Yıllara Yaygın İnşaat İşe Başlama
İbrahim DÖNER
SM. Mali Müşavir
ibrahimdoner66@gmail.com
I-GİRİŞ
Değerli okurlar, bu makalemizde yıllara sâri inşaat işlerinde işin başlangıç ve iş süreçleri hakkında detaylı bilgiler vererek, proje hazırlama aşamaları, proje çeşitleri, yaklaşık maliyetlerin tespit edilme yöntemlerini, teminat çeşitlerini anlatarak, yıllara sâri inşaat işlerinde muhasebe sistemleri, yapılacak muhasebe kayıtları ve yıl sonu işlemlerine değineceğim.
II– YILLARA SÂRİ İNŞAAT İŞLERİNDE İŞE BAŞLAMA SÜRECİ
İhaleye girecek firmalar iş sahibinin yaptıracağı işle ilgili düşündüğü projeyi inceleyip fikir sahibi olduktan sonra işin sürecini başlatmaktadır. İşi alacak firmalar, kendi bünyesinde uzman personeli varsa bu personellere, yoksa dışarıdan bu işi yapan firmalara projeleri yaptırır, metrajları, pursantajları işin projesine göre çizdirir.
Proje aşaması ön proje, kesin proje ve uygulama projesi olarak üç aşamadan oluşmaktadır.
Ön Proje: Gerekli arazi ve zemin araştırmaları yapılmadan, bilgilerin haritalardan hazırca alındığı, fizibilite çalışmaları sonucu elde edilen plan, kesit ve iş aşamalarının belirlendiği çözüm projesidir.
Kesin Proje: Bütün araştırmaları yapılarak hazırlanan, arazi ve zemin araştırmaları yapılmış, yapı elemanlarının ölçülendirip boyutlandırdığı teknik özelliklerin detaylıca belirlendiği projedir.
Uygulama Projesi: Yapının her türlü ayrıntısının ve detayının yazılı olduğu projedir.
Yapılacak inşaatın türü ve özelliğine göre inşaat projeleri çeşitli alt projelerin bir araya getirilmesiyle oluşmaktadır. Söz gelimi yapı inşaatı projesinde aşağıdaki alt projeler yer alır.
– Statik proje (İnşaat Mühendisi)
– Mekanik tesisat projesi, ısı yalıtım projesi, doğalgaz iç tesisat projesi, asansör projesi (Makina Mühendisi),
– Elektrik tesisat ve paratoner projesi, (Elektrik Mühendisi)
– Harita teknik uygulama projesi, (Harita ve Kadastro Mühendisi),
– İç mimari proje, (İç Mimar)
– Alt yapı projesi, (İnşaat Mühendisi)
– Peyzaj projesi, (Peyzaj Mimarı)
Bu projeler hazırlanırken işlerin teknik ve detay özelliklerini gösteren bilgilere yer verilir.
III-YILLARA SÂRİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE İHALE USULLERİ
Proje hazırlama sürecinden sonraki aşama işin ihale usulünün kurum tarafından belirlenmesidir.
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu uyarınca yapım işleri ihalesinde uygulanacak ihale usulleri aşağıdaki gibidir.
a) Açık İhale Usulü
b) Belli İstekliler Arasında İhale Usulü
c) Pazarlık Usulü
a) Açık İhale Usulü
Bütün isteklilerin teklif verebileceği bir sistemdir. Bu ihale usulünde belirli bir sayıda teklif verilmesi beklenmez. Bir kişi bile teklif verse ihaleyi alabilir.
b) Belli İstekliler Arasında İhale Usulü
Yapılacak ön değerlendirme ve yeterlilik sonucunda, idarece davet edilen isteklilerin teklif verebileceği bir sistemdir. Kanunda belirtilen ön yeterlilik dokümanı ve ön yeterlilik ilanında belirtilen değerlendirme kriterlerine göre ihale makamı tarafından değerlendirme yapılır. Kriterleri uygun bulunan kurum ve kuruluşlara idare tarafından davetiye gönderilir. Ön yeterlilik değerlendirmesi uygun bulunmayan kurum ve kuruluşlara gerekçeleri yazılı olarak bildirilir. İşin özelliği uzmanlık veya teknoloji gerektirmesi durumunda açık ihale usulü ile temin edilemeyen mal veya hizmetler, bu ihale usulüne göre temin edilir.
c) Pazarlık Usulü
Bu ihale usulü aşağıdaki hallerde uygulanır.
Açık ihale usulü veya belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılan ihale sonucunda teklif çıkmaması halinde,
Doğal afetler, salgın hastalıklar, can ve mal kaybı tehlikesi, yapım tekniği açısından özellik arz eden, can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde, idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin yapılmasının zorunlu olması durumunda,
Savunma ve güvenlikle ilgili özel durumların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması halinde,
İhalenin, araştırma ve geliştirme sürecine ihtiyaç gösteren ve seri üretime konu olmayan nitelikte olması halinde,
İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin özgün nitelikte karmaşık olması, teknik ve malî özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenememesi durumunda,
Yaklaşık maliyeti Elli Milyar Türk Lirasına kadar olan malzeme ve hizmet alımları için uygulanır.
IV- TEMİNAT SİSTEMİ VE ÇEŞİTLERİ
Sözleşme şartlarına göre üstlenilen yapım işini yerine getirebilmek için ihale makamı tarafından, kurum ve kuruluşlardan teminat alınmaktadır.
Üçüncü bir kişinin, bir işin yapılmasını üstlenmesi ve gerçekleşen bir alacağın süre içinde sözleşmedeki şartlara göre geri almak üzere verdiği ve gerçekleşmemesi halinde yasal yaptırımı gündeme gelen sözleşme gereği alınan değere “teminat” denir.
İnşaat ve onarım işlerinde ihaleye girecek kuruluşlar bedel üzerinden geçici ve kesin teminat vermeleri gerekmektedir.
1. GEÇİCİ TEMİNAT
İnşaat ve onarım işleri ihalesine girecek müteahhit firmalardan teklif bedeli üzerinden %3 oranında geçici teminat alınır. Danışmanlık işleri ihalesinde geçici teminat alınmaz.
Teklif bedeli 500.000 TL olan bir işin geçici teminatı bedeli aşağıdaki gibi hesaplanır.
500.000 X 0.03= 15.000 TL
2. KESİN TEMİNAT
Taahhüdün sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla sözleşme yapılmadan önce, müteahhit firmadan ihale bedeli üzerinden % 6 oranında kesin teminat alınır.
İhale bedeli, 2.000.000 TL olan bir işin kesin teminatı bedeli aşağıdaki gibi hesaplanır.
2.000.000 X 0,06= 120.000 TL
3. TEMİNAT OLARAK KABUL EDİLEBİLECEK DEĞERLER
– Tedavüldeki Türk Parası,
– Bankalar veya özel finans kurumları tarafından verilen teminat mektupları,
– Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri ve bu senetler yerine düzenlenen belgeler,
Teminat mektuplarının kapsam ve şeklini Kamu İhale Kurumu belirler.
Geçici teminat mektubunda süre belirtilir. Teklifin geçerlilik süresi uzatılırsa geçici teminat mektubunun süresi de uzatılır.
Kesin teminat mektubunun süresi işin bitiş tarihi dikkate alınmak şartıyla Kurum tarafından belirlenir.
Mevzuata aykırı olarak düzenlenen teminat mektupları kurum tarafından alınmaz. Bu mektuplar ilgili kurum ve kuruluşlara iade edilir.
V- KURUM TARAFINDAN YAKLAŞIK MALİYETLERİN BELİRLENME AŞAMASI
Yapım işlerinde diğer bir aşama yaklaşık maliyetlerin tespit edilmesidir. Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idare, her türlü fiyat araştırması yaparak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyetleri belirlemek için fiyat toplar.
İhale konusu yapım işine ait yaklaşık maliyetler belirlenirken aşağıdaki yöntemler kullanılır.
– İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlerin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar,
– Kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanmış birim fiyat ve rayiçler,
– İlgili meslek odaları, üniversiteler veya benzeri kuruluşlarca belirlenerek yayınlanmış fiyat ve rayiçler,
– Yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren, konusunda deneyimli kişi ve kuruluşlardan alınacak ihale konusu işe benzer nitelikteki işlere ilişkin maliyetler,
İdare isterse ek olarak meslek odalarından veya piyasadan teklif alarak fiyat araştırması yapabilir.
İdare, fiyat araştırması yaparken tereddüt edilen konularda Ticaret ve Sanayi Odalarından alınacak yazılı bilgiyle fiyatları ve rayiçleri netleştirebilir.
VI – İHALE TEKLİFLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Kamu kurum ve kuruluşlarına verilen ihale teklifleri, ihale komisyonu tarafından incelenir. İsteklilerin belge ve bilgileri kontrol edilir. İhale komisyonu işin yapılabilmesi için belirlenen yeterliklere ve dokümanlardaki şartlara bakar. Uygun olmayan teklifleri değerlendirme dışı bırakır.
İhale komisyonu son aşamada ekonomik açıdan en avantajlı teklifi veren isteklinin üzerinde işi bırakır. İhale yetkilisi karar tarihini izleyen beş iş günü içinde ihale kararını onaylar. Bu kararı ihaleyi kazanan kuruma tebliğ eder.
