Vergi-Cezalar İdari ve Yargısal Çözümler
İsmail KÖKBULUT
Yeminli Mali Müşavir
ismail@kokbulut.comMehmet Göktuğ KÖKBULUT
Stj. Avukat
Yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durum ilgili birim tarafından tarafınıza yazı ile bildirilir.
Eğer inceleme sonucunda bir vergi kaybı ve kaçağı olduğu iddiası ile ilgili bir rapor varsa başvurabileceğimiz çeşitli alternatif yollar bulunmakta. Bu yolların bir kısmı idari bir kısmı ise yargı yolunun seçilmesi ile yürütülmekte. İnceleme ve sonrasında başvurabileceğiniz yollar kısaca aşağıda açıklamaya çalıştık.
Tutanakta Dinlenme Talep Edebilirsiniz
Dinlenme, incelemede yasal düzenlemelere aykırı tarhiyat öngörüldüğünü düşünüyorsanız, ve Müfettiş bu itirazlarınıza katılmıyor ise yazılacak vergi ve cezalara ilişkin olarak yazılacak vergi inceleme raporunu okuyup değerlendirecek olan Rapor Değerlendirme Komisyonunda konu ile ilgili açıklama yapmanız mümkün. Bu talep ile rapor nihai hale gelmeden önce itirazlarınızı Rapor Değerlendirme Komisyonu da iletmiş olursunuz. Bu komisyonlara itirazlarını iletmiş olmanız vergi ve ceza tarhiyatını ortadan kaldırmayabilir. Yapmış olduğunuz itiraz veya ilave bilgi veya belgelerin yapılacak tarhiyatı ortadan kaldıracak nitelikte ve sağlamlıkta olması gerekir. Aksi halde komisyonda dinlenmiş olmanız sonucu değiştirmeyecektir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma İsteyebilirsiniz
Vergi incelemelerinde mükellefe tarhiyat öncesi uzlaşma talep edip etmediğine ilişkin bir soru sorulur ve bu husus tutanakta yer alır. Tarhiyat öncesi uzlaşma talep ederseniz vergi inceleme raporları vergi dairesine gönderilmeden ve tarhiyat yapılmadan önce vergi incelemesinin yapıldığı inceleme birimi tarafından oluşturulan Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Komisyonunda belirlenen tarihte raporda öngörülen vergi ve cezalar uzlaşma konusu edilmekte. Bu komisyondan da vergi ve cezaların öngörüldüğü raporda katılmadığınız iddialara ilişkin itiraz, açıklama bilgi ve belgelerin sunulması mümkün. Tarhiyat öncesi uzlaşmada raporun içeriği ile mükellef tarafının itiraz gerekçeleri önemli ve bu hususlara göre uzlaşma vaki olabilir. Bu seçenekte vergi cezalarında büyük oranda indirim olabildiği gibi vergi asıllarından da indirim olması mümkün.
Uzlaşma Talep Edilemeyecek Haller
Tarhiyat öncesi veya sonrası uzlaşma Vergi Usul Kanununun 359’uncu maddede yazılı fiillerle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi halinde tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalar ile bu fiillere iştirak edenlere kesilecek cezalar için uzlaşma imkanından faydalanmak mümkün değil. Bu fiiller kaçakçılık suçları ve cezaları olarak Vergi Usul Kanununun 359’uncu maddesinde sayılmış olup ziyaı uğratılan verginin üç katı tutarında vergi ziyaı cezası ile cezalandırılan fillerden oluşmakta.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Olursa
Tarhiyat öncesi uzlaşma komisyonu ve mükellef belli bir vergi ve ceza tutarında anlaşma sağlarsa uzlaşma tutanağı düzenlenir ve ilgili vergi dairesine intikal ettirilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra ilgiliye tebliğ edilmiş ise ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Uzlaşılan vergi ve cezalara karşı dava açılamaz.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Olmazsa
Tarhiyat öncesi uzlaşma için talepte bulunmadınız ya da vergi ve ceza tutarları konusunda uzlaşamadınız ya da başvurunuzu geri aldınız, o zaman vergi inceleme raporu vergi dairesine gönderilecek. Vergi dairesi raporu aldıktan sonra tarafınıza vergi/ceza ihbarnamesi düzenleyecek ve mükellefe tebliğ edilecek. Tebligat mükellefin eline geçtikten sonra başvurulacak seçenekler ortaya çıkmakta. Bu seçenekler özetle;
— Vergi Usul Kanununda yer alan cezalarda indirim maddesinden faydalanmak suretiyle ödeme yapmak. Bu yola başvurulduktan sonra herhangi bir uzlaşma veya itiraz aşaması bulunmamakta.
— Tarhiyat sonrası uzlaşma talebinde bulunmak. Bu seçenekten faydalanabilmek için önceki süreçte tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunulmamış veya bulunulmamış olsa bile tarhiyat öncesi uzlaşma toplantısından en az bir gün öncesinden vazgeçilmiş olması halinde de tarhiyattan sonraki uzlaşma için başvuru yapılabilir. Tarhiyat sonrası uzlaşma başvuru süresi vergi ve ceza ihbarnamelerinin tebliğinden itibaren 30 gündür.
