Derneklerin Kuruluşu ve Vergisel Yükümlülükleri
Mahmut Bülent YILDIRIM
Yeminli Mali Müşavir
[email protected]
I-GİRİŞ
Demokrasinin en önemli unsurlarından biri de şüphesiz ki sivil toplum kuruluşlarıdır. Bunların içerisinde de dernekler gerek sayısal olarak gerek demokratik örgütlenmeye katkı sunma anlamında gerekse üyelerine ve topluma katkı sunma anlamında haklı bir yere sahip olan tüzel kişi topluluklarıdır. Dernekler, kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklardır.
İçişleri Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde halen faal dernek sayısı 111.762 dir. [1] Dernek üyeliği anayasada da güvence altına alınmış olup, “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.”[2]Derneklerle ilgili mevzuat düzenlemeleri değişik kanunlarda yer almasına karşın esas olarak 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu[3] ile 5253 Sayılı Dernekler Kanunu[4] ile bunlara ilişkin tebliğ yönetmelik ve yönergelerde yer almaktadır.
II-DERNEKLERİN KURULUŞU VE TUTACAKLARI DEFTERLER:
Dernekler, fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. Dernekler, seçilmiş organlar tarafından yönetilir ve temsil edilirler. Derneklerin yönetimi ve temsilini yerine getiren organlar, Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulu’dur.
Her derneğin bir tüzüğü olmalıdır ve dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar. Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere uluslararası faaliyette veya işbirliğinde bulunabilir, yurt dışında temsilcilik veya şube açabilir, yurt dışında dernek veya üst kuruluş kurabilir veya yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara katılabilirler.
Derneklerin, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununa[5] göre kurumlar vergisi mükellefiyetleri yoktur. Ancak, bunlara ait iktisadi işletmeler kurulur ise bu iktisadi işletmeler kurumlar vergisi mükellefi olmak zorundadırlar.
Dernek gelirleri alındı belgesi ile toplanır ve dernek giderleri ise harcama belgesi (fatura, fiş vs.) ile yapılır. Dernek gelirlerinin bankalar aracılığı ile toplanması halinde banka tarafından düzenlenen dekont veya hesap özeti gibi belgeler alındı belgesi yerine geçer. Alındı belgeleri ve harcama belgelerinin saklama süresi beş yıldır.
Dernekler işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Ancak, kamu yararına çalışma statüsü bulunan dernekler ile yıllık brüt gelirleri 500.000,00-TL (beşyüzbin) yi aşan dernekler takip eden hesap döneminden başlayarak bilanço esasına göre defter tutarlar. İşletme hesabı esasına göre defter tutan dernekler, yukarıda belirtilen hadde bağlı kalmaksızın yönetim kurulu kararı ile bilanço esasına geçebilirler. Bilanço usulüne göre defter tutan dernekler, üst üste iki hesap döneminde yukarıda belirtilen haddin altına düşerlerse, takip eden yıldan itibaren işletme hesabı esasına dönebilirler.
Derneğe ait defterlerin mevzuata ve usulüne uygun olarak tutulması büyük önem arzetmekte olup, derneğe ait tutulması gereken defter veya kayıtları tutmayan veya tasdiksiz defter tutan dernek yöneticileri üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu defter ve kayıtların usulüne uygun tutulmaması halinde dernek yöneticilerine ve defterleri tutmakla sorumlu kişilere idari para cezası verilir.
İktisadi işletmesi bulunan dernekler, ticari işletmeleri için, ayrıca Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre defter tutarlar.
Dernekler aşağıda yazılı defterleri tutarlar
– İşletme hesabı esasında tutulacak defterler:
1- Karar Defteri: Yönetim kurulu kararları tarih ve numara sırasıyla bu deftere yazılır ve kararların altı toplantıya katılan üyelerce imzalanır.
2- Üye Kayıt Defteri: Derneğe üye olarak girenlerin kimlik bilgileri, derneğe giriş ve çıkış tarihleri bu deftere işlenir. Üyelerin ödedikleri giriş ve yıllık aidat miktarları bu deftere işlenebilir.
3- Evrak Kayıt Defteri: Gelen ve giden evraklar, tarih ve sıra numarası ile bu deftere kaydedilir. Gelen evrakın asılları ve giden evrakın kopyaları dosyalanır. Elektronik posta yoluyla gelen veya giden evraklar çıktısı alınmak suretiyle saklanır.
4- Demirbaş Defteri: Derneğe ait demirbaşların edinme tarihi ve şekli ile kullanıldıkları veya verildikleri yerler ve kullanım sürelerini dolduranların kayıttan düşürülmesi bu deftere işlenir.
5- İşletme Hesabı Defteri: Dernek adına alınan gelirler ve yapılan giderler açık ve düzenli olarak bu deftere işlenir.
