18 Kasım 2015
T.C.
Kalkınma Bakanlığı
Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü
Erişilebilir Şehirler ve Bölgeler
Erişilebilirliğin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi ve İller Bazında Erişilebilirlik Endeksinin Geliştirilmesi
Ulaşım faaliyetlerinin; mal, hizmet, insan ve sermaye hareketliliği gibi yerleşimler arası ilişkiler ile firmaların yer seçimi ve yerleşim alanlarının belirlenmesi gibi mekânsal yapının şekillenmesinde bir çok etkileri söz konusudur. Bir yerleşimin geri kalmışlık probleminin çözülmesi ya da cazibesinin artırılmasında ulaştırma altyapısı önemli rol oynamaktadır. Bu yönüyle ulaştırma bölgesel kalkınma için de önemli bir politika aracı olarak kabul edilmektedir. Ulaştırma altyapısının gelişmişliği ve kalitesi taşıma maliyetlerinden kaynaklı olarak firmaların yatırım tercihlerini, ticari ilişkilerin yoğunluğunu, işletmelerin verimliliğini ve yatırımların bir bölgede yoğunlaşmasını etkileyebilmekte ekonomik büyüme ve refah artışında bölgeler arasında farklar oluşturabilmektedir.
Ulaştırmanın önemli bir bileşeni olan ve gelişmiş toplumlarda refah göstergesi olarak kabul edilen erişilebilirlik ise bir yerleşimin gelişmesine etki eden kilit faktörlerden biri olarak değerlendirilmektedir. Erişilebilirlik, tercih edilen ulaştırma türüne bağlı olarak bir bireyin bulunduğu nokta ile ulaşmak istediği nokta arasındaki mesafenin ölçülebilir değeri olarak tanımlanmaktadır. Bölgesel kalkınma açısından erişilebilirlik düzeyi yüksek yerleşimlerin daha az erişilebilir yerleşimlerden sosyoekonomik olarak daha gelişmiş olduğu görülmektedir.
Çalışmanın temel amacı, ülkemizdeki önemli yapısal sorunlardan biri olan bölgeler arası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklarını erişebilirlik bağlamında incelemektir. Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde ulaştırma yatırımlarının çeşitli parametreler itibarıyla etkisi ele alınmış ve bu etkilerin bölgesel kalkınma açısından önemi açıklanmıştır. İkinci bölümde, ulaştırmanın bir bileşeni olan erişilebilirlik teorik ve kavramsal düzeyde incelenmiş, uluslararası kuruluşlarca yapılmış erişilebilirlik çalışmalarına değinilerek altyapı temelli, aktivite temelli ve fayda temelli olmak üzere üç çeşit erişilebilirlik ölçüm yöntemi anlatılmıştır. Üçüncü bölümde ise erişilebilirlik iller bazında analiz edilmiş ve bu amaca dönük çeşitli endeksler geliştirilmiştir. Bu kapsamda ilk olarak, farklı değişkenler esas alınarak illerin ulusal coğrafi mekânındaki konumları itibarıyla coğrafi erişilebilirlikleri ile ulusal pazar açısından erişilebilirlikleri tespit edilmiştir. Daha sonra illerin ulaştırma altyapısı performansı analiz edilmiştir. Burada illerin karayolu, havayolu, demiryolu, denizyolu ve genel erişilebilirlik olmak üzere ulaştırma türlerine erişim bakımından kapasiteleri incelenmiştir. Tüm bu analizler sonucunda oluşturulan endeksler neticesinde illerin sıralaması ortaya konmuştur.
Erişilebilirlik analizi bulguları doğrultusunda ulaştırma yatırımlarının yer ve güzergah seçimlerine katkı sağlamak ve bölgesel kalkınmayı desteklemek üzere bazı önerilerde bulunulmuştur. Geliştirilen öneriler ile yerleşimlerin coğrafi bakımdan daha geniş alanlarla ekonomik entegrasyon sağlaması, bölgeler arası ticari ilişkilerin artması ve bölgelerdeki işletmelerde verimlilik artışının gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.