Ali Kemal TERZİ
İş Müfettişi
akemaltr19@gmail.com
GİRİŞ
İşyerlerinde sıklıkla karşılaşılan hem işçi hem de işveren tarafından sorun olarak değerlendirilen alanların başında sigara içme konusu gelmektedir. İşyerinin niteliği, çalışma ve dinlenme süreleri, işyerinin çalışma alanı ve fiziki yapısı, işyerinin üretim durumu, tehlike arz eden üretim sınıfına girip girmediği gibi bir çok husus işyerinde sigara içme hususunu etkilemektedir. Genel olarak işçiler dinlenme sürelerinde sigara içtiği bilinmektedir. Dinlenme süreleri haricinde uygulama alanı da bulsa da bu husus biraz tartışmalı bir durum olmaktadır.
İŞÇİNİN İŞYERİNDE SİGARA İÇMESİ VE İŞ AKDİ
İşveren tarafından belirlenen sigara içme fiili ile ilgili düzenlemeler ya iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesiyle belirlenebilmektedir. Sözleşmelere gelmeden önce, iş kanununda sigara içme hususunu dolaylı olarak ilgilendiren madde hükümlerine değinmekte fayda vardır. Bu hususlardan biri, 4857 sayılı İş Kanunun 25.maddesidir. Bu madde hükmü genel olarak işverene haklı fesih hakkı veren düzenlemelerden oluşur. Bunlardan biri, 4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin (II) numaralı bendinin (ı) alt bendidir. Bu fıkra hükmü, işçinin isteği ile ya da işini ihmal etmesi sonucu işyerindeki işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi halidir.
Diğer bir taraftan, işçinin işyerinde uyması gereken bir takım yükümlülükler bulunmaktadır. Bunların en başında işyerinden uymakla yükümlü olduğu iş güvenliği hükümleri gelmektedir. Öte yandan, işverenin de işçiler açısından iş güvenliği yönünden alması gereken tedbirlerde bulunmaktadır. Bu bakımdan genel olarak bakılacak olursa, işyerinde işçinin iş güvenliğini tehlikeye düşürecek kasıtlı bir davranışı ya da görevini savsaması sonucu işyerinde bir tehlike meydana gelmesi durumunda, işveren açısından derhal “haklı nedenle fesih hakkı” ortaya çıkmaktadır. Düzenlemelere göre, haklı fesih halinde, işçinin bu konuda işveren tarafından uyarılmasına gerek yoktur. Öte yandan, haklı fesih halinde işçinin vereceği bir zarar durumundan bahsedilmemektedir. Sadece işçinin haklı fesih nedenini oluşturacak eylemi yapması yeterli görülmektedir. Örneğin, işçinin benzin istasyonu olan bir işyerinde (yani yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı olan bir işyerinde) sigara içmesi, işverene derhal haklı nedenle fesih hakkı doğuracaktır. Bu durumun iş sözleşmesinde ayrıca belirtilmesi işverene haklı nedenle fesih hakkında sözleşmeyi de dayanak göstermesini sağlayacaktır.
Yukarıda belirtilen hususların hiç yaşanmaması için, iş kanununda dinlenme süreleri önem kazanmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunun 68. Maddesi dinlenme sürelerini düzenlenmiştir. Dinlenme sadece işçilerin değil herkesin anayasal hakkıdır. Anayasa ile dinlenme hakkı güvence altına alınmıştır.
4857 sayılı İş Yasası”nın 68 maddesinde dinlenme süreleri gösterilmiştir. Buna göre işçiler;
– Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika,
– Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
– Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi kullanmalıdır. İşveren bu hususları dikkat etmeli ve işçileri mağdur etmemelidir. Bu süreler asgari sürelerdir ve sözleşmede belirtilen çalışma süreleri dahlinde dinlenme süreleri artırabilir.
Dinlenme süreleri ihlal edilmesi halinde işçilerin sigara içme zaman dilimleri de işverenlik tarafından bir nevi ihlali anlamına gelmektedir. Bu durumda yukarıda bahsettiğimiz işçileri dinlenme süreleri haricinde ya da işyerinde sigara içme mekanı belirlenmeyen yerlerde sigara içme durumunun yaşanmasına neden olunmaktadır.
İşyerinde sigara içme hususu, iş ya da toplu iş sözleşmelerinde farklı müeyyideler kapsamında yer verilebilir. Bunlardan birisi, işçinin ücretinde para cezası kesintisi olabileceği gibi işten çıkarma cezası da olabilecektir. İşçiye para cezası kesintisi verilmesi halinde, işçinin aylık en fazla 2 günlük ücretinden fazla olmaması gerekmektedir. Bir yıl içinde işçinin ödeyebileceği ceza kesintisi miktarı en fazla 24 gün olacaktır. Yani işverenin işçiye bir ay içerisinde 3 günlük ücret cezası kesintisi önermesi olamayacaktır. Yasanın hükmü bu konuda açıktır. Örnek vermek gerekirse, işçi iş sözleşmesinde belirtilen mekan ve zaman dilimleri dışında sigara içtiği belirlenir ve bu durum işveren tarafından tutanak altına alınırsa işveren asgari 1 azami 2 günlük ücret cezası kesintisi verebilir. Tabi ki bu durumun suistimal edilmemesi gerekmektedir.
Bu konularla ilgili olarak Yargıtay kararları mevcuttur. işyerinde operatör olarak görev yapan ve gece vardiyasında çalışan davacı işçinin çay molasında kapalı ortamda sigara içtiği, açık alanda içmesi gerektiğini işverenin diğer işçileri tarafından söylenmesi üzerine buna aldırmadığı, buna göre işçinin uyarılara rağmen disiplinsiz davrandığı, bu davranışının işyerinde olumsuzluklara yol açtığı, işyerinde kurallara uymayan ve disiplinsiz davranan davacı ile iş ilişkisinin sürdürülmesi olanağının kalmadığını belirtilerek iş sözleşmesinin geçerli nedenle fesih edilebileceğini [1] belirtmiştir.
Bu suretle iş akdi feshedilen bir işçinin ihbar ve kıdem tazminatı alma hakkı ortadan kalkacaktır. Ancak, talep etmesi halinde diğer hak ve alacakları konusunda işçi işverenlikten bunları talep etmesi mümkündür. Bu konuda işçinin işyerinden istifa etmesi veya ayrılmasının bir önemi yoktur.
Diğer taraftan işçiye sigara içmesinden dolayı uygulanacak olan cezalardan biri, 4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun‘da yer almaktadır. Bu cezayı işveren doğrudan veremez. Bu ceza kabahatler kanuna göre verilmektedir. Bu cezanın işyerinde tatbiki için öncelikle işyerinde işçinin sigara içtiğine dair bir tutanak tanzim edilmesi ve bu tutanak çerçevesinde kolluk birimine haber verilmesi ya da ihbarda bulunulması gerekmektedir.
Özetle, işyerlerinde işveren ile işçi tarafından iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmelerinde işyerinde sigara içme ile ilgili madde hükümlerinde dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Öncelikle, işyerinin tehlike durumuna göre, sigara içme alanının işyeri harici bir alanda belirlenmesi ve buna uygun bir alanın işverenlik tarafından işçilere sağlanması gerekmektedir. Sözleşmelerde, bu alanlar dışında sigara içilmeyeceğinin özellikle belirtilmesi gerekmektedir. Örneğin işçiye dinlenme sürecinde sözleşmede belirlenen açık bir mekanın işverenlikçe sağlanmaması işçiyi işten çıkarmak ya da ceza kesmek için geçerli bir gerekçe oluşturmayacaktır. Ancak işçinin işyerinde sigara içerek işyerini iş güvenliği açısından tehlikeye düşürmesi halinde işveren açısından haklı bir gerekçe olabilecektir.
[1] 9 YHD. Esas No. 2007/42697 Karar No. 2008/20143 Tarihi: 14.07.2008 tarihli kararı