6- Alındı Belgesi Kayıt Defteri : Alındı belgelerinin seri ve sıra numaraları, bu belgeleri alan ve iade edelerin adı, soyadı ve imzaları ile aldıkları ve iade ettikleri tarihler bu deftere işlenir.
– Bilanço esasında tutulacak defterler:
1- Karar Defteri: Yönetim kurulu kararları tarih ve numara sırasıyla bu deftere yazılır ve kararların altı toplantıya katılan üyelerce imzalanır.
2- Üye Kayıt Defteri: Derneğe üye olarak girenlerin kimlik bilgileri, derneğe giriş ve çıkış tarihleri bu deftere işlenir. Üyelerin ödedikleri giriş ve yıllık aidat miktarları bu deftere işlenebilir.
3- Evrak Kayıt Defteri: Gelen ve giden evraklar, tarih ve sıra numarası ile bu deftere kaydedilir. Gelen evrakın asılları ve giden evrakın kopyaları dosyalanır. Elektronik posta yoluyla gelen veya giden evraklar çıktısı alınmak suretiyle saklanır.
4- Alındı Belgesi Kayıt Defteri : Alındı belgelerinin seri ve sıra numaraları, bu belgeleri alan ve iade edelerin adı, soyadı ve imzaları ile aldıkları ve iade ettikleri tarihler bu deftere işlenir.
5- Yevmiye Defteri, Büyük Defter ve Envanter Defteri: Bu defterlerin tutulma usulü ile kayıt şekli Vergi Usul Kanunu ile bu Kanununun Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri esaslarına göre yapılır.
Derneklerce tutulması zorunlu olan defterlerin dernekler biriminden veya noterden onaylı olması zorunludur. Ayrıca, dernek yönetim kurulu başkanları, her takvim yılının ilk dört ayı içinde bir önceki yıla ait beyannamelerini mülki idare amirliğe vermekle yükümlüdürler.
Alındı Belgesi Kayıt Defteri, Demirbaş Defteri ve Envanter Defterlerinin tutulması zorunlu olmayıp isteğe bağlıdır.
II.1-Kamuya Yararlı Dernek Kavramı:
Dernekler Kanununun 27. Maddesine göre kamu yararına çalışan dernekler, ilgili bakanlıkların ve Maliye Bakanlığının görüşü üzerine, İçişleri Bakanlığının teklifi ve Bakanlar Kurulu kararıyla tespit edilir. Bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için, en az bir yıldan beri faaliyette bulunması ve derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şarttır.
Dernekler Yönetmeliği’nin[6] 49 uncu maddesinde derneklerin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için;
– En az bir yıldan beri faaliyette bulunması,
– Son bir yıl içindeki, 2005 yılı için belirlenen tutar olan 50.000.-TL geçen alım ve satım işlemlerinin rekabet koşullarına uygun yapılması,
– Amacı ve gerçekleştirdiği faaliyetlerin, üyelerinin dışında yerel veya ulusal düzeyde toplumun ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çözümler üretecek ve toplumsal gelişmeye katkı sağlayacak nitelikte olması,
– Yıl içinde elde ettiği gelirin en az yarısının bu amaçla harcanması,
– Sahip olduğu mal varlığının ve yıllık gelirinin tüzüğünde belirtilen amacı gerçekleştirecek düzeyde olması gerekmektedir.
III-DERNEKLERİN VERGİSEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ:
III.1-Derneklerin Vergi Kimlik Numarası Almaları:
Dernekler kurumlar vergisi mükellefleri değildir, ancak kurumlar vergisi kanununun 2. Maddesinin 5. Bendine göre, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmelerin kurumlar vergisi mükellefiyetleri olmak zorundadır.
Dernekler bağlı bulundukları vergi dairesine müracaat ederek vergi kimlik numarası almak zorunda olup merkez ve şubelerin aynı vergi kimlik numarasını kullanmaları gerekmektedir. Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bir özelge aşağıdaki gibidir:[7] “ ayrıca derneğin merkez ve şubelerinde aynı vergi kimlik numarasını kullanması gerekmekte olup, derneğin merkez ve şubelerinde iktisadi işletme oluşturacak ve vergi mükellefiyetini gerektirecek bir faaliyetinin bulunması halinde ise her bir iktisadi işletme için ayrı ayrı kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis ettirilmesi ve kurumlar vergisi beyannamelerinin de ayrı ayrı verilmesi gerekmektedir.”
III.2-Derneklerin Yapacakları Ödemeler Üzerinden Gelir Vergisi Kesintisi:
Dernekler, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 94 üncü maddesinde nakden veya hesaben ödeme yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecbur tutulanlar arasında sayılmıştır. Bu madde hükmüne istinaden, derneklerin nakden veya hesaben yapacakları ödemeler üzerinden tevkifat yapmaları ve yapmış oldukları tevkifatların, muhtasar beyanname ile beyan edilip ödenmesi gerekmektedir.
Mali İdare tarafından derneğin yapmış olduğu ödemelere ilişkin olarak verilmiş olan bir özelge;[8]
“– Bir hizmet sözleşmesine dayalı olarak işçi-işveren ilişkisi doğuracak şekilde yaptırılması halinde, yapılan ödemelerin ücret kabul edilerek Gelir Vergisi Kanununun 61, 63, 94, 103 ve 104 üncü maddelerine göre vergilendirilmesi,
– Esnaf muaflığı kapsamında faaliyette bulunanlara yaptırılması halinde, bunlara yapılan ödemeler üzerinden, Gelir Vergisi Kanununun 94/13-d maddesi gereğince %10 oranında vergi tevkifatı yapılması
– Esnaf muaflığından yararlanmayan ve vergi mükellefiyeti bulunmayanlara ( başka bir ifade ile temizlik işini mutat meslek halinde ifa etmeksizin bir defaya mahsus olarak yapanlara) yapılan ödemeler üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmaması,
– Basit veya gerçek usulde vergilendirilen ticaret ve sanat erbabına yaptırılması halinde yapılan ödemeler üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmaması gerekmektedir.” Şeklindedir.
III.3-Dernek Yönetim Kurulu Üyelerine huzur hakkı olarak yapılacak ödemeler:
Dernek tarafından yapılacak olan bu tür ödemeler ücret niteliğinde olup ücretlerin vergilendirilmesi hükümleri göz önünde bulundurulmalıdır. Yine dernek tarafından kiralanan konutun yönetim kurulu üyelerine tahsis edilmesi halinde de bu menfaat temini ücret olarak vergilenecektir. Ayrıca dernek yönetim kurulu üyelerine yapılan huzur hakkı ödemeleri nedeniyle düzenlenen kâğıtların toplam tutarı üzerinden nispi damga vergisi hesaplanacaktır.
III.4-Derneklerin Gayrimenkullerini Kiraya Vermesi:
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesine göre derneklere ait gayrimenkullerin kiralanması karşılığında bunlara yapılan kira ödemelerinden % 20 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılacağı hükme bağlanmıştır. Gayri Menkul Sermaye İradı elde eden dernekler için yapılacak bu kesinti nihai bir vergileme olup ayrıca beyanname verilmeyecektir. Ancak, kanunla kurulan veya özel kanunlarında gelir veya kurumlar vergisine ilişkin istisna veya muafiyet hükümleri bulunan (Türkiye Kızılay Derneği) gibi dernek veya vakıflara yapılan kira ödemelerinden kesinti yapılmayacaktır.
Konuya ilişkin olarak verilmiş bir özelge;[9]
“Bu düzenleme ile dernek veya vakıflar ile vergi uygulamalarında dernek veya vakıf olarak değerlendirilen kurum ve kuruluşların elde ettikleri gelirlerin münhasıran Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin (5) numaralı bendi ve geçici 67 nci maddesi kapsamında kesinti suretiyle vergilendirilmiş kazanç ve iratlardan ibaret olması halinde, elde edilen bu gelirler dolayısıyla, 1/1/2008 – 31/12/2015 tarihleri arasında dernek veya vakfa bağlı iktisadi işletme oluşması söz konusu olmayacağından, bu süre zarfında anılan gelirler nedeniyle dernek veya vakıf adına kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis edilmeyecektir.
Bu çerçevede, Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin (5) numaralı bendi ve geçici 67 nci maddesi kapsamında kesinti suretiyle vergilendirilmiş kazanç ve iratlarınız dolayısıyla, 1/1/2008 – 31/12/2015 tarihleri arasında Derneğinize bağlı iktisadi işletme oluşmayacak olup söz konusu vergi kesintileri nihai vergileme niteliğinde olacaktır.” Şeklindedir.
Derneklere ait gayrimenkullerin iktisadi işletmeye dahil olmamak kaydıyla kiraya verilmesi işlemi Katma Değer Vergisi Kanununun 1/3-f maddesine göre katma değer vergisinin konusuna girmekle birlikte, söz konusu kiralama işlemi Kanunun 17/4-d maddesine göre katma değer vergisinden istisna tutulmaktadır.
III.5- Derneklerin Menkul Sermaye İradı Elde Etmesi:
Gelir Vergisi Kanunun Geçici 67 nci maddesinde yer alan düzenlemeye göre, Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (7), (12) ve (14) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratlarından ödemeyi yapanlarca tevkifat yapılacağı hükme bağlanmıştır. Aynı maddede, gelir sahibinin gerçek veya tüzel kişi ya da dar veya tam mükellef olmasının, vergi mükellefiyeti bulunup bulunmamasının, vergiden muaf olup olmamasının ve elde edilen kazancın vergiden istisna olup olmamasının yapılacak tevkifatı etkilemeyeceği belirtilmiştir.
