Belediyelerin 2016 Yılı Faaliyetleri
Mahmut ESEN
Emekli Mülkiye Başmüfettişi
mahmutesen@gmail.com
Özet: İçişleri Bakanlığınca hazırlanmış “2016 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu” başta olmak üzere; “2016 Yılı Maliye Bakanlığı Genel Yönetim Faaliyet Raporu”, Sayıştay ‘ın 2017 Yılı Eylül ayında TBMM’ye sunduğu “2016 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu” ve “2016 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu” ile “2016 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu” vb. dayanılarak; belediyelerimizin 2016 yılı itibarıyla genel faaliyetleri, bütçe gerçekleşmeleri, mali vb. durumları incelenmekte, raporlarda sözü edilen hata/noksanlık/yolsuzluk örnekleri, sorunlara ilişkin çözüm önerilerimiz sunulmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Belediye, Sayıştay, İçişleri Bakanlığı, Genel faaliyet raporu, Denetim, Yolsuzluk.
I-GİRİŞ
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41. maddesi uyarınca; kamu idarelerinin üst yöneticileri ve harcama yetkililerince, birimlerinin yıllık faaliyetlerini yansıtmak üzere, kullandıkları kaynakları, bütçe gerçekleşmelerini, mali durum vb. bilgileri içeren (yıllık) faaliyet raporu hazırlanması ve kamuoyuna da açıklanması gerekmektedir.
Mahalli idarelerce hazırlanan idare faaliyet raporlarının birer örneği İçişleri Bakanlığına gönderilir.İçişleri Bakanlığı bu raporları esas alarak, kendi değerlendirmelerini de içeren, mahalli idareler genel faaliyet raporunu hazırlar ve kamuoyuna açıklar. Raporun birer örneğini Sayıştay Başkanlığına ve Maliye Bakanlığına gönderir.
Sayıştay; mahallî idareler genel faaliyet raporunu, (Maliye Bakanlığınca hazırlanmış) genel faaliyet raporunu ve harcama sonrası ilgili birimlerde yaptığı dış denetimlerinin sonuçlarını dikkate alarak görüşleriyle birlikte TBMM sunar.
Anılan yasa kuralı uyarınca Sayıştay tarafından hazırlanmış olan “2016 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu” ve “2016 yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu” ile 2016 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”, 2017 yılı Eylül ayında TBMM’ye sunulmuştur.
Bu yazımızda “2016 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu“ ve “Maliye Bakanlığı 2016 Yılı Genel Faaliyet Raporu” ile Sayıştay’ın sözü edilen değerlendirme raporlarındaki, belediye idarelerini ilgilendiren önemli gördüğümüz konulara değinilecektir.
II-BELEDİYELERE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
A-Belediye Sayıları
12.11.2012 gün ve 6360 sayılı Kanun ile, 2014 yılında, 1.554 belediyenin tüzel kişiliği kaldırıldığı için belediye sayısında %53 oranında azalma olmuştur.
2016 yılı itibarıyla (1397) adet belediye idaresi bulunmaktadır. Mevcut belediyelerimizin 30’u büyükşehir, 51’i il, 519’u büyükşehir ilçe, 400 ‘ü ilçe ve 397’si ise belde belediyesi statüsündedir.
Nüfusları 10.000 altında (711) belediye bulunmaktadır. Ülkemizdeki nüfusun % 94 ‘ü belediye sınırları içinde yaşamaktadır. Belediyelere bağlı (İSKİ/ASKİ/EGO vb.) 33 idare bulunmaktadır. Sözü edilen bağlı idarelerin sayılarının azlığı ve inceleme kolaylığı dikkate alınarak; personel konusu hariç, inceleme kapsamı dışında bırakılmıştır.
B-Belediye Görevlileri
2014 mahalli idareler genel seçim sonuçlarına göre; 1397 belediye başkanlığından 40’ı (% 2,8), 20.498 belediye meclis üyesinden 2.198 ‘i (% 10,7) kadınlar tarafından kazanılmıştır.
2016 yılı itibarıyla belediyelerde; 109.312 memur, 13.022 sözleşmeli, 79.535 sürekli işçi, 5.489 geçici işçi statüsünde olmak üzere toplam 207.358 personel istihdam edilmiştir. 2015 yılına göre istihdam edilen toplam personel sayısında %2,7 oranında (5710 kişi) düşme görülmektedir.
