Mal Varlığı Araştırması
Muharrem ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
m.ozdemir@vdd.com.tr
1. Yasal Düzenleme
6183 Sayılı Kanunun 62 inci maddesinin ilk fıkrasına 5228 Sayılı Kanunun[1] 12 inci maddesiyle eklenen hüküm ile Maliye Bakanlığına mal araştırmasının usul ve esaslarını belirleme yetkisi verilmiştir. Bu hükme göre;“ Maliye Bakanlığı amme alacaklarının takibinde haczolunacak malların tespiti amacıyla yapılacak mal varlığı araştırmasının şekli, alanı ve kapsamı ile araştırma yapılacak amme alacaklarının türü ve tutarını belirlemeye yetkilidir” denilmektedir.
6183 sayılı Kanunun 62 inci maddesi hükmü uyarınca, kamu alacaklarının takip ve tahsili amacıyla, amme borçlusunun mal varlığının tespit edilebilmesi için yurt çapında mal varlığı araştırması yapılmasına imkân vermektedir.
Mal varlığı araştırması bankaların şubeleri, belediyeler, tapu sicil müdürlükleri ve ilgili diğer kurumlar ile bankaların genel müdürlükleri nezdinde haciz uygulaması yapılamaması, her ilde şubelerle ayrı ayrı ve doğrudan yazışmayı gerektirmesi, mal varlığı araştırması/haciz yazılarının yanıtlanmasının kurum açısından zaman ve işgücü kaybına neden olması, her bir yazışmanın tamamlanması için gerekli olan kırtasiye ve posta masrafları toplamı yalnızca Ankara ili için yaklaşık iki bin lira civarında, ülke düzeyinde yapılması nedeniyle toplam masrafın yaklaşık olarak 40 bin lirayı bulması ve amme alacağının tahsili için yapılacak giderler alacaktan fazla olması mal varlığı araştırmasının elektronik ortamda yapılmasını zorunlu kılmıştır.[2]
Mal varlığı ile ilgili yapılan bir araştırmada 6056 banka şubesi, 1003 tapu şubesi nezdinde elektronik ortam dışında yapılan yazışmalar nedeni ile sadece posta giderleri esas alınarak devletin 10 lira’lık vergi tahsil etmek için 24.706,50 lira harcadığı ortaya çıkmıştır.[3]
Açıklanan nedenler ve içinde bulunduğumuz bilişim çağının getirdiği avantajlarda dikkate alındığında maddeye eklenen fıkra ile mal varlığı araştırması; araştırmanın şekli, alanı, kapsamı, alacağın türü ve tutarı itibarıyla sınırlandırılmak suretiyle yapılabilmesine olanak sağlanmıştır.
5228 sayılı kanun öncesi mal varlığı araştırması uygulamasında, kesinleştiği halde vadesinde ödemede bulunmayan borçlu mükelleflerle ilgili bu yolla borcu karşılayacak şekilde menkul veya gayri menkul mal ile herhangi bir hak ve alacağına rastlanılmaması ve yüz yüze görüşme imkanı sağlanamaması veya tespit edilen menkul veya gayrimenkullerin borcu karşılamaması halinde, bankalar da dahil olmak üzere, öncelikle il dahilinde malvarlığı araştırması yapılması müteakip yurt genelinde malvarlığı araştırmasına gidilmesi esası bulunmakta idi.[4]
2. Yurt Çapında Yapılacak Mal Araştırması
Yapılan kanuni düzenleme ile yurt çapında mal varlığı araştırması yapılabilmesi için öncelikle il genelinde araştırma yapılması uygulamasına son verilmiş olup, amme borçlusunun fer’ileri ile birlikte toplam tutarı 5.000,- lira ve üzerindeki olması halinde yurt çapında araştırma yapılmasına imkân tanınmıştır.
Buna göre, Maliye Bakanlığı ya da Gümrük ve Ticaret Bakanlığına bağlı tahsil dairelerince takip ve tahsil edilen amme alacakları için tür ayrımı yapılmaksızın yurt çapında mal varlığı araştırması yapılacaktır. Takip konusu amme alacağı belirlenen tutarın altında kaldığı sürece yurt çapında mal varlığı araştırması yapılmayacak il sınırlarında gerekli tespitler ile yetinilecektir. Ancak, mal varlığı araştırmasının elektronik ortamda yapılabilmesi durumunda takip konusu tüm amme alacakları için tutar sınırı olmaksızın yurt çapında mal varlığı araştırması elektronik ortamda yapılacaktır.
Alacaklı tahsil daireleri, haciz bildirisi düzenlenmek suretiyle haczedilebilecek mallardan elektronik ortamda araştırması yapılabilecek olanları, elektronik ortamda araştıracak, yetki alanlarına bağlı kalmaksızın doğrudan haciz bildirisi tebliğ etmek suretiyle haczedebileceklerdir. Bu mallar için ayrıca yazılı ortamda malvarlığı araştırması yapılmayacaktır.
Maliye Bakanlığına bağlı tahsil daireleri, haciz bildirisi düzenlenmek suretiyle haczedilebilecek mallardan elektronik ortamda haczi mümkün olanları yetki alanlarına bağlı kalmaksızın, elektronik ortamda haciz bildirilerinin tebliği ile doğrudan ya da elektronik ortamda Gelir İdaresi Başkanlığı aracılığıyla haciz bildirisi tebliğ etmek suretiyle haczedebileceklerdir.