Konuya ilişkin bir özelge;[10] “Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin birinci fıkrasında, sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira veya benzeri iratların menkul sermaye iradı olduğu hükme bağlanmış; aynı maddenin,
– (7) numaralı bendinde mevduat faizleri,
– (12) numaralı bendinde faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr payları ile kâr ve zarar ortaklığı belgesi karşılığında ödenen kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
– (14) numaralı bendinde ise her nevi tahvil ve hazine bonosu faizlerinin geri alım veya satım taahhüdü ile iktisap veya elden çıkarılması karşılığında sağlanan menfaatler
menkul sermaye iratları arasında sayılmıştır.
Öte yandan, anılan Kanununa 5281 sayılı Kanunun 30 uncu maddesiyle eklenen ve 01.01.2006 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Geçici 67 nci maddenin dördüncü fıkrasında, Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (7), (12) ve (14) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratlarından ödemeyi yapanlarca tevkifat yapılacağı hükme bağlanmıştır. Anılan maddenin beşinci fıkrasında, gelir sahibinin gerçek veya tüzel kişi ya da dar veya tam mükellef olmasının, vergi mükellefiyeti bulunup bulunmamasının, vergiden muaf olup olmamasının ve elde edilen kazancın vergiden istisna olup olmamasının bu madde hükmüne göre yapılacak tevkifatı etkilemeyeceği belirtilmiştir.
Buna göre, Gelir Vergisi Kanununun geçici 67 nci maddesi kapsamında Derneğinizin bankalarda bulunan mevduat hesaplarına tahakkuk eden faiz gelirleri üzerinden 01.01.2006 tarihinden sonra yapılan tevkifat Kanun gereğidir.” Şeklindedir.
III-6- Özel Kanuna Göre Vergiden Muaf Olan Dernekler:
1606 Sayılı Bazı Dernek ve Kurumların Bazı Vergilerden Muaf Tutulmasına İlişkin Kanun[11] hükmü gereğince;
— Türkiye Kızılay Derneği,
— Türk Hava Kurumu,
— Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü,
— Türkiye Yardım Sevenler Derneği ve resmi darülaceze kurumları ile
— Darüşşafaka Cemiyeti ve
— Yeşilay Derneği kendilerine terettüp eden vergi, harç ve resim mükellefiyetinin kurumlara ait olduğu hallerde bütün vergilerden, harçlardan, resimlerden, hisse ve fonlardan muaftır.
IV-SONUÇ
Genel hatlarıyla ele aldığımız üzere, dernekler kurumlar vergisi mükellefi olarak vergilendirilmeseler de bunlara yeteri kadar vergisel destek ve avantajlar verilmediğini görmekteyiz. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmelerin ise normal kurumlar vergisi mükellefi olarak vergilendirildiğini görmekteyiz. Oysa dernekler demokrasiler için, yardımlaşma ve dayanışma için önemli örgütlenmelerdir ve iktisadi işletmeleri hariç olmak üzere derneklere bir takım vergisel avantajlar ve teşvikler sağlanmalıdır. Vergi mevzuatımızda yer alan düzenlemeler çerçevesinde vergisel avantajlardan yararlanmak için kamuya yararlı dernek statüsünde olmak gerekmektedir.
Kaynaklar:
– 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
– 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
– 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu
– www.gib.gov.tr
– www.dernekler.gov.tr
[1] https://www.dernekler.gov.tr/
[2] T.C. Anayasası Md 33
[3] 8/12/2001tarih ve 24607 sayılı R.G. yayımlanmıştır.
[4] 23/11/2004 tarih ve 25649 sayılı R.G. yayımlanmıştır
[5] 21.06.2006 tarih ve 26205 Sayılı R.G. yayımlanmıştır.
[6] 31.03.2005 tarih ve 25772 Sayılı RG yayımlanmıştır.
[7] 04.01.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.18.02-32008-8456-22 sayılı özelge
[8] Manisa Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 09.08.2012 tarih ve 53445970-27-5-89 sayılı özelgesi
[9] Aydın Vergi Dairesi Başk. 28.05.2010 tarih ve B.07.1.GİB.4.09.15.01-10.2010.GVK.70.MD.2.-1 sayılı özelgesi
[10] Erzurum Vergi Dairesi Bşk. 07.02.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.25.15.01-2010-GVK-1777-3-1 sayılı özelgesi
[11] 20/7/1972 tarihli R.G. – Değişik : 28/11/1990 – 3685/2 md.
