Tarım Hayvancılık Ve Ormancılıkla Uğraşanların Sosyal Güvenliği
Ömer ARIK
Sosyal Güvenlik Denetmeni
[email protected]
Bir yanda elleri ojeli, kolları çantalı, saçları yapılmış, pırıl pırıl mekanlarda çalışan kadınlar, bir yanda ise tarlalarda çalışmaktan elleri nasır tutmuş, sıcaktan yanmış, beli bükülmüş kadınlar. Bir yanda takım elbise ile masa başında çalışan, sabah işe giden akşam eve dönen erkekler; bir yanda ise ailesinin geçimini sağlamak için haftalarca tarlalarda, meyve bahçelerinde, ormanlarda çalışan evini, ailesini, çocuklarını göremeyen erkekler. Tabi ki sosyal güvenlik herkesin ihtiyacı olduğu gibi yaz/kış, sıcak/soğuk demeden bu zorluklara katlanan tarım, orman ve hayvancılıkla uğraşan tüm vatandaşlarımızın da olmazsa olmaz ihtiyacıdır.
Sosyal Güvenlik Kurumu herkesin yanında olduğu gibi tarım, hayvancılık ve ormancılıkla geçimini sağlayan vatandaşlarımızın da yanındadır. Ancak bu konuda vatandaşlarımızın da bilinçli olması, hangi sigortalılık statüsüne girdiğini bilmesi ve üzerine düşen Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıt Olma sorumluluğunu yerine getirmesi gerekiyor.
5510 sayılı Kanuna göre tarım ve hayvancılıkla uğraşan üç kesim vardır:
Bunlardan ilki kendi adına ve hesabına tarım ve hayvancılıkla uğraşan kişilerdir. Bu kişiler 5510 sayılı Kanunun 4/b maddesi uyarınca zorunlu sigortalıdırlar.
İkinci kesim hizmet akdine tabi olarak ücret karşılığı sürekli çalışan kişilerdir. Bu kişiler 5510 sayılı Kanunun 4/a maddesi uyarınca sigortalıdır. Ücretli ve hizmet akdine tabi olarak sürekli tarım işlerinde çalışanlar ve niteliği itibariyle 30 günden fazla devam eden süreksiz tarım işlerinde çalışanlar 5510 sayılı Kanunun 4/a maddesi uyarınca zorunlu sigortalıdırlar.
Üçüncü kesim ise başkalarının tarlalarında ücret karşılığı çalışan, başkalarının hayvanlarına ücret karşılığı bakan kişilerdir. Bu kişiler de 5510 sayılı Kanunun Ek 5 inci maddesi uyarınca sigortalı olan kişilerdir. Ek 5 tarım sigortalılığı, sürekli iş bulamayan tarım, hayvancılık ve orman işlerinden geçimini sağlayan işçilerin sosyal güvenliğinin sağlanması için çıkarılmış hizmet akdine tabi bir sigortalılık türüdür.
Başkalarının tarım ve hayvancılık işlerinde ücret karşılığı çalışanların tabi olduğu 5510 sayılı Kanunun Ek 5 inci maddesi kapsamındaki sigortalılık durumu biraz farklıdır. Sigortalılık durumu ücret karşılığı çalışılan işin sürekli/süreksiz oluşuna göre değişmektedir. 4857 sayılı İş Kanununun 10 uncu maddesi “nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işleri süreksiz iş, bundan fazla devam edenleri sürekli iş” olarak tanımlamıştır. Buna göre bir tarım işçisinin işin niteliğine göre 30 güne kadar olan çalışması Ek 5 nci madde kapsamında, 30 günden fazla olan çalışması ise 5510 sayılı Kanunun 4/a maddesi kapsamında sigortalılık sayılmaktadır. Tarım işçisi sürekli olarak farklı kişilerin yanında 30 günden az süren tarım işlerinde ücret karşılığı çalışıyorsa Sosyal Güvenlik Kurumuna Ek 5 nci maddesi kapsamında sigortalı olarak tescil ettirmek kendi inisiyatifindedir. Sosyal Güvenlik Kurumu süreksiz çalışan tarım işçilerini aynı işyerindeki/kişideki çalışmaları işin niteliğine göre 30 günü aşmadıktan sonra tespit ettirse dahi zorunlu sigortalı olarak kayıt altına alamaz.
Sosyal Güvenlik Kurumu; kendi adına tarım ve hayvancılık işleri ile uğraşanlara ve ücret karşılığı çalışan süreksiz tarım işçilerine sosyal güvenliklerinin sağlanması yönünden ekonomik kolaylıklar getirmiştir.
5510 sayılı Kanunun zorunlu 4/b sigortalılığına getirilen kolaylık ile 2008 yılından 15 günden başlamak üzere 2017 yılında 24 gün prim ödenmektedir. Buna karşılık aylık gün sayısı 30 gündür.
5510 sayılı Kanunun Ek 5 inci maddesi sigortalılığına getirilen kolaylık ile 2011 yılından 18 günden başlamak üzere 2017 yılında 24 gün prim ödenmektedir. Buna karşılık aylık gün sayısı 30 gündür. Ayrıca Ek 5 nci madde kapsamındaki sigortalılık 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık sayılarak emeklilik prim gün şartında da kolaylıklar sağlanmıştır.
5510 sayılı Kanunun kendi adına ve hesabına tarım ve hayvancılıkla uğraşan 4/b sigortalıları zorunlu sigortalı oldukları için Ziraat Odalarına kayıt oldukları tarihten itibaren Sosyal Güvenlik Kurumu Tarafından otomatik olarak zorunlu sigortalıdırlar. 5510 sayılı Kanun 4/b kapsamındaki sigortalılıkta “hastalık” kolu olmadığı için bu sigorta kolundan geçici iş göremezlik ödeneği alamazlar.
Sürekli bir işi olmayan tarım ve hayvancılık işlerinde çalışanların kendi istekleri ile illerde ve ilçelerde bulunan Sosyal Güvenlik Merkezlerine başvurarak ek 5 inci madde kapsamında tarım sigortalısı olmaları ve kendi primlerini kendilerinin ödemesi gerekmektedir.
Ek 5 İnci Madde Kapsamında Sigortalılık Nasıl Başlatılır Ve Nasıl Sona Erdirilir?
Tarım işlerinde süreksiz çalışanların sigortalılığı “Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi”ni muhtarlık/tarım müdürlüğü, ziraat odalarına imzalattıktan sonra Kuruma müracaat tarihi itibariyle başlar.
Orman köylülerinden Kanunun ek 5 inci maddesine göre sigortalı olmak isteyenler “Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi”ni muhtarlık/Orman müdürlüğü, çevre ve şehircilik il müdürlüğü, kalkınma kooperatiflerine imzalattıktan sonra Kuruma müracaat tarihi itibariyle başlar
5510 sayılı Kanunun Ek 5 nci madde kapsamındaki sigortalılık; 5510 sayılı Kanunun 4/a, 4/b, 4/c maddeleri kapsamında sigortalı olarak çalışma, isteğe bağlı sigortalı olma, talep etme, gelir/aylık talebi ve ölüm hallerinde sona erer.
5510 sayılı Kanunun Ek 5 nci maddesi kapsamındaki sigortalılık; askerlik döneminde, mahkemelerce karar verilmesi halinde hakkında gözaltı/tutukluluk/mahkumiyet hallerinde, yurtdışında bulunma zamanlarında ve zorunlu sigortalılıkla çakışma dönemlerinde işlemez. Durum değişikliği sonrasında otomatik olarak yeniden başlar.
Ek 5 nci madde kapsamındaki sigortalılıkta “hastalık ve analık” kolu olmadığı için bu sigorta kollarından geçici iş göremezlik ödeneği alamazlar.
Ek 5 nci madde kapsamındaki sigortalılıkta iş kazası haklarından faydalanmak için kazanın olduğu tarihten en az 10 gün önce tescil edilmiş olması gerekir. Tarım işçileri kendi istekleri ile Sosyal Güvenlik Kurumuna kaza tarihinden 10 gün önce kayıt olurlarsa 1 günleri dahi olsa iş kazası hükümlerinden faydalanırlar. Ancak kendi istekleri ile iş kazasından en az 10 gün önce kayıt olmazlarsa, çalıştıkları işyerindeki toplam çalışma süreleri işin niteliği itibariyle 30 günü de geçmiyorsa başlarına bir iş kazası olayı geldiğinde ortada kalırlar. Ne kendilerine ne de hak sahiplerine aylık/gelir bağlanmaz.
Bu nedenlerle bugün için sağlıkta, ilerleyen yaşlarda ise emeklilikte maddi ve manevi sıkıntılar yaşamamak için tarım, hayvancılık ve ormancılıkla uğraşan vatandaşlarımızın bilinçli olup kendilerini Sosyal Güvenlik Kurumuna kayıt ettirmeleri gerekmektedir.
KAYNAKLAR :
