
– İlgili Genelge ve Tebliğler