— Vergi ve cezalara karşı dava açmak. Önceki seçenekleri kullanan yani cezalarda indirim veya tarhiyat öncesi veya sonrası uzlaşma talep edip uzlaşan mükellefin aynı vergi ve cezalara karşı dava açma yolu yok. Ancak vergi ve cezalara karşı daha önce tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilmiş ise bu durumda dava açma süresi durmakta. Tarhiyat sonrası uzlaşma gerçekleşmemiş ya da olumsuz sonuçlanması halinde dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az süre kalmış ise 15 gün içerinde vergi ve cezalara karşı dava açılma yolu açık.
Dava açma süresi vergi ve ceza ihbarnamelerinin tebliğinden itibaren 30 gündür. Tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilmiş olmasına rağmen aynı sürede vergi ve cezalara karşı dava açılabilir. Ancak uzlaşma sonuçlanıncaya kadar vergi mahkemesince olay incelenmez uzlaşma sonucu beklenir. Uzlaşma olumlu sonuçlanırsa dava ortadan kalkar.
Mükellef tarafından tarhiyat öncesi veya sonrası uzlaşma talep edilip uzlaşma sağlanmış ise sözkonusu vergi veya cezalar için dava açılamaz. Aynı şekilde uzlaşma sağlanması halinde cezalarda indirim hükümleri uygulanmaz.
Dava Süreci
Vergi ve cezalara karşı mükellefler ile kendilerine vergi cezası kesilenler tarh edilen vergilere ve kesilen cezalara karşı vergi mahkemesinde dava açabilirler. Vergi mahkemesinde dava açma süresi özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde tarh edilen vergi ve cezaların tebliğinden itibaren otuz (30) gündür.
Vergi Mahkemesi Süreci
Mükellef veya kendisine vergi cezası kesilenler tarh edilen vergi ve cezalara karşı vergi mahkemesinde dava açabilir. Dava açma süresi temel olarak tarh edilen vergi ve cezalara karşı ilgililere tebligattan itibaren 30 gündür. Ancak tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilmesi halinde bu süre durmakta ve uzlaşma vaki olmadığı tarihten itibaren süre işlemekte ve bu süre 15 günden az ise 15 gün içerinde dava açılmalıdır. Başvuru süresinin hak düşürücü olduğu unutulmamalıdır.
Vergi uyuşmazlıklarından doğan davaların açılması tarh edilen vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemlerini durdurur. Bu tür davalarda ayrıca yükümlülerin yürütmenin durdurulmasını istemelerine gerek yoktur.
Vergi mahkemesi mükellef veya kendisine ceza kesilen taraf yani davacı lehine sonuçlanabileceği gibi idare lehine de sonuçlanabilir. Her iki durumda da karşı taraf yani aleyhine karar çıkan taraf kararın tebliğinden itibaren 30 gün içerinde istinaf yoluna başvuru yolu bulunmakta. Ancak vergi mahkemesi kararının davacı yani mükellef veya kendisine vergi cezası kesilen aleyhine sonuçlanması halinde ilgili vergi dairesi tarafından vergi ve cezaların tahsili işlemlerine başlanır.
İstinaf Süreci (Bölge İdare Mahkemesi)
Vergi mahkemelerinin kararlarına karşı başka kanunlarda farklı bir kanun yolu öngörülmüş olsa dahi mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde (istinaf yoluna) başvurulabilir. Ancak konusu beş bin TL’yi geçmeyen vergi davalarında vergi mahkemesince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna kapalı olduğu için başvurulamıyor.
Bölge İdare Mahkemesi, ilk derece mahkemesi olan Vergi mahkemesi kararını uygun bulursa istinaf başvurusunun reddine, vergi mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde ise istinaf başvurusunun kabulüne karar verir. Vergi mahkemesi kararının kaldırılmasına karar verirse bu halde bölge idare mahkemesi yeniden karar verir. Konusu yüz on yedi bin TL aşmayan vergi davalarında bölge idare mahkemesi kararları kesindir ve temyize başvurulamaz.
Temyiz süreci (Danıştay)
Bölge idare mahkemesi kararları (İdari Yargılama Usulü Kanunu 46. Maddeye göre) kararın tebliğinden itibaren başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi 30 gün içinde Danıştay’a temyiz edilebilir.
Danıştay temyiz incelemesi sonucu kararı uygun bulursa onar. Onamaya ilişkin karar vergi mahkemesine ve bir örneği de bölge idaresi mahkemesine gönderilir. Bölge idare mahkemesi Danıştay’ca verilen bozma kararına uyabileceği gibi kararında da ısrar edebilir.
Bölge İdare Mahkemesi bozmaya uymayarak kararında ısrar ederse, ısrar kararının temyizi halinde, talep konusuna göre Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunca incelenir ve karara bağlanır. Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulları kararlarına uyulması zorunludur.