Kamu sektöründe 2016 yılında çalışanların toplam sayısı ise 3.622.150 olup, kamu sektöründeki toplam personelin; kadroluların (%3,7), sözleşmelilerin (% 8,4), sürekli işçilerin (%27,4), geçici işçilerin (%17,9) unu belediyelerde çalışanlar oluşturmaktadır. (Bütçe Gerekçesi, 2017: 249)
Diğer yandan belediyelerde ayrıca 341.820 personel hizmet satın alma yöntemiyle ( taşeron işçi olarak) çalışmaktadır. (İçişleri, 2016: 54-55) Dolaysıyla Anayasa’nın 123,127 ve 128. maddelerine de aykırı olacak şekilde, belediyelerdeki zabıta, itfaiye, fen işleri, destek hizmetleri gibi asli ve sürekli bir nitelik arz eden belediye görevleri dahi, memur ve kamu görevlileri dışındaki kişilere yaptırılır hale geldiği anlaşılmaktadır. (Esen, 2010:3-5) Bu yüzden belediyelerdeki taşeron işçilerin ayrımsız bir şekilde sürekli işçi kadrolarına alınması halinde dahi belediyelerdeki istihdam sorunu tümüyle çözümlenmiş olmayacaktır.Diğer yandan belediyelerin personel sistemi (görevli personel sayısı, personel giderleri, personel giderlerinin toplam giderlere oranı vb.) konusunun gerçekçi biçimde değerlendirilebilmesi için bu özel durumun /taşeron işçilik konusunun göz ardı edilmemesi gerekmektedir.
III-BELEDİYELERİN BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
A-Bütçe Dengesi
2016 yılında belediyelerin bütçe giderleri 2015 yılına göre yüzde 23,7 oranında artarak 91 milyar 270 milyon TL olarak gerçekleşmişken, bütçe gelirleri ise yüzde 12,2 oranında artarak 80 milyar 994 milyon TL olmuştur. Böylece konsolide bütçe 10 milyar 276 milyon TL açık vermiştir.
Bütçe gelirlerinin, giderlerin ancak % 88,7’sini karşıladığı görülmektedir. 2015 yılında belediyelerin gelirleriyle giderlerinin % 97,8 karşıladıkları 1,6 milyar TL açık bütçe açığı verilmiş olduğu dikkate alındığında, 2016 yılında bütçe dengesi konusunda önemli oranda bir bozulma olduğu anlaşılmaktadır. (Maliye, 2017: 81-84)
B-Bütçe Giderleri
Belediyelerin ekonomik sınıflandırmaya göre 2016 yılı gider miktarları, giderlerin 2016/2015 değişim oranlarına Tablo 1’de yer verilmiştir.
Tablo 1: Tüm Belediyelerin 2016 Yılı Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde Bütçe Giderleri (Milyon TL)
| GİDERİN TÜRÜ | 2015 | 2016 | 2016/2015 Değişim Oranı (%) |
|---|---|---|---|
| 1-Personel Giderleri | 10.879. | 12.290 | 13 |
| 2-SGK Devlet Primi | 1.742. | 1.970 | 13,1 |
| 3- Mal ve Hizmet Alımları | 31.665. | 38.479 | 21,5 |
| 4–Faiz Giderleri | 1.663 | 1.949 | 17,2 |
| 5–Cari Transferler
(Kar amacı gütmeyen kuruluşlara/hane halkına yapılan transferler, gelirlerden ayrılan paylar vb.) |
3.118 | 3.721 |
19,3 |
| 6-Sermaye (Yatırım) Giderleri | 22.299. | 29.635 | 32,9 |
| 7–Sermaye Transferleri
(Bağlı idarelere/kamu ortaklıklarına vb. yapılanlar) |
1.012 | 0.933 |
-7,8 |
| 8-Borç Verme
(Bağlı idarelere/kamu kurum ve kuruluşlarına/kamu ortaklıklarına vb. yapılanlar) |
1.376 | 2.289 |
66,4 |
| GİDER TOPLAMI | 73.756 | 91.269 | 23,7 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2017) “ 2016 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
2016 yılında belediye bütçe giderleri, bir önceki yıla göre, ( % 23,7 ) oranında artışla, 91,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.Bütçe giderlerinde ciddi oranda bir artış görülmektedir. Zira bütçe giderlerindeki artış oranı, TÜİK tarafından açıklanan 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksine göre belirlenmiş olan 2016 yılı Aralık ayındaki bir önceki yılın aynı ayına göre değişimi olan (% 8,53) oranın üç katına yaklaşmıştır.
Ekonomik sınıflandırmaya göre 2016 yılı belediye bütçe giderleri içinde en büyük payı ( %40,2) oranı ile mal ve hizmet alımları oluşturmaktadır. Mal ve hizmet alım giderlerini %34,5 oranı ile yatırım giderleri, %13,6 oranı ile personel giderleri izlemektedir.
Ayrıca niteliği itibarıyla tasarruf önlemleri açısından özel bir öneme sahip temsil ve tanıtma giderleri ise 4,824 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Gider bütçesinin % 5,3 ü gibi azımsanmayacak büyüklükteki bir oranı; tören, temsil ve ağırlama giderlerinin oluşturduğu görülmektedir. (2016 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesindeki bu tertipten yapılmış giderlerin toplamı ise 360,4 milyon TL dir.)
2015 yılı belediye giderlerinde bir önceli yıla ait giderlerine göre en fazla değişimler, yüzde olarak; (66,4) ile borç verme, (32,9) oranı ile sermaye transferleri, 21,5 oranı ile de mal ve hizmet alımları kalemlerinde gerçekleşmiştir. Değişim oranının (%17,2) yüksekliği ile de dikkat çekmekte olan ve 2 milyar TL seviyesine ulaşan belediyelerin faiz giderleri üzerinde özellikle durulması/incelenmesinde yarar olduğu görülmektedir.
Belediyelerin fonksiyonel sınıflandırmaya göre giderleri Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2: Belediyelerin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre 2014 Yılı Giderleri (Milyon TL)
| Hizmetin Türü | Miktarı | Bütçe Payları (%) |
|---|---|---|
| Genel Kamu Hizmetleri | 27.656 | 30,3 |
| Savunma Hizmetleri | 0,036 | – |
| Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri | 4.101 | 4,5 |
| Ekonomik İşler ve Hizmetler | 20.281 | 22,2 |
| Çevre Koruma Hizmetleri | 9.588 | 10,5 |
| İskan ve Toplum Refahı Hizmetleri | 19.610 | 21,5 |
| Sağlık Hizmetleri | 1.070 | 1,8 |
| Dinlenme Kültür ve Din Hizmetleri | 6.915 | 7,6 |
| Eğitim Hizmetleri | 0,378 | – |
| Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hiz. | 1.630 | 1,8 |
| TOPLAM | 91.269 | 100 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2017) “ 2016 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
Fonksiyonel sınıflandırmaya göre 2014 yılı belediye bütçe giderleri içinde en büyük pay, (%30,3) oranı ile genel kamu hizmetlerine ayrılmıştır. Genel kamu hizmet giderlerinden sonra, (%22,2) oranı ile ekonomik iş/hizmetler giderleri, (%21,5) oranı ile de iskan ve toplum refahı giderleri gelmektedir. Eğitim hizmet giderlerinin ise (% 1) oranın dahi çok altında kalmaktadır.
C-Bütçe Gelirleri
Ekonomik sınıflandırmaya göre belediyelerin 2016 yılı gelirleri ve bu gelirlerin 2016/2015 değişim oranları Tablo 3’de gösterilmiştir.
Tablo 3: 2016 Yılı Tüm Belediyelerin Bütçe Gelirleri (Milyon TL )
| Gelirin Türü | 2015 | 2016 | 2016/2017 Değişim Oranı (%) |
|---|---|---|---|
| 1-Vergi Gelirleri
(Emlak, mal/ hizmet vergileri; harçlar vb.) |
10.839 | 12.225 | 12,8 |
| 2-Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri
(Mal/hizmet satışı, kira vb.) |
7.474 | 8.426 | 12,7 |
| 3- Alınan Bağış ve Yardımlar | 1.475 | 1.621 | 9,8 |
| 4-Faizler, Paylar ve Cezalar
(Kişi ve kurumlardan alınan paylar vb.) |
47.302 | 52.173 | 10,3 |
| 5-Sermaye Gelirleri
(Taşınır/taşınmaz/menkul kıymet satışı vb.) |
4.908 | 5.838 | 19 |
| 6-Alacaklardan Tahsilat | 0,159 | 0,709 | 345,7
|
| GELİR TOPLAMI | 72.159 | 80.994 | 12,2 |
Not: Küsuratlar yuvarlatılmıştır.
Kaynak: Maliye Bakanlığı, (2017) “ 2016 Yılı Genel Faaliyet Raporu”,
2016 yılında belediyelerin bütçe gelirleri, %12,2 artışla 80,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Belediye gelirleri içindeki en büyük (% 64,4) payı, merkezi idare vergi gelirlerinden alınan paylarında içinde bulunduğu faizler, paylar ve cezalar kalemi oluşturmaktadır. 2016 yılında merkezi idare vergi gelirlerinden belediyelere 47 milyar TL ödenmiştir. Maliye Bakanlığı ve İller Bankası aracılığıyla ödenmekte olan bu pay, tek başına, belediyelerin tüm gelirlerinin % 58,7’ine karşılık gelmektedir. Bu yüzden (halen) belediyelerde, öz gelirlerin toplam gelirlerine oranı % 41’ in altında kalmaktadır.