VII –YILLARA YAYGIN İNŞAAT İŞLERİNDE MUHASEBE HESAP PLANININ OLUŞTURULMASI VE MALİYET HESAPLARININ TAKİP EDİLMESİ
İnşaat taahhüt işleri bazı durumlarda başladığı yıl bitirilmekte, bazı durumlarda ise ileriki yıllara sarkmaktadır. Müteahhit firma inşaat taahhüt işini, bir bedel karşılığında yapımını üstlenmekte ve bu işleri başkası adına yapıp teslim etmektedir. İş sahibi ise müteahhide bedel karşılığında iş yaptıran kişidir. İş sonucunda ortaya çıkan hizmet iş sahibine aittir. Müteahhit iş bitiminde sadece gelir elde edecek olup, teslim ettiği hizmet karşılığında hiçbir tasavvufu olmayacaktır. Müteahhit firma için yıllara sâri inşaat işleri bir hizmet üretim faaliyetidir.
1. BAŞLADIĞI YILDA BİTİRİLEN İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE MUHASEBE UYGULAMALARI
Başladığı yılda tamamlanan inşaat taahhüt işlerine ait istihkak gelirleri dönem içerisinde 600 YURTİÇİ SATIŞLAR hesabının alacağına yazılarak takip edilir.
İşletme taahhüt etmiş olduğu inşaat işiyle ilgili yaptığı bütün masrafları ve giderleri 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ hesabının borcunda, gider çeşitlerini ayrı ayrı açarak yardımcı hesap düzeyinde takip eder.
Tek düzen hesap planı gereği, işletmedeki stokların takip edilebilmesi için, inşaat taahhüt işlerinde doğrudan alınan malzeme bedelleri satın alındığında ilk önce, 150 İLK MADDE VE MALZEME hesabının borcuna kayıt edilir.
Malzemeler, şantiyede kullanıldıkça 150 İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ hesabının alacağına karşılık, 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ hesabının borcuna virman yapılır.
İnşaat taahhüt işleri yapan işletmelerin muhasebe hesap planlarında 710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ, 720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ, 730 GENEL ÜRETİM GİDERİ hesapları yer almaz. Bu hesaplar mamul üretimi yapan işletmelerin kullandığı hesaptır. (Örneğin, konut üretim hizmetleri)
İnşaat taahhüt işleri yapan işletmeler, ihtiyaç olması halinde 750, 760, 770, 780 kodlu hesapları isteğe bağlı olarak kullanabilecektir.
2. YILLARA SÂRİ İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE (ERTESİ YILA SARKAN) MUHASEBE UYGULAMALARI
Yıllara yaygın inşaat taahhüt işi yapan firmalar hizmet üretimi yapan firmalardır.
Yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde yapılan işlerle ilgili maliyetler, 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI’ nda takip edilir.
Tek düzen hesap planı gereği, işletmedeki stokların takip edilebilmesi için, inşaat taahhüt işlerinde doğrudan alınan malzeme bedelleri satın alındığında ilk önce, 150 İLK MADDE VE MALZEME hesabının borcuna kayıt edilir.
Yıl sonunda, 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ hesabındaki tutarlar, 741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI’ na alacak kaydı yapılarak, yıl sonu maliyetleri 170 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ HESABI’ nın borcuna aktarılır.
İşin başlangıç tarihinden bitiş tarihine kadar alınan istihkak bedelleri, 350 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞ BEDELLERİ HESABI’ nda takip edilir.
170-78 nolu hesaplar ile 350-358 nolu hesaplar inşaat taahhüt işleri yapan işletmeler için ayrılmıştır. İnşaat taahhüt işlerinin birden fazla olması halinde, yardımcı hesapların yetmeyeceği durumlarda her iş için bu hesaplar detaylı olarak tasnif edilir. Örneğin, firma birinci işi aldığı anda o işlerin maliyetini 170 nolu hesapta, ikinci işin maliyetini ise 171 no.lu hesapta takip ederek izlemelidir. Bu durumda her proje için tutulacak yardımcı defterler, defteri kebir hükmünde olacaktır.
İnşaat taahhüt işleri bittiği tarihte, 170 hesabındaki maliyetler 622 SATILAN HİZMET MALİYETİ hesabının borcuna kayıt edilir.
İnşaat taahhüt işleri bittiği tarihte, 350 hesabındaki istihkak gelirleri, 600 YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI’ nın borcuna kayıt edilerek gelir tablosu hesaplarına aktarılır.
Gerekli olması durumunda, 750-760-770-780 numaralı hesaplarda işletmeler tarafından serbest olarak kullanılabilecektir.
Yıllara sari inşaat işleri hariç, başka işlerden gider oluşması durumunda ortak giderlerden inşaat taahhüt işine düşen pay hesaplanarak orantılı şekilde inşaat taahhüt işinin maliyetine eklenmelidir.
