Hafta Tatili ile Genel Tatilin Aynı Güne Denk Gelmesi
Gökhan AÇIL[1]
İş Müfettişi Yardımcısı
gokhan.acil@csgb.gov.tr
Çalışma hayatında sıkça karşılaşılan ve ancak genel anlamda yanlış ve/veya eksik uygulanan konulardan birisi, hafta tatilinin Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinden birisine rastlayıp da bu günde çalışma yapılması halinde işçilere yapılacak ilave ödemenin nasıl olacağıdır. Takvimsel olarak böyle bir günün yaşanması ve bu günlerde çalışılması olağandır. Bu günlerde çalışılması olağan olmasına karşılık, bu günlerde yapılan çalışmalar karşılığında işçilere yapılacak ilave ödemeler konusunda uygulamada olağan dışı yorum ya da farklılıklar görülmektedir. Gerçekten de uygulamada işçilere, bu günlerin genel tatil günü sayılarak ilave 1 yevmiye (toplamda 2 yevmiye) ödendiği, bu günlerin fazla çalışma olarak dikkate alınıp ilave 1,5 yevmiye (toplamda 2,5 yevmiye) ödendiği veyahut da bu günlerin hem fazla çalışma ve hem de genel tatil günü çalışması kabul edilerek ilave 2,5 yevmiye (toplamda 3,5 ya da 4,5 yevmiye) ödendiği görülmektedir. Peki uygulamada bu kadar farklılığın bir arada yaşandığı işgücü piyasasında, bu günlerde çalışma yapılması halinde çalışanlara ödenmesi gereken ilave ücretin miktarı ne olmalıdır?
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günü Kavramı
Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinin (UBGT) hangileri olduğu 2429 sayılı UBGT Hakkında Yasasında ifade edilmiştir. Buna göre,
- 28 Ekim 13.00’ten sonra ve 29 Ekim Ulusal Bayram
- 1 Ocak yılbaşı tatili
- 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü
- 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü
- 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı
- 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı
- 30 Ağustos Zafer Bayramı
- Ramazan Bayramı (3 buçuk gün)
- Kurban Bayramı (4 buçuk gün)
Günleri, UBGT günleridir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Yapılan Çalışmaların Ücretlendirilmesi
Yukarıda ifade edilen günlerde çalışma yapılması halinde işçilere ödenmesi gereken ilave ücretlerin nasıl olması gerektiği 4857 sayılı İş Yasasının 47. maddesinde “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri işverence işçiye ödenir.” şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre yukarıda sayılan 15,5 günün ücreti işçilere bir iş olmaksızın ödenecektir. Bu günlerde çalışılması halinde ise işçilere çalışılan her bir gün için ilave bir günlük yevmiye daha ödenmesi gerekmektedir.
Bu noktada, UBGT günlerinde kaç saatlik bir çalışmanın karşılığında ilave bir günlük yevmiyenin ödeneceğine ilişkin bir düzenlemeye yer verilmemiş olmasının özel olarak vurgulanması gerekmektedir. Öyle ki, UBGT günlerinde yapılan çalışmalar için herhangi bir süre sınırlaması uygulamasına gidilmemiştir. Bu nedenle UBGT günü sayılan zamanlarda çalışan işçi, bu günlerde ne kadar çalışırsa çalışsın ilave bir günlük ücrete hak kazanacaktır. UBGT sayılan günlerde 10 dakika çalışılsa da, 1 saat çalışılsa da, 3 saat çalışılsa da, 6 saat çalışılsa da ya da tam gün çalışılsa da işçiye ilave bir günlük ücret ödenmesi gerekmektedir.
Burada vurgulanması gereken diğer önemli bir husus, işçilere UBGT günlerinde çalışılması halinde ödenecek ilave bir günlük yevmiyenin hesabında işyerindeki çalışmanın günlük 7 buçuk saat üzerinden hesaplanması gerektiğidir. İki nedenden ötürü ilave bir günlük yevmiyenin hesabında günlük 7 buçuk saatlik çalışmanın dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir. İlk olarak ilave yevmiyenin hesabında günlük 7 buçuk saatten daha fazla bir sürenin dikkate alınması işçi lehine bir yorum olmayacaktır. Yani bir işyerinde günde 9 saat çalışılmasıyla haftalık çalışma süresinin 5 günde tamamlandığı bir işyerinde, işçilerin ilave bir günlük yevmiyeyi hak edebilmek için UBGT günlerinden birinde 9 saate kadar çalıştırılması gündeme gelecektir. Ancak Yasa Koyucunun böyle bir düzenlemeye hükmetmemesi nedeniyle, işçi aleyhine karar verilmesinin uygun olmayacağı düşünülmektedir. İkinci ve asıl olarak ise, hafta tatiline ilişkin düzenlemelerin yer aldığı İş Yasasının 46. maddesinin gerekçesinde[2] cumartesi gününün de iş günü olarak sayılmış olmasıdır. Bu iki nedenden ötürü, haftalık çalışma sınırının altı günde bitiriliyormuş gibi hesap edilmesinin ve böylece UBGT günlerinde çalışılması halinde işçilere yapılacak ilave ödemelerin süresi hesabında en fazla günlük 7 buçuk saatlik sürenin dikkate alınmasının daha isabetli olacağı düşünülmektedir.[3]
Hafta Tatili Kavramı
Hafta tatiline ilişkin ilk düzenleme, 2429 sayılı UBGT Yasasının 3. maddesinde yer alan “Hafta tatili pazar günüdür.” ifadeyle çalışma hayatına girmiştir.
22.05.2003 tarihinde çalışma hayatına giren İş Yasasında hafta tatili ‘gününe’ değil, ‘hakkına’ yer verilmiştir. Öyle ki bu durum, İş Yasasının 46. maddesinde yer alan ‘Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.’ ifadesiyle vücut bulmuştur.
Diğer yandan İş Yasasının 63. maddesi ‘Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.’ hükmüne amirdir.
Bu üç yasal düzenleme hep birlikte değerlendirildiğinde şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Kural olarak hafta tatili günü, pazar günüdür. Hafta tatili pazar günü olmasa da, bu haktan vazgeçilemez, bu nedenle haftanın herhangi bir günü hafta tatili hakkının kullandırılması gerekmektedir. Hafta tatiline hak kazanmak için İş Yasasının 63. maddesinde belirlenen iş günlerinde çalışılmış olması gerekmektedir. İş Yasasının 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin, işyerinde uygulanmakta olan çalışma sistemi içinde tüketilmesi halinde çalışanlar hafta tatiline hak kazanacaktır.[4]
Hafta Tatilinde Yapılan Çalışmaların Ücretlendirilmesi
Bir haftada 45 saat çalışan işçi, hafta tatiline hak kazanacaktır. Hafta tatili günlerinde çalışılması durumunda haftalık çalışma süresi 45 saati geçeceği için işçilere yapılacak ilave ödemelerin İş Yasasının ‘Fazla Çalışma Ücreti’ başlığını taşıyan 41. maddesi hükümleri çerçevesinde yapılması gerekmektedir. Bu nedenle hafta tatilinde çalışma yapan işçilere, yapılan fazla çalışma süresiyle işçinin saatlik ücretinin (en az) % 50 arttırılmış halinin çarpılarak bulunan tutarın işçilere ödenmesi gerekmektedir. Öyle ki, saatlik ücreti 10,00 TL olan bir işçinin o hafta 45 saat çalıştığı kabul edilirse,
— Hafta tatili gününde 2 saat çalışan bu işçiye, saatlik ücretinin % 50 arttırılmış haliyle (15,00 TL), çalışılan fazla çalışma süresinin (2 saat) çarpılarak ortaya çıkan tutarın (30,00 TL) işçiye fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
— Hafta tatili gününde 5 saat çalışan bu işçiye, saatlik ücretinin % 50 arttırılmış haliyle (15,00 TL), çalışılan fazla çalışma süresinin (5 saat) çarpılarak ortaya çıkan tutarın (75,00 TL) işçiye fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
— Hafta tatili gününde 7,5 saat çalışan bu işçiye, saatlik ücretinin % 50 arttırılmış haliyle (15,00 TL), çalışılan fazla çalışma süresinin (7,5 saat) çarpılarak ortaya çıkan tutarın (112,50 TL) işçiye fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
Burada belirtilmesi gereken temel husus, fazla çalışma ücretinin hesabında kısıt hesabının olduğudur. Yani işçinin haftalık 45 saati tamamladıktan sonra yapacağı 10 dakikalık çalışma da, 1 ya da birkaç saatlik çalışma da veyahut da tam gün yapacağı çalışma da fazla çalışma olarak değer görecek ve hesaplamalar da bu kapsamda yapılacaktır. Nitekim İş Yasasının 41. maddesine dayanılarak hazırlanan ‘İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’ nin (Yönetmelik) 5. maddesinin 2. fıkrasında bu durum “Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.” şeklinde ifade edilmiştir. Bu nedenledir ki, yapılan fazla çalışma ücretinin hesaplanmasında bir kısıt uygulaması mevcuttur. Yani, işçinin yaptığı fazla çalışma süresinin Yönetmelik’in 5. maddesinde yer alan hüküm çerçevesinde yarım ya da tam saate yuvarlanarak hesaplanması gerekmektedir. Yani hafta tatilinde çalışan bir işçi 1-29 dakika fazla çalışması durumunda 30 dakikalık fazla çalışma ücretine, 30 dakika-1 saat 29 dakika fazla çalışma yapması durumunda 1 buçuk saatlik fazla çalışma ücretine, 1 saat 30 dakika-2 saat 29 dakika fazla çalışma yapması durumunda 3 saatlik fazla çalışma ücretine…nihayet 7 saat 30 dakika-8 saat 29 dakika fazla çalışma yapılması durumunda 12 saat fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır.
Çalışılan Hafta Tatili Gününün Aynı Zamanda Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinden Biri Olması Durumunda İşçiye Yapılacak İlave Ödemeler Nasıl Hesaplanmalıdır?
UBGT günlerinden birinde çalışılması halinde, çalışılan her bir gün için işçilere ilave bir günlük yevmiye daha ödenecek ve toplamda işçiye o gün için 2 yevmiye ödenmiş olacaktır. Bu günlerde yapılan çalışmalar karşılığında işçilere ödenecek ilave ödemelere ilişkin olarak Yasa Koyucu herhangi bir kısıt uygulamasına gitmemiştir. Yani işçi, UBGT sayılan günlerin birinde ne kadar çalışırsa çalışsın ilave bir günlük yevmiyeye hak kazanacaktır.
Hafta tatili günü sayılan zamanlarda çalışılması halinde ise işçinin yapacağı çalışmaların süresi haftalık 45 saati aşacağı için, işçiye fazla çalışma ücretinin ödenmesi ve ödenecek ilave tutarların da İş Yasasının 41. maddesi ile Yönetmelik’in 5. maddesi hükümleri çerçevesinde hesaplanması gerekmektedir. Bu günlerde yapılan çalışmaların karşılığı da, çalışılan süreyle orantılı olarak hesaplanacaktır.
Hafta tatili ile UBGT günlerinin aynı güne denk gelmesi ve bu günlerde çalışılması halinde, işçiye yapılacak ilave ödemeler için öncelikle işçinin kaç saat çalıştığının tespit edilmesi gerekmektedir. İşçinin kaç saat çalıştığının tespiti yapılmadan bu günlerde yapılan çalışmalar karşılığında ödenecek ilave ödemelerin kimi zaman işçi lehine (fazla), kimi zaman işçi aleyhine (eksik) olduğu görülmektedir. Örneğin, günlük ücreti 75,00 TL, saatlik ücreti 10,00 TL olan bir işçiye hafta tatiliyle UBGT günlerinin çakıştığı bir günde çalışması durumunda yapılacak ilave tutarlar aşağıda yer alan tablodaki genel mantığa göre yapılmalıdır.
| Günlük Ücret/ Saatlik Ücret | Çalışılan Süre | İlave Bir Günlük Yevmiye Karşılığı | Fazla Çalışma Karşılığı |
|---|---|---|---|
| 75,00 TL /10 TL | 10 dakika (30 dakika) | 75,00 TL | 7,5 TL |
| 45 dakika (1 saat) | 75,00 TL | 15,00 TL | |
| 2 saat | 75,00 TL | 30,00 TL | |
| 4 saat | 75,00 TL | 60,00 TL | |
| 5 saat (5 saat 29 dakikaya kadar) | 75,00 TL | 75,00 TL | |
| 5 buçuk saat (6 saat olarak hesaplanacak) | 75,00 TL | 90,00 TL | |
| 6 saat | 75,00 TL | 90,00 TL | |
| 7 saat (7 saat 29 dakikaya kadar) | 75,00 TL | 105,00 TL | |
| 7 buçuk saat (8 saat olacaktır) | 75,00 TL | 120,00 TL |
Yukarıda yer alan tablodaki hesaplamadan da anlaşılacağı üzere, bu günlerde yapılan çalışmalarda öncelikle işçinin kaç saat çalıştığının tespit edilmesi gerekmektedir. Çalışma süresi tespit edildikten sonra o gün 1 dakikadan 5 saat 29 dakikaya kadar yapılan çalışmalar için işçilere ilave bir günlük yevmiyenin ödenmesi gerekmektedir. Çünkü bu süreler içinde yapılan çalışmalar karşılığında işçilere ödenecek ilave bir günlük yevmiyenin karşılığı, işçiye yapılacak fazla çalışma ücretinden fazladır (ya da 5 saat 29 dakika kadar yapılan çalışmalar için eşittir). Ancak işçinin çalışma süresi 5 saat 30 dakika ve daha fazla süreyle olması durumunda, işçilere yapılacak ilave ödemelerin karşılığının fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir. Tabloda yer alan örneklere göre de, bu sürelerin fazla çalışma olarak belirlenmesiyle ortaya çıkan tutar, bir günlük yevmiyeyi aşmaktadır.
Tabloda yer alan şekle uygun olmayan ödemeler, yukarıda ifade edilen yasal düzenlemelere aykırı olacaktır. Ayrıca tabloya uygun olmayan ödemelerin yapılması işçilere eksik ödeme yapılmasını gündeme getirebileceği gibi fazla ödemelere de sebep olacaktır. Bu nedenlerle, bu günlerde çalışma yapılması durumunda öncelikle işçinin kaç saat çalıştığının tespit edilmesi ve yapılacak ilave ödemelerin de çalışma süresi mukabilinde olması gerekmektedir.
Uygulamada, bu günlerde yapılan çalışmalar karşılığında işçilere ilave 2,5 yevmiye (toplamda 3,5 ya da 4,5 yevmiye) ödendiği görülmektedir. Ancak hemen belirtilmeli ki, her iki tatil gününün kesiştiği günlerde çalışan işçilere hem UBGT ilave ücretinin ve hem de fazla çalışma ücretinin birlikte ödenmesi, yukarıdaki paragraflarda yer alan gerekçeler nedeniyle mümkün görünmemektedir. Bu şekilde yapılacak bir ödeme ne yasal düzenlemelere ve ne de işçi lehine bir yorum olacaktır.
Sonuç
İş Kanununun 63. maddesindeki çalışma sürelerinin, işyerindeki mevcut çalışma şartları çerçevesinde tüketilmesi durumunda işçiler hafta tatiline hak kazanacaklardır. Hafta tatili de 24 saatten az olmamak üzere belirlenecektir. Hafta tatili gününde çalışma yapılması durumunda, işçiye fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir. Yapılan çalışmaların kısıt uygulamasıyla hesaplanması, yarım saatten az olan sürelerin yarım saate, yarım saatten fazla olan sürelerin ise tam saate uyarlanarak hesaplanması ve işçinin saatlik ücretinin % 50 arttırılmış haliyle işçinin yaptığı fazla çalışma süresinin çarpılarak ortaya çıkan tutarın işçiye fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
UBGT günlerinin hangileri olduğu mevzuatta düzenlenmiştir. Buna göre, bu günlerde çalışılması halinde çalışılan her gün için işçilere ilave bir günlük yevmiyenin daha ödenmesi gerekmektedir. Bu günlere işçi kaç saat ya da kaç dakika çalışırsa çalışsın ilave bir günlük yevmiyeye hak kazanacaktır.
Bu iki günün aynı güne denk geldiği ve o günlerde işçilerin çalıştığı varsayımında ise işçilere ödenecek ilave tutarlar için öncelikle işçilerin kaç saat çalıştığının belirlenmesi gerekmektedir. İşçilerin 1 dakikadan 5 saat 29 dakikaya kadar yaptıkları çalışmalar için ilave bir günlük yevmiyenin, 5 saat 30 dakika ve daha fazla süreyle yapılan çalışmalarda ise fazla çalışma ücretinin işçilere ödenmesi gerekmektedir. Bu şekle uygun olarak yapılacak ilave ödemeler, hem yasal düzenlemelere uygun olacak ve hem de ‘işçi lehine yorum’ ilkesi işletilmiş olacaktır.
İşçinin bu günlerde yaptığı çalışmaların süresi hesaplanmadan yapılacak ilave ödemelerde, işçiye fazla ödeme veya eksik ödeme yapılması gündeme gelebilecektir. İşçilere yapılan eksik ödemeler nedeniyle işverenler idari para cezasıyla karşı karşıya kalabileceklerdir. İşçilere fazla ödeme yapılması durumunda ise, söz konusu ödemeler süreklilik arz edeceği için mevcut durum çalışma koşullarından sayılacak ve artık yapılan ödemeden daha aşağı bir tutarda ödeme işçiye yapılamayacaktır.
Kaynakça
— 4857 sayılı İş Kanunu
— İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
Dip Notlar:
[1] Gökhan AÇIL, İş Müfettişi Yardımcısı,
[2] Bu Kanunun 63 üncü maddesi ile iş sürelerinde sözleşmelerle esnekleşme yapılması yolu açıldığından, hafta tatilinin mutlaka 6 işgünü çalışılmış olmasına bağlı olmaksızın 7 günlük bir zaman dilimi içinde en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilmesi esası kabul edilmiştir. Madde metninden, çalışılmadığı halde iş sürelerinden sayılan hallerle ilgili üçüncü fıkranın (a) bendinde yeni getirilen iş süreleri sistemine göre cumartesi günleri çalışılıp çalışılmadığına bakılmaksızın işgünü sayıldığından ve cumartesi günü yarım gün çalışılmasının da artık bir anlamı olmadığından, cumartesi gününe ilişkin cümle çıkarılmıştır.
[3] 7 buçuk saatten daha fazla yapılan çalışmalarda ise işçilere ayrıca ilave ücret ödemesi gündeme gelecektir.
[4] Bir işyerinde haftalık çalışma süresi azami 45 saat olacak şekilde istenilen süre çerçevesinde belirlenebilecektir. Ancak gerek yazının devamında yer alacak hesaplamaların kolaylığı açısından ve gerekse de işyerlerinin 45 saatlik azami süre hakkı varken daha az süre çalışmaları tercih etmeyecekleri için bu kısım için haftalık 45 saatin doldurulduğu dikkate alınacaktır