2016 yılı belediye bütçe gelirlerinde bir önceli yıla ait gelirlere göre en fazla değişimler; yüzde olarak, (345 ) ile alacaklardan tahsilat, (19 ) ile sermaye gelirleri kalemlerinde gerçekleşmiştir. Yıl içinde 5,7 milyar TL taşınmaz satış geliri sağlanmıştır. Semaye gelirleri içinde taşınmaz mal satış gelirleri önemli pay oluşturmaya devam etmektedir. 2016 yılı bütçe gelirlerinin %7 si taşınmaz mal satışından sağlanmıştır. 1,6 milyar TL tutarındaki bağış,yardımlar ve özel gelirlerin büyük bölümünü, kamu idarelerinden sağlanmış proje yardımları oluşturmuştur.
IV-BELEDİYELERİN MALİ TABLOLARINA İLİŞKİN AÇIKLAMALAR
Maliye Bakanlığı (Muhasebat Gn. Md.) 2015 yılından itibaren Genel Yönetim Mali İstatislikleri Bültenlerini yayınlanmadığı/yayınlanamadığı görülmektedir. Mahalli İdareler Gn. Md. nün de bu tarz bir çalışma içerinde olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporunda ve Sayıştay Başkanlığınca düzenlenmiş raporlarda mali istatistikler konusu (gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin mali tablolar) mahalli idareler olarak topluca değerlendirilmeye başlanmışdığı ve belediyelere özgü mali istatistikler düzenlemesinden vazgeçildiği görülmüştür. (Maliye 2014: “Genel Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni”)
Ancak bu tarz mali tabloların, mahalli idare olmayan kalkınma ajansları ve gençlik ve spor il müdürlüklerini de kapsaması, belediyelere özgü tablolara erişilememesi nedeniyle bu konu inceleme kapsamı dışında bırakılmıştır.
V-BELEDİYELERDE DENETİM
Kamu mali mevzuatının temel yasası olan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca, diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, belediyelerdeki mali kontrol işlemleri de, iç ve dış denetim olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Bu standart iç/dış denetimlerin dışında, yerel yönetimlere özgü olarak ayrıca, belediyelerin bazı karar ve işlemleri üzerinde merkezi idarenin Anayasa’dan kaynaklanan idari vesayet denetimi bulunmaktadır.
A-İç Denetim
İç denetim, iç denetçiler aracılığıyla yapılmaktadır. Bu amaçla 2006 yılından itibaren büyükşehir ve il belediyeleri ile büyükşehir ilçe belediyelerinde iç denetçi kadroları ihdas edilmiştir.İç denetçi kadrolarına, Maliye Bakanlığınca düzenlenmekte olan özel bir eğitimler sonucunca başarılı olarak sertifika almış olan denetçiler, belediye başkanı tarafından atanabilmektedir. 2016 yılı itibarıyla belediyelere tahsis edilmiş 513 iç denetçi kadrosundan 200’ünün dolu olduğu belirtilmiştir.(İçişleri,2017:128) İç denetçilik kadrosu doluluk oranının (%39) azlığından, belediye idarelerinin kendilerine bağlı iç denetçiler aracılığı ile yapılan denetimlere fazla ihtiyaç duymadıkları, bu konuda yeterince istekli olmadıkları anlaşılmaktadır. (Üstelik 5.10.2006 gün ve 26310 sayılı, 31.5.2013 gün ve 28663 sayılı R.G. lerde yayımlanmış olan Bakanlar Kurulu kararlarıyla belediyeler için ihdas edilmiş olan iç denetçi kadro sayıları toplamı 612’dir. Dolaysıyla iç denetçi kadrolarındaki doluluk oranı daha da düşük seviyededir. Raporun 128’inci sayfasında kadro sayısında, dolaysıyla doluluk oranında maddi bir hata yapıldığı da görülmektedir.)
Belediyelerde mali işlemlerin kontrolü için ayrıca, 5393 sayılı Belediye Kanununun 25. maddesi uyarınca, nüfusu 10.000 üzerindeki belediyelerde, her mali yılın sonunda hesap iş ve işlemlerini denetlemek üzere belediye meclislerince, kendi üyeleri arasından, denetim komisyonları oluşturulmaktadır. Denetim komisyonlarının hazırladıkları raporlar belediye meclis başkanlığına sunulmakta ve raporların gereği meclis başkanlığınca yerine getirilmektedir.
Diğer yandan 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 26. maddesi hükmü uyarınca, belediye meclislerince başkanın bir yıllık faaliyetlerini kapsayan ( metal yorgunluk olup/olmadığını gösterir nitelikteki) raporun yetersiz bulunması/kabul edilmemesi veya belediye başkanı hakkında verilmiş gensorunun belediye meclisince nitelikli çoğunlukla kabulü halinde karar dosyaları Danıştay’a gönderilmekte; kararların Danıştay’ca uygun görülmesi hallerinde belediye başkanı başkanlıktan düşmektedir.
B-Dış Denetim
Kamu idarelerinde harcama sonrası yapılacak tüm mali kontrol işlemlerini kapsayan dış denetim faaliyeti (yetkisi) sadece Sayıştay’a bırakılmıştır. Belediyeler üzerinde vesayet yetkisi bulunan İçişleri Bakanlığının dahi, bazı istisnalar ( belediye başkanının teklifi üzerine Bakanın onayı veya Başbakanın doğrudan onayı ) dışında, belediye yönetimleri üzerinde dış denetim yetkisi bulunmamaktadır.
Sayıştay tarafından belediyelerde yapılan dış denetimler tüm belediyeleri kapsamamaktadır. Sayıştay denetimlerinin daha çok, büyükşehir/il ve çok az sayıdaki büyükşehir ilçe belediyeleri üzerinde yoğunlaştığı, belediyelerin bütçe büyüklüklerinin dikkate alındığı görülmektedir. Nitekim 2016 yılında belediyelerden, 30 büyükşehir belediyesi, 35 il belediyesi ve 55 ilçe belediyesinin (dış) denetimi yapılarak rapora bağlanmıştır. Diğer 1277 (il/ilçe/ belde) belediyesi ise programa alınmamıştır. Böylelikle Sayıştay tarafından belediyelerin sadece % 8,6’ si hakkında (dış) denetim raporu düzenlenmiş olduğu anlaşılmaktadır. (Sayıştay Dış Denetim 2017: 4)
Diğer yandan Sayıştay tarafından yürütülen dış denetim faaliyetleri sonucunda, her yıl, kamu idarelerine ilişkin (özel) denetim/yargılamaya esas raporları yanı sıra, kamu idarelerinin genel durumlarını yansıtan ve kamuoyunu bilgilendirmeyi amaçlayan (Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu, Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu vb) başka raporlar da düzenlenmektedir.
Kamu idarelerinin 2016 yılı faaliyetlerine yönelik düzenlenmiş bu raporların mahalli idareler bölümlerinde, belediyelere yönelik olarak Sayıştay tarafından tespit edilebilmiş olan bazı hata/ noksanlık/eleştiri ve yolsuzluk örneklerine de yer verilmiştir.
Sayıştay Başkanlığınca belediyelerde yürütülen denetimlerde görülmüş olup, sözü edilen bu raporlarda belirtilen ( hata/noksanlık/eleştilere/yolsuzluğa açık alanlara yönelik) tespitler öz olarak aşağıya çıkarılmıştır.
1-2016 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
√ 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bazı belediye gelirlerinden (Kiraya verilmiş reklam panolarında yapılan reklamlardan reklam ve ilan vergisi, iş yeri açma ve çalışma ruhsat harcı, eğlence/haberleşme/elektrik ve havagazı tüketim vergisi, yeni yapılan yol/ kanalizasyon/içme suyu tesislerinden yararlananlardan alınması gereken katılma paylarından, belediyeler tarafından katı atık toplama/ taşıma ve bertaraf işlemlerinden, yangın sigorta vergisinden ) doğan alacaklara ilişkin tahakkuk/tahsilat işlemleri yapılmamaktadır.
√ 2013 yılından itibaren Bakanlar Kurulu Kararıyla belirlenmesi gereken gelir tarifelerine ilişkin henüz bir düzenleme yapılmadığı/gelir tarifeleri güncellenemediği için bazı gelirler ekonomik değerini yitirmeye başlamıştır.
√ Çevre Temizlik Vergisinden alınan payların tahakkuk ve tahsilinde mevzuat hükümlerine uyulmamaktadır.
(ÇTV payları büyükşehir belediyelerine aktarılmamakta; aktarılması gereken tutarlar muhasebe kayıtlarından izlenmemekte; bazı işyeri/derneklerden ÇTV tahakkuk/tahsilatının yapılmamaktadır.)
√ Gecekondu Kanunu gereğince oluşturulan Fon gelirleri amacı dışında kullanılmakta, takip ve tahsilinde sorunlar yaşanmaktadır.
(Fon gelirleri için özel/vadeli hesap açılmamakta, Hazineye ait taşınmazların satışından alınması gereken payların takibi yapılmaktadır.)
√ Telekomünikasyon altyapı ve şebekelerinden alınması gereken geçiş hakkı bedelleri takip ve tahsil edilmemektedir.
√ Ambalaj atıklarının toplanması için imtiyaz hakkı ihale edilmeksizin ve gelir elde edilmeksizin şirketlere devredilmektedir.
√ Belediye taşınmazlarının yönetilmesi, kiraya verilmesi ve tahsis işlemlerinde mevzuat hükümlerine uyulmamaktadır.
(Taşınmazlar ihalesiz kiraya verilmekte, kira süresi sonunda yeniden ihalesi yapılmamaktadır. Kiralama yerine ercimisil uygulanmakta ve taşınmazın işgaline süreklilik kazandırılmaktadır. Belediye şirketlerine kiralanan taşınmazlar ihalesiz üçüncü kişlere devir edilmektedir. Kamu kurum ve kuruluşu niteliğinde olmayan vakıf/dernek vb. kuruluşlara tahsisler yapılmaktadır.)
√ Emlak vergi değerinin üzerinde yapılan kamulaştırma işlemlerinde, oluşan fark üzerinden alınması gereken ek (cezalı) emlak vergisine ilişkin tarh ve tahakkuk işlemleri yapılmamaktadır.
√ Belediye ve bağlı kuruluşlarının borçlanma işlemlerinde Belediye Kanunu’nda öngörülen limite uyulmamaktadır.
√ Büyükşehir belediyelerine bağlı idarelerinin kesin hesaplarında oluşan gelir fazlalığının Büyükşehir belediyesi hesaplarına aktarılmamakta/noksan aktarılmaktadır.
√ Otopark Yönetmeliği hükümlerine uyulmamakta, otopark paraları vadeli olarak değerlendirlilmemekte, ayrı bir hesap üzerinden izlenmemekte, paralar amaç dışı harcanmaktadır.
√ Toplu taşıma imtiyaz hakkı ihalesiz gördürülmekte veya ihalelerde süre belirtilmemektedir.
√ Sosyal denge sözleşmesine konusu dışında hüküm konulmaktadır.
√ İndirilecek KDV hesabında hata yapılmakta ve dolaysıyla vergi dairesine daha az KDV ödenmektedir.
√ Doğalgaz dağıtım şirketindeki ortaklık payı muhasebe kayıtlarına yansıtılmamaktadır. (Sayıştay Dış Denetim, 2017: 51-62)
2- Sayıştay 2016 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporunda Yer Alan (İçişleri Bakanlığı 2016 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporuna) İlişkin Tespitler
√ Faaliyet raporu; konuya ilişkin Yönetmeliğin 13’üncü maddesinde bilgileri ve değerlendirmeleri yeterince içermemektedir. (Raporda: Mali/performans ve diğer bilgilere; stratejik planlama ve performans esaslı bütçe uygulamaları; yıl içinde yapılan yatırımlar ile gelecek yıllara yaygın yüklenmeler, bütçe gelir ve gider hedefleri ile gerçekleşme durumları, yapılan yardımlar ile sosyal hizmet harcamaları, iç denetim sonuçlarına ilişkin bilgi ve genel değerlendirmelere yer verilmemiştir.)
√ Mahalli idarelerin konsolide mali tabloları kapsam olarak hatalıdır.* (Bilanço vb. mali tablolar, mahalli idare birimi olmayan kalkınma ajansları ve gençlik spor il müdürlüklerine ait mali verilerini de içermektedir. Mahalli idarelere bağlı idarelerin borçları hakkında bir bilgi ve değerlendirmeye yer verilmemiştir.)
√ Mali tabloları etkileyen ve sıklıkla raporlanan hata/noksanlıklar yapılmaktadır. (Mali tabloların kapsam dahilindeki kurumların bireysel mali tablolarının birleştirilmesi yöntemiyle oluşturulması gerekirken Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünce “2016 Yılı Mahalli İdareler Mali İstatistikleri”kapsamında yayımlanan tablolar kullanılarak hazırlanmaktadır.Bu yüzden mali tablolar (kapsam dışında olan) kalkınma ajansları ve gençlik ve spor il müdürlüklerinin mali verilerini de içermekte, bununla birlikte kapsam dahilinde olan bazı bağlı idarelerin mali verilerini ise içermemektedir.) (Sayıştay Genel Faaliyet, 2016:19-21)
*Mahalli idarelerin kavram/kapsamı üzerindeki farklı değerlendirmeler, Muhasebat Genel Md. nün bilgi derlemede kullandığı yöntemden kaynaklanmaktadır. Bu konuda Sayıştay raporları (Faaliyet Genel Değerlendirme/ Mali İstatistikleri Değerlendirme ) arasında dahi farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Anayasa 127. maddesi uyarınca genel karar organları halk tarafından seçilmeyen kamu tüzel kişileri mahalli idare olarak kabul edilemez.
3-2016 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporunda Yer Alan Tespitler
Mahalli idareler sektörüne ait eliminasyon kaynaklı raporlama hataları giderilmelidir. (Genel Yönetim Müuhasebe Yönetmeliği ve Mahalli İdareler Muhasebe Yönetmeliğinde konsolide mali tabloların hazırlanma usul ve esaslarına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.) (Sayıştay İstatistikler 2016 :38-39)
C-İçişleri Bakanlığı Denetimleri
İçişleri Bakanı tarafından, 4483 sayılı Kanun uyarınca, görevleri ile ilgili suç işlediği iddia edilen belediye başkanı ve belediye meclis üyeleri ile ilgili olarak, konunun denetim elemanlarınca araştırılması/ön incelemesi bağlamında 2016 yılında (662) adet onay verilmiştir.
Bakanlık Makamınca verilmiş onay emirleri doğrultusunda, mahalli idarelerin tümü ile ilgili olarak, mülkiye müfettişlerince 1139, mahalli idareler kontrolörlerince 866 adet muhtelif türde rapor düzenlenmiştir. 4483 sayılı Kanuna göre karar verme yetkileri bakımından bu raporların bir bölümü doğrudan valilik ve kaymakamlıklara gönderilmektedir.
Bakanlık Makamına sunulan raporlar üzerine 2016 yılında İçişleri Bakanı tarafından; (811) adet işleme konulmama, (111) adet soruşturma izni verilmesi, (174) adet soruşturma izni verilmemesi, 125 adet soruşturma izni verilmesi/verilmemesine yönelik karar verilmiş olduğu görülmüştür.
2016 yılında 49 belediye başkanı ve 108 belediye meclis üyesi görevinden uzaklaştırılmış; aynı yıl içinde 5 belediye meclis üyesi göreve iade edilmiştir.
Diğer yandan 2013 yılından itibaren mevzuat uyarınca, mülkiye müfettişlerince belediyelerde yerine getirilmesi gereken kadim genel/olağan teftişlere ara verilmiştir. Yıl içinde mülkiye müfettişlerince sadece (10) belediye ve (1) belediye ye bağlı kuruluşta denetim yapılmıştır. Mülkiye müfettişlerince mahalli idareleri kapsayan 123 adet özel teftiş raporu düzenlenmiştir.
Mahalli idareler kontrolörlerince 2016 yılında, olağan teftişler kapsamında; 206 büyükşehir ilçe belediyesi, 119 ilçe belediyesi ve 128’ i belde belediyesi olmak üzere toplam 453 belediyenin mali işlemleri dışında kalan diğer idari işlemleri, hukuka uygunluk ve idarenin bütünlüğü yönünden denetime tabi tutulmuştur.(İçişleri: 2017:127-135)
Bu itibarla sonuç olarak, 2016 yılında İçişleri Bakanlığı denetim elemanları aracılığıyla teftiş edilmiş belediye sayısının 463 olduğu; büyükşehir/il belediyeleri başta olmak üzere 934 belediyenin (% 67) ise teftişe tabi tutulmadığı görülmektedir.İçişleri Bakanlığınca araştırma/soruşturma konularında daha fazla ağırlık verildiği, teftiş hizmetlerinin göz ardı edildiği anlaşılmaktadır.
VI-SONUÇ
Raporlarda yapılan değerlendirmeler ışığında;
√ İçişleri Bakanlığınca hazırlanan mahalli idareler genel faaliyet raporlarının; Muhasebat Genel Müdürlüğünce yayımlanan istatistik/bültenlerdeki yıllık verilerin genişletilerek çok ayrıntılı verilmesi yerine, Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak, mahalli idarelerin genel durumunu ortaya koyacak, mahalli idarelerdeki gidişat konusunda karar alma yetkisi olan organlara yol gösterecek, kamuoyunu aydınlatacak, analiz/çıkarım yapma olanağı verecek nitelikte mahalli idarelerle ilgili bilgi ve değerlendirmelere kapsayacak şekilde hazırlanması gerekmektedir.
√ Sayıştay Başkanlığınca tespit edilerek raporlanmış olan hata ve noksanlıklar hızla giderilmeli, bu amaçla belediyeler tarafından gereken tedbirler alınmalıdır.
Diğer yandan bu hata/noksanlık ve yolsuzluk örneklerinin asgariye indirilmesi bağlamında,TCK açısından da açıkça suç oluşturan konularda, Sayıştay tarafından ilgili mercilere ayrıca suç duyurusunda bulunulmasının yanı sıra, İçişleri Bakanlığınca yapılacak özel/genel teftişler sırasında da bu tür konuların ele alınması sağlanmalıdır.
√ Sayıştay denetiminin belediyelerde nicelik olarak yetersiz kalması, iç denetim kurumunun belediyelerde de henüz yerleşmemiş olması, Sayıştay’ın muhtelif raporlarında belirtilmiş hata/noksanlık/ yolsuzluk örneklerinin süratle giderilmesi, Devletin en üst organlarının dahi belediye yönetimlerinden şikâyet eder hale gelmesi, mahalli idarelerin özerk yapılarından kaynaklanan ihtiyaç dikkate alınarak, belediye faaliyetlerinin Anayasanın 127/5 maddesinde belirtilmiş ilkeler çerçevesinde yürütülmesinin sağlanması için İçişleri Bakanlığına, mahalli idareler üzerinde (yeniden) dış denetim yetkisi verilmesine de gerek vardır. Bu amaçla Mülkiye Teftiş Kurulu Başkanlığı gereken yetki/yeterlik ve yetkinliğe kavuşturulmalı, mülkiye müfettişlerinin mali haklarında Sayıştay denetçilerine paralel gerekli iyileştirmeler yapılmalıdır.
√ Kamu idareleri arasında personel istihdamına dayalı hizmet alımları en fazla uygulandığı, taşeron işçiliğin en yaygın olduğu kurum belediyelerdir. Nitekim belediyeler ve bağlı kuruluşlarında değişik statülerde istihdam edilenlerin toplamı 207.358 iken, personel hizmet satın alma yöntemiyle ( taşeron işçi olarak) çalışanların sayısı ise 341.820’ dir. Bir diğer ifadeyle belediye çalışanlarının % 62,2 si (yaklaşık 2/3 ü) taşeron işçisidir. Taşeron işçilerin tümüyle kadroya alınmalarının belediyelerdeki dengeleri olumsuz etkileyeceği ve yönetim sorunlarına yol açacağı bellidir. Bu yüzden belediyelerde çalışan taşeron işçilerin ayrımsız/koşulsuz kadroya geçirilmeleri yerine iş hukuku ve İş Kanununda yer alan ( asıl/yardımcı iş ayrımı) ilkelerine göre hareket edilmesinde, asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa edenlerin memur kadrolarına alınmaları vb. rasyonel/gerçekçi yol ve yöntemlerle sorunun kolaylıkla çözümlenmesinde yarar bulunmaktadır.
√ Ayrıca İçişleri Bakanlığının belediyelere özgü (eğitim, personel istihdamı, gelir/gider politikaları vb. konularda) daha çok strateji geliştirilmesi/rehberlik yapmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
KAYNAKÇA
— Esen, Mahmut. “Belediye Şirketleri”, Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi, Cilt No:15, Sayı No:11,(Kasım 2010) İçişleri Bakanlığı, (2017) , “ 2016 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu”,
https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/Bakanlik_faaliyet/2016 (10.12.2017)
— Maliye Bakanlığı, (2016), “2017 Yılı Bütçe Gerekçesi” http://www.bumko.gov.tr/Eklenti/10275,2017yilibutcegerekcesi.pdf (10.12.2017)
— Maliye Bakanlığı (2017) “ 2016 Yılı Genel Yönetim Faaliyet Raporu” http://www.bumko.gov.tr/TR,913/genel-faaliyet-raporlari.html
— Maliye Bakanlığı, https://www.muhasebat.gov.tr/content/mali-analiz-raporlari (10.12.2017)
— Sayıştay, (2017) ,” 2016 Yılı Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu”,. https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/faaliyet/2016_Faaliyet.pdf (11.12.2017)
— Sayıştay, (2017), “ 2016 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu”, https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/dis_denetim/
2016_Dis_Denetim.pdf (11.10.2017)
— Sayıştay, (2017), “ 2016 Yılı Mali İstatistikleri Değerlendirme Raporu”, https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/genel_raporlar/mali_istatistik/
2016_Mali.pdf (11.11.2017)