Yıllara yaygın inşaat işlerinde ortak giderlerden pay düşmesi ve dağıtım yapılması durumunda;
750 hesabı 751 yansıtma hesabıyla,
760 hesabı, 761 yansıtma hesabıyla,
770 hesabı, 771 yansıtma hesabıyla,
780 hesabı, 781 yansıtma hesabı aracılığıyla alacak kaydı yapılarak kapatılır. Yansıtma hesapları ise, 170 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ HESABI’ nın borcuna kayıt edilir.
750-760-770-780 kodlu hesaplarda yer alan giderlerden yıllara sâri işlere düşen kısımlar 751-761-771-781 kodlu hesapların alacağı karşılığında,
630 ARAŞTIRMA GELİŞTİRME GİDERLERİ,
631 PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERLERİ,
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ,
660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ
661 UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ hesaplarının borcuna kayıt edilerek gelir tablosu hesaplarına yansıtılır.
Yıllara sâri inşaat işlerinde gelir ve gider maliyetleri 690 Dönem Karı veya Zararı hesabında toplanır.
Bu hesapta yer alan tutardan vergi karşılıkları düşüldükten sonra, kalan tutar 692 Dönem Net Karı veya Zararı Hesabına kayıt edilir.
Bu bakiye alacak verirse ilgili tutar, 590 Dönem Net Karı Hesabına, borç bakiyesi vermesi durumunda ise 591 Dönem Net Zararı Hesabına aktarılarak dönem sonu işlemleri yapılır.
3. YAPILACAK MUHASEBE KAYITLARI
XYZ A.Ş. Sağlık Bakanlığından aldığı inşaat işi için, 39,200 TL + %18 KDV ile 10 ton inşaat demiri almıştır. Bedelini çek keşide ederek ödemiştir.
——————————————–/——————————————–
150 İLK MADDE VE MALZEMELER 39.200
150.01 SAĞLIK BAKANLIĞI ŞANTİYE DEPOSU
150.01.01 Demir
191 İNDİRİLECEK KDV 7.056
320 XYZ A.Ş. 46,256
——————————————–/——————————————–
320 XYZ A.Ş. 46.256
103 VERİLEN ÇEK VE ÖD. EMİRLERİ 46.256
——————————————–/——————————————–
XYZ A.Ş. stoklarına aldığı inşaat malzemesinden 5 ton demiri kullanmıştır.
——————————————–/——————————————–
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 19.600
740.01 Sağlık Bakanlığı Şantiyesi
150 İLK MADDE VE MALZEME GİD. 19.600
——————————————–/——————————————–
XYZ A.Ş. Sağlık Bakanlığı şantiyesinin hakediş onaylarını yaptırmak için Şantiye şefini İstanbul’a göndermiştir. Şantiye şefi, yakıt masrafı, yemek ve konaklama ücreti olarak kendi cebinden 1.000 TL ödeme yapmıştır. Şirkete gelince, faturaları muhasebe tarafından kendisine nakit ödenmiştir. Bu işlemler için şantiye şefine ayrıca 180 TL KDV bedeli ödenmiştir.
——————————————–/——————————————–
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 1.000
191 İNDİRİLECEK DV 180
100 KASA 1.180
——————————————–/——————————————–
XYZ A.Ş. Sağlık Bakanlığından aldığı inşaat işi için 2.000.000 TL tutarında kesin banka teminat mektubu vermiştir.
——————————————–/——————————————–
912 KESİN TEMİNAT MEKTUP. BORÇLULAR 2.000.000
Sağlık Bakanlığı
913 KESİN TEMİNAT MEKTUP. ALACAKLILAR 2.000.000
XXX Bankası
——————————————–/——————————————–
XYZ A.Ş. A Bankasından proje kredisi başvurusu yapmıştır. A bankası krediyi verebilmek için B firmasının kefaletini istemiştir. B firması kredinin alınabilmesi için XYZ A.Ş. firması lehine bankaya kefalet vermiştir. Banka 150.000 TL kısa vadeli krediyi XYZ A.Ş. firmasına 2 taksitte ödenecek şekilde ödeme yapmıştır.
XYZ A.Ş. firmasının yapacağı muhasebe kayıtları
——————————————–/——————————————–
922 KEFALETTEN BORÇLULAR 150.000
923 KEFALETTEN ALACAKLILAR 150.000
B firması tarafından kefalet verilmesinin muhasebe kaydı
——————————————–/——————————————–
102 BANKALAR 150.000
A Bankası
300 BANKA KREDİLERİ 150.000
300.01 Proje Kredileri
Kefalet karşılığı alınan kredinin muhasebe kaydı
——————————————–/——————————————–
Müteahhit B firmasının yapacağı muhasebe kaydı
——————————————–/——————————————–
923 KEFALETTEN ALACAKLILAR 150.000
922 KEFALETTEN BORÇLULAR 150.000
——————————————–/——————————————–
KAYNAK:
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu