Türkiye Çevre Durum Raporu
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye’de çevrenin mevcut durumunun ortaya konulması ve sorunlara yönelik erken uyarı olması amacıyla dört yılda bir hazırlanan “Türkiye Çevre Durum Raporu”nu yayımladı.
Çevresel Etki Değerlendirme, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünce, bakanlığa bağlı birimlerin yanı sıra veri ve bilgi sağlayan diğer kamu kurum ile kuruluşlarının katkılarıyla, 2011-2015’i kapsayan “Türkiye Çevre Durum Raporu” hazırlandı.
Hazırlanmış olan bu rapor giriş, hava, iklim değişikliği, su ve atık su yönetimi, atık kimyasalların yönetimi, doğa koruma ve biyolojik çeşitlilik, arazi kullanımı, kurumsal yapı ve gerçekleştirilen çalışmalar, çevresel harcamalar ve mali sorumluluk sigortası ve DPSIR değerlendirmesi bölümlerini içeriyor. Ayrıca, genel olarak 2011 – 2015 verilerini kapsamakla birlikte; verilerin yayınlanma dönemi nedeniyle 2014 yılına kadar olabildiği gibi, 2016’nın ilk altı aylık dönemini de içerebiliyor.
Raporda sunulan verilerin önemli kısmı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın çeşitli Ana Hizmet Birimlerinin faaliyetleri sonucu elde edilen bilgi ve verilerden yararlanıldı. Özellikle veriler; anılan periyotta gerçekleştirilen denetim ve izleme faaliyetleri; elektronik ortamla gerçekleştirilen Çevresel Etki Değerlendirmesi; İzin ve Lisans Belgesi işlemleri; Atık Yönetimi Uygulamalarından elde edilmiştir. Buna ilaveten Rapor; yıllık bazda hazırlanan il çevre durum raporları için belirlenen dinamik yapıdaki veri ve göstergelerden de yararlanılarak hazırlandı.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın birimleri dışında ilgili diğer kurum/kuruluşlardan sağlanan önemli bilgi ve verilerle hazırlanan, basımı ve dağıtımı gerçekleştirilen Türkiye Çevre Durum Raporu Uluslararası Kurum/Kuruluşlarla olan çalışmalar kapsamında değerlendirilmek üzere ilk defa İngilizce dilinde hazırlandı.
Raporun Giriş bölümünde; Türkiye’nin nüfusu, coğrafyası, iklimi, nüfusu, doğal kaynakları, enerjisi, ulaşımı, turizmi, tarım ve hayvancılığı konularında genel bilgi ve bu başlıklarda son dönemde yaşanan gelişmeler hakkında bilgi ve veriye yer verildi.
Raporun HAVA bölümünde; hava kalitesinin korunması konusunda yapılan çalışmalar, hava kalitesi ölçüm istasyonlarının ölçüm sonuçları, egzoz gazı emisyonu ve gürültü konusunda Ülkemiz genelinde gerçekleştirilen çalışmalar hakkında bilgi verildi.. Isınma kaynaklı başlıca hava kirleticileri olan partikül madde ve kükürtdioksit 81 ilde 195 noktada ölçülmektedir. Hava kalitesi ile ilgili ölçümlerin başladığı 2009 yılından 2016 yılına kadar Türkiye genelinde PM10 kirlilik yükünde %13 azalma sağlanmış olup, SO2 miktarında ise, %14 iyileşme sağlandı.
Raporun İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ bölümünde; Türkiye’de iklim değişikliği ve yapılan çalışmalar, BM-İklim Değişikliği Çerçeve anlaşması gereğince hazırlamış olduğumuz Ulusal Sera Gazı Envanter Raporu çerçevesinde ulusal düzeyde sera gazlarının miktarı, Türkiye’de yutak alanlar, Türkiye’de emisyon ticaretine yönelik yapılan çalışmalar, Türkiye’de iklim değişikliğine uyuma yönelik yapılan çalışmalar ve Türkiye’de ozon tabakasını incelten maddelere yönelik yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Türkiye İklim Değişikliği 2. Ulusal Bildiriminde Türkiye’nin, OECD ve BMİDÇS Ek-1 listesi ülkeleri arasında kişi başı sera gazı salımı, tarihsel sorumluluk ve kişi başı birincil enerji tüketimi bakımından en düşük değerlere sahip olduğu ortaya konuldu.
Raporun SU VE ATIK SU YÖNETİMİ bölümünde; Türkiye’nin su kaynakları ve potansiyeli, su kaynaklarının kalitesi, sektörel su kullanımları ve yapılan su tahsisleri, çevresel alt yapı, su yönetimi planları, Gediz Havzası Kirlilik Önleme Eylem Planı, toprak kirliliği ve kontrolü konusunda bilgi verilmiştir. Ayrıca raporda denizlerimizde yapılan bütünleşik kirlilik izleme çalışmaları ve sonuçları, deniz suyu sıcaklıkları ve mavi bayraklı plajlarımız konusunda veri sunulmuştur. DSİ’nin su potansiyeli hesaplarına göre Türkiye kişi başına yıllık 1.652 m3 su potansiyeline sahiptir. Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre ülkemiz su azlığı yaşayan bir ülke konumundadır. Bu nedenle Türkiye’de Kanalizasyon ile hizmet edilen nüfusun belediye nüfusuna oranı 1994 yılında % 69 iken bu oran 2014 yılında %90’a ulaşıldı. 2014 yılında atıksu arıtma tesisi ile hizmet edilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı ise %68’e ulaşmıştır. 2015 yılı sonu itibariyle 653 atıksu arıtma tesisi ile 551 belediyeye hizmet veriliyor..
Raporun ATIK bölümünde; belediye atıkları, hafriyat toprağı, inşat ve yıkıntı atıkları, ambalaj atıkları, tehlikeli atıklar, atık madeni yağlar, atık pil ve akümülatörler, bitkisel atık yağlar, poliklorlu bifeniller ve poliklorlu tefenilller, ömrünü tamamlamış lastikler, atık elektrikli ve elektronik eşyalar, ömrünü tamamlamış araçlar, tehlikesiz atıklar, tıbbi atıklar, maden atıkları ve gemilerden kaynaklanan atıklar konusunda bilgi verilmiştir. TÜİK verilerine göre Türkiye’de toplanan belediye atığı miktarı, 2014 yılı için 28.010.721 ton/yıl olmuştur. 2014 yılı verilerine göre Tehlikeli Atık Beyan Sistemine beyanda bulunan tesis sayısı 39.134 olmuş ve 1.413.798 ton tehlikeli atık toplandığı beyan edilmiştir. Ambalaj Atığı Yönetim Planı uygun bulunan belediye sayısı 629’a, uygulamanın başlatıldığı nüfus ise 52 milyona ulaşmış bulunmaktadır. Bakanlığa kayıtlı olan ambalaj üreticisi ve piyasaya süren sayısı 2003 yılında 350 iken 2015 yılında bu sayı 27.000 civarına ulaşmıştır. Türkiye’de limanda gemi atıklarının alınması hizmeti verilen lisanslı atık kabul tesis sayısı 2005 yılında 18 iken 2014 yılı sonu itibariyle bu sayı 247’e ulaşıldı.
Raporun KİMYASALLARIN YÖNETİMİ bölümünde; meydana geldiğinde ağır çevresel, sosyal ve ekonomik olumsuzluklara yol açan büyük endüstriyel kazaların kontrolü ile ilgili Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Bu çerçevede 2015 Temmuz ayı itibari ile Seveso (BEKRA) Bildirim Sistemi’ne bildirim yapan kuruluşlardan 382’si üst seviyeli, 483’ü alt seviyeli olmak üzere toplam olarak 865 Seveso kuruluşu ülkemizde bulunuyor.
Raporun DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK bölümünde; Türkiye’nin biyolojik çeşitliliği, biyolojik çeşitliliği koruma konusunda yapılan çalışmalar, korunan alanlar, biyo-güvenlik çalışmaları, Türkiye’deki istilacı yabancı türler, Türkiye’de erozyona ve çölleşmeye duyarlı alanlar konusunda bilgi verilmiştir. 2015 yılı itibariyle Türkiye’de tescil edilmiş 16 Özel Çevre Koruma Bölgesi, RAMSAR kapsamında 14 sulak alan, 40 Milli Park, 204 Tabiat Parkı, 31 Tabiatı Koruma Alanı bulunmaktadır. Türkiye’de Korunan Alanların toplam yüzölçümü 6.287.183 hektar.
Raporun ARAZİ KULLANIMI bölümünde; 2012 yılı CORINE verilerine göre Türkiye’nin arazi kullanım verileri verilmiştir. 2012 yılı CORINE verilerine göre Türkiye’nin %52,46’sını orman ve yarı doğal alanlar, 43,48’ini tarım alanları, %1,78’ini yapay bölgeler, %1,74’ünü su kütleleri ve %0,53’ünü sulak alanlar oluşturuyor.
Raporun KURUMSAL YAPI VE GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR bölümünde; kurumsal yapı, çevre mevzuatı, taraf olunan Uluslararası Çevre Sözleşmeleri, Anlaşmaları, Protokoller, ÇED faaliyetleri,çevre izni ve lisansı faaliyetleri, çevre denetimleri, çevre yeterlik işleri, AB çevre yatırımları, çevre alanında uygulama yenilikleri konularında bilgi verildi.
Raporun ÇEVRESEL HARCAMALAR VE MALİ SORUMLULUK SİGORTASI bölümünde; 2012-2014 yıllarında sektörlere göre çevresel harcama ve gelirler, çevresel istihdam, gelir ve harcama istatistikleri; 2010-2016 yılları arasında kıyı tesisleri deniz kirliliği mali sorumluluk sigortası, çevre kirliliği mali sorumluluk sigortası, tehlikeli maddeler ve tehlikeli atık zorunlu mali sorumluluk sigortası verileri bulunuyor.
Raporun DPSIR DEĞERLENDİRMESİ bölümünde; çevre konuları, DPSIR modeli çerçevesinde, 2014 Çevre Göstergeleri ile değerlendirilmiştir. DPSIR, İngilizce dilinde Driving Forces, Pressure, State, Impact, Response (itici güç, baskı, durum, etki, tepki) sözcüklerinin baş harflerinden yola çıkılarak üretildi.