Cazibe Merkezleri
Mustafa Bahadır ALTAŞ
Yeminli Mali Müşavir
mba444@mynet.com
Bilindiği üzere; 2012 yılında uygulamaya konulan yeni teşvik sisteminde; Genel teşvik, Bölgesel teşvik, Büyük ölçekli yatırımların, Öncelikli yatırımların, Stratejik yatırımların teşviki olmak üzere beş farklı teşvik unsurunu içinde yatırımcılara Gümrük Vergisi Muafiyeti, KDV İstisnası, KDV İadesi,Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Yatırım Yeri Tahsisi, Faiz Desteği, 6.bölgede ilaveten Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği, Gelir stopaj Desteği verilmektedir..
Geçtiğimiz aylarda Başbakan Binali Yıldırım tarafından Diyarbakır’da açıklanan, Doğu ve Güneydoğu Bölgesinde bulunan illeri kapsayan cazibe merkezlerinin oluşturulması ve teşvik edilmesine yönelik düzenlemenin uygulamasına ilişkin esaslar 22 Kasım 2016 tarih Resmi Gazete’de yayınlanan Kanun Hükmünde Kararname ile belirlendi. 2016-2027 arasında on yıllık bir dönemi kapsayacak olan uygulama göre; görece az gelişmiş bölgelerdeki yatırım ortamını canlandırarak istihdam, üretim ve ihracatı artırmak yoluyla bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla gerçekleştirilecek olan özel sektör yatırımlarına Cazibe Merkezleri Programı kapsamında destek verilecektir. Verilecek destekler Hazine Müsteşarlığı bütçesinden Türkiye Kalkınma Bankası Anonim Şirketi’ne aktarılacak kaynaktan karşılanacak.
Buna göre; yeni yatırım projeleri için veya yarım kalmış ya da yatırımı tamamlanarak işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle işletmeye geçememiş veya kısmen geçmiş yahut başka sebeplerle faaliyet göstermeyen tesislerin yeniden ekonomiye kazandırılması için yatırım ve işletme dönemine ilişkin olarak aşağıdaki destekler sağlanacaktır:
- Danışmanlık Hizmeti Desteği,
- Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi Desteği,
- Anahtar Teslim Fabrika Binası Yapım Desteği,
- Faizsiz Yatırım Kredisi Desteği,
- Faiz İndirimli İşletme Kredisi Desteği,
- Üretim Tesislerini Taşıma Desteği.
- Çağrı ve Veri Merkezleri Yatırım Desteği,
- Veri Merkezleri için Enerji Desteği.
Ayrıca, atıl vaziyetteki kamu binalarının çağrı merkezi ve veri merkezi olarak kullanımı için tahsisi, çağrı merkezi ve veri merkezi binası yapım desteği ve çağrı merkezlerinde ve veri merkezlerinde ihtiyaç duyulan telekomünikasyon altyapısına da aşağıdaki kapsamda destek sağlanacaktır:
Yeni Yatırım Cazibe merkezleri ve Çevre illeri;
Belirlenen 5 bölge ve 8 cazibe merkezinde toplam 23 il bulunuyor ve bu illerde yaklaşık 13 milyon kişi yaşıyor. Hükümet proje ile bölgede 5 ana sorun olan işsizlik, düşük gelişmişlik, düşük ihracat, yüksek göç oranı ve mülteci sorununu çözmeyi hedefliyor.
- Birinci bölge ve cazibe merkezi Kars. Ardahan, Iğdır, Ağrı bu bölgeye bağlanacak.
- İkinci bölge ve cazibe merkezi Van olarak belirlendi. Muş, Bitlis ve Hakkari proje kapsamında Van’a bağlandı.
- Üçüncü bölge, üç cazibe merkezinden oluşuyor. Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin. Üçüncü bölgeye bağlı iller
- Batman, Siirt ve Şırnak.
- Dördüncü bölge ve cazibe merkezi Erzurum. Dördüncü bölgeye bağlı iller, Erzincan, Gümüşhane ve Bayburt.
- Beşinci bölgede iki cazibe merkezi var. Bunlar Elazığ ve Malatya. Bu iki cazibe merkezine bağlı iller Adıyaman,
- Tunceli, Bingöl illerinden oluştu.
Cazibe Merkezlerinde Sektörel Öncelikler:
1- Kars merkezli illerde lojistik, hayvancılık, et-süt ürünleri, turizm, meyvecilik teşvik edilecek.
2- Van merkezli illerde, tekstil, arıcılık, küçükbaş hayvancılık, meyvecilik, tıbbi ve aromatik bitkilere destek verilecek.
3- Şanlıurfa, Diyarbakır ve Mardin’in merkez olduğu illerde; yapı malzemeleri üretimi, mobilya, hayvancılık, meyvecilik, ayakkabıcılık, hazır giyim, kuru gıda ve turizm teşvik edilecek.
4- Erzurum merkezli illerde doğaltaş işleme, seracılık, kış turizmi yatırımları teşvik edilecek.
5- Malatya ve Elazığ merkezli illerde, konfeksiyon, yapı malzemesi, küçükbaş hayvancılık, arıcılık, meyvecilik desteklenecek.
Bölgeye taşınacak üretim tesislerine destek;
Gelişmiş illerden emek yoğun sektörlerdeki fabrikaların cazibe merkezlerine taşınması teşvik edilecek. Her bir fabrika için 1 milyon liraya kadar taşınma desteği verilecek. Taşınan fabrikalar 6’ncı bölge teşviklerinden yararlandırılacak. Bu uygulama için yüksek yoğunluklu istihdamı olan orta ve büyük yatırımların yararlandırılması düşünmektedir.
Genç Girişimci ve Fuar Merkezi kurulacak
Kamu desteğiyle 8 adet Genç Girişimci Merkezi kurulacak. Ayrıca bölgede 2 yıllık sürede “Fuar Merkezleri” oluşturulacak.
Yatırım projelerinin yanı sıra yarım kalmış veya işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle faaliyete geçememiş tesisler Cazibe Merkezleri Programı kapsamına girecek.
Yukarıda yer aldığı şekli ile “Cazibe Merkezi” için sağlanan destek unsurları bir kısmı mevcut teşvik sistemi içinde var olan, bir kısmı ise 2008-2015 yılları arasında belirli dönemlerde belirli bir süre uygulanan desteklerden oluşmaktadır. Açıklanan ekonomik paket yeni ve farklı bir uygulama öngörmemektedir. Kamu yatırımlarında gelecek on yıl içinde kalkınma programında belirlenen yatırımların dışında yeni bir yatırım da yer almamaktadır.
Hatırlanacağı gibi 2007 yılında Türkiye genelinde 12 cazibe merkezi belirlenmiş daha sonra bu programdan vazgeçildiği belirtilmişti. Bu açıklanan “Cazibe Merkezi” ise Doğu ve Güneydoğu’da yer alan 23 ilin tamamını kapsamaktadır.
“Cazibe Merkezi” tanımlaması gerçeğinde bu ifade kulağa hoş gelse de fiziki acıdan baktığımızda olayın bölgeler arası gelişmişlik farkının azaltılmasına yönelik bir tür önlem olduğu görülmektedir. Çünkü aynı bölgede bulunan 23 ilinde aynı anda cazibe merkezi olması fiziken, iktisaden mümkün değildir. 23 il içinde merkez olarak belirlenen Van, Kars, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Erzurum, Elazığ ve Malatya illeri cazibe merkezi olarak yer almaktadır.
Sonuç: Cazibe merkezlerinde sağlanacak olan desteklerin uygulama usul ve esasları yakın zamanda yayınlanacak bakanlar kurulu kararı ile belirlenecektir. Cazibe merkezi olarak belirlenen Van, Kars, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Erzurum, Elazığ ve Malatya illerinin Öncelikli olarak 2017-2027 dönemi kapsayan sürede kamu ve özel sektör yatırımlarına ilişkin bir hedefin ortaya konulması ve bunun gerçekleştirilmesi için emek sarf edilmesi gerekmektedir. “Cazibe Merkezi olmaya ne kadar hazırız?” sorusunu kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra, başta Büyükşehir Belediyesi olmak üzere Ticaret ve Sanayi Odası ve diğer sivil toplum kuruluşları kendilerine sormalıdır. Aksi takdirde kağıt üzerinde kalmış bir cazibe merkezi olmaktan öte gitmez, toplumda ciddi şekilde hayal kırıklığı yaratır. Çünkü cazibe merkezi oldunuz demekle cazibe merkezi olunmuyor.