3. Yurt Çapında Yapılamayacak Araştırmalar
Amme alacağının fer’ileri ile birlikte toplam borç tutarı 5.000,- lira altında kalması halinde maliyetler, zaman ve iş gücü kaybı da dikkate alındığında yurt çapında mal varlığı araştırması yapılmayacaktır. Ancak, amme alacakları için bağlı olduğu tahsil dairesinin bulunduğu, birden fazla tahsil dairesinde kayıtlı olması halinde (mükellefiyetini terk ettiği iller dahil) bu dairelerin bulunduğu, tahsil dairesince bilinen ikametgâh ve iş yeri adreslerinin bulunduğu, ayrıca gerçek kişilerin nüfusa kayıtlı olduğu, mal varlığının bulunduğu yönünde bilgi edinilen il veya illerde mal varlığının araştırılması yapılabilecektir[5].
4. Üçüncü Kişiler Nezdinde Yapılacak Mal Varlığı Araştırmaları
Amme borçlusuna ait olup üçüncü şahıslar nezdinde bulunan mal, hak ve alacaklarının haczine yönelik mal varlığı araştırması ise üçüncü şahıslara 6183 sayılı Kanunun 79 uncu maddesine istinaden düzenlenen haciz bildirilerinin doğrudan tebliğ edilmesi suretiyle yapılacaktır.
Bu kapsamda alacaklı tahsil dairelerince amme borçlusunun mal, hak ve alacağının bulunabileceği yönünde bilgi edinilmesi halinde de aynı usuller çerçevesinde üçüncü şahıslara haciz bildirilerinin tebliği suretiyle yapılacaktır. Bu surette üçüncü şahısların 6183 sayılı kanunun 67 inci madde hükmüne göre istihkak iddiasında bulunma hakkı saklıdır.
5. Kurumlar Nezdinde Yapılacak Mal Varlığı Araştırması
5.1. PTT Nezdinde Yapılacak Hacizler
Amme borçlusunun PTT’ye bağlı birimler nezdindeki posta çeki hesaplarında yer alan varlıklarının, ülke genelinde tek bir merkezden sorgulanması mümkün olduğundan, bu varlıkların araştırılması alacaklı tahsil dairesinin bulunduğu yerdeki PTT merkezine haciz bildirisinin tebliği suretiyle yapılacaktır.
Söz konusu bilgilere elektronik ortamda ulaşılabilmesi halinde gerekli araştırma elektronik ortamda yapılacak, tespit edilen varlıklar alacaklı tahsil dairelerince doğrudan haciz bildirisi düzenlenmek suretiyle haczedilebilecektir. PTT ile maliye Bakanlığı 6183 sayılı Kanunun 79 uncu maddesine istinaden protokol çerçevesinde posta çeki hesaplarında yer alan varlıkların haczi için düzenlenen haciz bildirilerinin elektronik ortamda tebliğinin sağlanması durumunda elektronik ortamda tebligat yapılarak cevapları elektronik ortamda alınacaktır.
5.2. Tapu Nezdinde Gayrimenkullerin Haczi
Amme borçlusu adına kayıtlı gayrimenkullere yönelik mal varlığı araştırmaları, tapu sicil müdürlüklerine haciz bildirisinin tebliği suretiyle yapılacaktır. Bu kayıtlara elektronik ortamda ulaşılabilmesi durumunda malvarlığı araştırması elektronik ortamda yapılacak ve tespit edilen gayrimenkul kayıtlarına haciz konulmak üzere alacaklı tahsil dairesince tanzim edilen haciz bildirileri ilgili tapu sicil müdürlüğüne doğrudan tebliğ edilecektir.
Maliye Bakanlığı ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü arasında yapılan protokol çerçevesinde sicil kayıtlarındaki bilgilere elektronik ortamda ulaşıldığından tahsil daireleri tarafından amme borçlusuna ait gayrimenkullere yönelik malvarlığı araştırmaları elektronik ortamda yapılacaktır.
5.3. Trafik Müdürlüğü Nezdinde Taşıtların Haczi
Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı trafik birimlerinin birbirleri ile bilgisayar ağ bağlantısı bulunduğundan, amme borçlusunun, Karayolları Trafik Kanununa göre trafik şube veya bürolarına kayıtlı taşıtlarının haczi için alacaklı tahsil dairesinin bulunduğu yerdeki şube veya bürodan araştırma yapılması yeterli olacaktır.
Buna göre, motorlu taşıtların haczi için düzenlenen haciz bildirilerinin, 6183 sayılı Kanunun 77 nci maddesine ve/veya 2918 sayılı Kanunun 5 inci maddesine istinaden elektronik ortamda tebliğ edilmesi elektronik ortamda motorlu taşıtların sicillerine erişilerek haciz konulabilmesi mümkündür.
2918 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde iş makinesi türünden araçların tescillerinin ne şekilde yapılacağı belirtilmiştir. Madde hükmüne göre gerçek veya özel hukuk tüzel kişilerine ait olan iş makinelerinin tescil kayıtları ilgisine göre ziraat odalarında, ticaret odasında, sanayi odasında veya ticaret ve sanayi odasında tutulmaktadır. Amme borçlusuna ait iş makinesi bulunup bulunmadığına ilişkin araştırmaların ilgili odalardan yapılması gerekmektedir.
Bu nev’iden malların haczi için yapılacak araştırmanın amme borçlusunun bilinen ikametgah ve iş yeri adreslerinin bulunduğu, ayrıca gerçek kişilerin nüfusa kayıtlı olduğu ve/veya Mal varlığının bulunduğu yönünde bilgi edinilen il veya illerdeki odalardan yapılması gerekmektedir. Amme borçlusunun sahip olduğu iş makinelerinin tescil kayıtlarındaki bilgilere elektronik ortamda ulaşılabilmesi halinde tespit edilen iş makinelerinin kayıtlarına haciz konulmak üzere alacaklı tahsil dairesince tanzim edilen haciz bildirileri ilgili odalara doğrudan tebliğ edilecektir.
5.4. