Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluşu ve Vergisel Avantajları
Mahmut Bülent YILDIRIM
Yeminli Mali Müşavir
b.yildirim@vdd.com.tr
Varlık Yönetim Şirketlerinin faaliyet alanı, bankaların tahsil etmekten umudunu kestiği alacaklarını, bir ihale ile kendileri tahsil etmek üzere, düşük fiyattan satın almaları esasına dayanmaktadır. Varlık Yönetim Şirketleri 2002 yılından beri Türkiye’de faaliyet göstermeye başlamış olup, 2005 yılından itibaren Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurulu (BDDK) tarafından denetlenen bir sektördür.
Varlık Yönetim Şirketleri 5411 sayılı Bankacılık Kanunu[1] ile düzenlenmiştir. Söz konusu kanunun 143. maddesi ile bankalar ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu dahil diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, tahsili, yeniden yapılandırılması ve satılması amacıyla, kuruluş ve faaliyet esasları Kurul tarafından belirlenen varlık yönetim şirketleri de kurulabileceği hüküm altına alınmıştır.
Varlık yönetim şirketleri alacaklarının tahsili ve alacakların ve/veya diğer varlıkların yeniden yapılandırılması kapsamında alacak tahsili amacıyla edindiği gayrimenkul veya sair mal, hak ve varlıkların işletilmesi, kiralanması ve bunlara yatırım yapılması ve yine alacaklarını tahsil etmek amacıyla borçlularına ilâve finansman sağlamak veya sermayelerine iştirak etmek dâhil olmak üzere her türlü faaliyeti gerçekleştirmeye yetkilidir. Varlık Yönetim şirketleri, mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, tahsili, yeniden yapılandırılması ve satılması amacıyla kurulan şirketlerdir. Varlık yönetim şirketleri bankacılık sistemindeki sorunlu alacakları teminatları ile birlikte iskontolu olarak satın alarak; bunları belli bir süreç içerisinde tahsil eden şirketlerdir.
Yıllar itibariyle ve sektörel olarak takipteki alacaklar ile tahsili gecikmiş alacakların satış seyri aşağıdaki tablodaki gibidir.[2]
| Takipteki Alacaklar (Milyon TL) |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 |
|---|---|---|---|---|---|
| Sektör |
23.408 |
29.622 |
36.426 |
47.541 |
57.880 |
| Kalkınma ve Yatırım Bankaları |
299 |
425 |
481 |
479 |
602 |
| Katılım Bankaları |
1.515 |
2.261 |
3.190 |
4.335 |
3.175 |
| Mevduat-Kamu Bankaları |
6.789 |
8.251 |
10.449 |
12.024 |
15.770 |
| Mevduat-Yabancı Bankalar |
5.481 |
6.734 |
7.467 |
14.936 |
17.287 |
| Mevduat-Yerli Özel Bankalar |
9.325 |
11.950 |
14.838 |
15.766 |
21.046 |
| Tahsili Gecikmiş Alacak Satışı | Ticari Anapara | Bireysel Anapara | Toplam Anapara |
|---|---|---|---|
|
2008 |
1.156 |
612 |
1.768 |
|
2009 |
513 |
487 |
999 |
|
2010 |
1.626 |
1.343 |
2.968 |
|
2011 |
896 |
1.429 |
2.325 |
|
2012 |
1.635 |
1.608 |
3.242 |
|
2013 |
1.314 |
1.789 |
3.103 |
|
2014 |
2.515 |
3.595 |
6.111 |
|
2015 |
825 |
1.262 |
2.086 |
|
2016 |
3.068 |
3.450 |
6.518 |
|
TOPLAM |
13.547 |
15.573 |
29.121 |
Varlık yönetim şirketlerinin kuruluş ve faaliyet alanları ile ilgili genel çerçeve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda yapılmış olmakla birlikte, ayrıntılı düzenlenmeler Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmelikle[3] belirlenmiştir.
Buna göre;
– Varlık yönetim şirketlerinin kuruluşlarına BDDK tarafından izin verilir.
– Varlık yönetim şirketlerinin Anonim şirket şeklinde kurulması,
– Ödenmiş sermayesinin yirmi milyon Türk Lirasından az olmaması,
– Hisse senetlerinin tamamının nama yazılı ve nakit karşılığı çıkarılması,
– Ticaret unvanında “Varlık Yönetim Şirketi” ibaresinin bulunması,
– Ana sözleşmesinin 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, bu Yönetmelik ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygun olması,
– Varlık yönetim şirketlerinin yönetim kurulları beş kişiden az olamaz. Varlık yönetim şirketlerinde görev alacak yönetim kurulu üyelerinin, yarıdan bir fazlasının, hukuk, iktisat, işletme, maliye, bankacılık, kamu yönetimi, mühendislik dallarında lisans veya lisansüstü düzeyinde öğrenim görmüş veya finans veya işletmecilik alanında en az beş yıllık mesleki tecrübeye sahip olmaları şartı aranır.
– Kuruluş için gerekli olan asgari sermaye, her yıl Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan yıllık üretici fiyat endeksinin iki katının gerektirdiği miktarı geçmemek üzere Kurul kararıyla artırılabilir.
– Faaliyet konuları farklı olan şirketler ana sözleşmelerini Türk Ticaret Kanunu ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak değiştirmek ve ikinci fıkrada belirtilen şartları taşımak üzere kuruluşta aranan belgelerle Kuruma başvurmak ve Kuruldan gerekli izinleri almak kaydıyla varlık yönetim şirketi olarak faaliyet gösterebilirler.
Varlık Yönetim Şirketlerinin Faaliyet alanları aşağıdaki gibidir.
– Banka, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, diğer mali kurumlar ve kredi sigortası hizmeti veren sigorta şirketlerinin söz konusu hizmetlerinden doğan alacakları ile diğer varlıklarını satın alabilir, satabilir, satın aldığı alacakları tahsil edebilir, varlıkları nakde çevirebilir veya bunları yeniden yapılandırarak satabilir.
– Alacakların tahsili amacıyla edindiği gayrimenkul veya sair mal, hak ve varlıkları işletebilir, kiralayabilir ve bunlara yatırım yapabilir.
– Alacaklarını tahsil etmek amacıyla borçlularına ilave finansman sağlayabilir.
– Banka, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, diğer mali kurumlar ve kredi sigortası hizmeti veren sigorta şirketlerinin söz konusu hizmetlerinden doğan alacakları ile diğer varlıklarının tahsilatı, yeniden yapılandırılması veya üçüncü kişilere satışı konularında aracılık, destek ve danışmanlık hizmeti verebilir.
– Ana faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere sermaye piyasası mevzuatı dâhilinde ve gerekli izinleri almak kaydıyla faaliyette bulunabilir ve menkul kıymet ihraç edebilir, ihraç edilmiş menkul kıymetlere yatırım yapabilir.
– Faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla iştirak edinebilir.
– Şirketlere kurumsal ve finansal yeniden yapılandırma alanlarında danışmanlık hizmeti verebilir.
– Varlık yönetim şirketleri, bu maddede belirlenen konular dışında faaliyette bulunamaz. Banka ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınmasına münhasır olarak, alacağını veya diğer varlığını satın aldığı banka veya diğer mali kurumlardan kredi kullanamazlar.
II-VARLIK YÖNETİM ŞİRKETLERİNİN VERGİSEL AVANTAJLARI
II.1-VARLIK YÖNETİM ŞİRKETLERİNİN YAPTIKLARI İŞLERDE KDV İSTİSNASI
3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun[4] 17/4-l bendinde yer alan düzenlemeye göre; varlık yönetim şirketlerinin bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan devraldığı alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi ile aynı Kanuna göre finansal yeniden yapılandırma çerçeve anlaşmaları hükümleri kapsamında yeniden yapılandırılan borçların ödenmemesi nedeniyle bu borçların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi katma değer vergisinden istisna edilmiştir.
Samsun Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bir özelge[5]
3065 sayılı Katma Değer Vergisi (KDV) Kanununun (17/4-l) maddesine göre, 30/1/2002 tarih ve 4743 sayılı Kanun hükümlerine göre kurulan varlık yönetim şirketlerinin bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan devraldığı alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi ile aynı Kanuna göre finansal yeniden yapılandırma çerçeve anlaşmaları hükümleri kapsamında yeniden yapılandırılan borçların ödenmemesi nedeniyle bu borçların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi katma değer vergisinden istisnadır. Söz konusu madde ile varlık yönetim şirketlerinin bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan devraldığı alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi katma değer vergisinden istisna edilmektedir. Buna göre, adı geçen varlık yönetim şirketi tarafından bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumlardan devralınan alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatını oluşturan mal ve hakların müzayede yoluyla satışı işleminde, bu mal ve hakların alacağa mahsuben varlık yönetim şirketleri tarafından satın alınması ve varlık yönetim şirketleri tarafından alacağa mahsuben satın alınan hak ve alacakların üçüncü şahıslara satışı katma değer vergisinden istisna tutulacaktır. Ancak, varlık yönetim şirketinin devraldığı alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatını oluşturan mal ve hakların bedelinin varlık yönetim şirketine ödenmesi şartıyla borçlu tarafından satılması, genel hükümler çerçevesinde katma değer vergisine tabi olacaktır.
Varlık Yönetim şirketlerince temlik alacaklarının icra yoluyla satışında da katma değer vergisi ve damga vergisi istisnası vardır.
İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bir özelge;[6]
“(4842 sayılı Kanunun 23’üncü maddesiyle eklenen bent Yürürlük; 24.04.2003) 30.1.2002 tarihli ve 4743 sayılı Kanun hükümlerine göre kurulan varlık yönetim şirketlerinin bankalar, özel finans kurumlan ve diğer mali kurumlardan devraldığı alacakların tahsili amacıyla bu alacakların teminatım oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi ile aynı Kanuna göre finansal yeniden yapılandırma çerçeve anlaşmaları hükümleri kapsamında yeniden yapılandırılan borçların ödenmemesi nedeniyle bu borçların teminatını oluşturan mal ve hakların (müzayede mahallinde satışı dahil) teslimi,
katma değer vergisinden istisna edilmiştir.
Yukarıda yer alan Kanun hükmü uyarınca, …’nin icra dosyalarını temlik alan … Varlık Yönetim Şirketi A.Ş.’nin devraldığı borçların teminatı olan mal ve hakların tesliminin, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun (17/4-l) maddesi kapsamında katma değer vergisinden istisna tutulması gerekmektedir.” Şeklindedir.
Konuyla ilgili Yargıtay 12. Hukuk Dairesinin kararı aşağıdaki gibidir.[7]
“Diğer taraftan; 5411 Sayılı Kanun’un 143/5.fıkrasında; “Bu Kanun kapsamında kurulan varlık yönetim şirketleri ile 4743 sayılı Malî Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 3 üncü maddesinin yedinci fıkrası uyarınca Kurulun çıkarmış olduğu yönetmelik kapsamında kurulan varlık yönetim şirketlerinin yaptıkları işlemler ve bununla ilgili olarak düzenlenen kâğıtlar, kuruluş işlemleri de dâhil olmak üzere kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl süresince 488 Sayılı Damga Vergisi Kanununa göre ödenecek damga vergisinden, 492 Sayılı Harçlar Kanununa göre ödenecek harçlardan, her ne nam altında olursa olsun tahsil edilecek tutarlar 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu gereği ödenecek banka ve sigorta muameleleri vergisinden, kaynak kullanımını destekleme fonuna yapılacak kesintilerden ve 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 39 uncu maddesi hükmünden istisnadır” düzenlemesi yer verilmiştir.
Somut olayda, temlik alacaklısı … Varlık Yönetim A.Ş.’nin ticaret siciline tescil tarihinin 14.04.2011 tarihi olduğu, ipotekli taşınmazın 5 yıllık süre dolmadan …Anadolu İcra Müdürlüğünün 2010/816 Tal. Sayılı dosyasında 04.08.2014 tarihli ihalede şikayetçi tarafından satın alındığı görülmektedir. Bu durumda söz konusu satış işlemi 3065 Sayılı KDV Kanunu’nun 17/4-l maddesi ve 5411 Sayılı Kanun’un 143/5. maddesi gereğince KDV ve Damga Vergisinden istisnadır.”
II.2- VARLIK YÖNETİM ŞİRKETLERİNDE DAMGA VERGİSİ VE TAPU HARCI İSTİSNASI
Varlık yönetim şirketlerinin yaptıkları işlemler ve bununla ilgili olarak düzenlenen kâğıtlar, kuruluş işlemleri de dâhil olmak üzere kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl süresince Damga Vergisi Kanununa göre ödenecek damga vergisinden, Harçlar Kanununa göre ödenecek harçlardan, her ne nam altında olursa olsun tahsil edilecek tutarlar Gider Vergileri Kanunu gereği ödenecek banka ve sigorta muameleleri vergisinden, istisnadır.
492 sayılı Harçlar Kanununun 123 üncü maddesine göre; Özel Kanunlarla harçtan muaf tutulan kişilerle istisna edilen işlemlerden harç alınmaz. Varlık yönetim şirketlerinin, kuruluş işlemleri dâhil bankalar ve fon dahil diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıkların satın alınması, tahsili, yeniden yapılandırılması ve satılması ile ilgili olarak yaptıkları işlemleri (kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl süresince) harca tabi tutulmayacaktır. Dolayısıyla bu şirketlerin bankalar ve fon ve diğer mali kurumlar dışında gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının tahsili ile ilgili işlemlerine harç istisnası uygulanması mümkün değildir.
Konu ile ilgili olarak İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın bir özelgesi[8] şu şekildedir.
“5411 sayılı Kanunun 143 üncü maddesi gereğince, bu Kanun kapsamında kurulan varlık yönetim şirketleri ile 4743 sayılı Kanunun 5411 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan 3 üncü maddesinin yedinci fıkrası uyarınca Kurulun çıkarmış olduğu yönetmelik kapsamında kurulan varlık yönetim şirketlerinin, kuruluş işlemleri dâhil bankalar ve fon dahil diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıkların satın alınması, tahsili, yeniden yapılandırılması ve satılması ile ilgili olarak yaptıkları işlemleri (kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl süresince) harca tabi tutulmayacaktır.
Ancak, varlık yönetim şirketlerinin bankalar ve fon ve diğer mali kurumlar dışında gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının tahsili ile ilgili işlemlerine harç istisnası uygulanması mümkün değildir.
Buna göre; varlık yönetim şirketlerince bankalar, fon ve diğer mali kurumlardan devralınan alacakların tahsili amacıyla bu alacaklara teminat olarak gösterilen gayrimenkullerin;
1- İcradan varlık yönetim şirketlerince satın alınması halinde tapuda yapılacak tescil işlemlerinden hem varlık yönetim şirketinden, hem de borçludan (satıcı) 5411 sayılı Kanunun 143 üncü maddesi gereğince tapu harcının aranılmaması,
2- İcrada varlık yönetim şirketlerince satın alındıktan yani şirketin aktifine girdikten sonra üçüncü kişilere satılması halinde hem varlık yönetim şirketinden, hem de üçüncü kişilerden 5411 sayılı Kanunun 143 üncü maddesi gereğince tapu harcının aranılmaması,
3- İcrada doğrudan üçünçü kişilere satışı ile ilgili olarak tapuda yapılacak tescil işlemlerinde hem borçluya (satıcı) hem de üçüncü kişilere 5411 sayılı Kanunun 143 üncü maddesi hükmünün uygulanması mümkün bulunmadığından, borçlu (satıcı) ile üçüncü kişilerden (alıcı) tapu harcının aranılması gerekmektedir.”
İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının bir özelgesi[9];
“Öte yandan, 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 143 üncü maddesinde, bu Kanun kapsamında kurulacak varlık yönetim şirketleri ile 4743 sayılı Mali Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 3 ünci maddesinin yedinci fıkrası uyarınca çıkarmış olduğu yönetmelik kapsamında kurulan varlık yönetim şirketlerinin yaptıkları işlemler ve bunlarla ilgili olarak düzenlenen kağıtlar, kuruluş işlemleri de dahil olmak üzere kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl süresince 488 sayılı Damga Vergisi Kanununa göre ödenecek damga vergisinden ve 492 sayılı Harçlar Kanununa göre ödenecek harçlardan istisna olduğu hüküm altına alınmıştır.
01/01/2006 tarih ve 26333 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11 inci maddesinde ise, varlık yönetim şirketlerinin faaliyet alanları açıklanmıştır. Bu madde uyarınca varlık yönetim şirketlerinin; banka, TMSF ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarını satın alabileceği, satabileceği, satın aldığı alacakları tahsil edebileceği, varlıkları nakde çevirebileceği veya bunları yeniden yapılandırarak satabileceği belirtilmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı’nca verilen bir özelge[10] ; “Buna göre, 5411 sayılı Kanun kapsamında kurulan varlık yönetim şirketleri ile 4743 sayılı Kanunun 5411 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan 3 üncü maddesinin yedinci fıkrası uyarınca kurulun çıkarmış olduğu yönetmelik kapsamında kurulan varlık yönetim şirketlerinin bankalar ve Fon dahil diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıkların satın alınması, tahsili ve yeniden yapılandırılarak satılması ile ilgili olarak yaptıkları işlemlerden harç ve bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi aranılmayacaktır.
Ancak, varlık yönetim şirketlerinin bankalar, Fon ve diğer mali kurumlar dışında gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının tahsili ile ilgili işlemlerine damga vergisi ve harç istisnası uygulanması mümkün değildir.” şeklindedir.
Varlık yönetim şirketleri ile kişiler arasında düzenlenen alacak temlik vaadi sözleşmesinin, varlık yönetim şirketinin kurulduğu takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl içinde olması şartıyla Damga Vergisi Kanununa göre ödenecek damga vergisinden ve sözleşmenin noterde tasdikine ilişkin işlem, Harçlar Kanununa göre ödenecek harçtan istisnadır.
III-SONUÇ
Özellikle kriz dönemlerinde ekonomik sıkıntıya düşen firmaların sayısındaki artışlara paralel olarak, tahsili gecikmiş alacaklarda artışlar meydana gelmektedir. Bu tahsilatların yapılması için sarfedilen çabalar alacaklı firmaları hem yormakta hem de bu konuda tecrübeli elemanlara sahip olmadıklarından dolayı netice almakta zorlanmaktadırlar. Bu noktada devreye giren Varlık Yönetim Şirketlerinin hareket alanlarının geniş olması ve yaptıkları işlemlerin KDV, Damga Vergisi ve Harçlardan istisna olması başarı şanslarını artırmaktadır. BDDK verilerine göre 14 adet varlık yönetim şirketi kurulmuş görünmektedir.[11]
Kaynaklar:
– 5411 sayılı Bankacılık Kanunu
– 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
– 492 sayılı Harçlar Kanunu
– www.gib.gov.tr
– www.bddk.org.tr
– www.mahfiegilmez.com
[1] 01/11/2005 tarih ve 25983 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[2] http://www.mahfiegilmez.com/2017/01/bankalar-tahsil-edemedikleri-alacaklarn.html
[3] 01.11.2006 tarih ve 26333 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[4] 02.11.1984 tarih ve 18563 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[5] 06/05/2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.55.15.01-2010-KDV-ÖZE-23-201 sayılı özelge
[6] 20.11.2008 tarih ve B.07.1.GİB.4.35.17.01.KDV:02-2138/2715 sayılı özelge
[7] 25.2.2016 tarih ve 2016/1730 E Nolu Kararı (http://www.hukukmedeniyeti.org/karar)
[8] 28/05/2010 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.18.01-003.01-148 sayılı özelge
[9] 27.09.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.18.01-002.01-1641 sayılı özelge
[10] 09.06.2008 tarih ve B.07.1.GİB.0.02.63-6344-91/57539 sayılı özelge
[11] https://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/Kuruluslar/Varlik_Yonetim/Varlik_Yonetim.aspx
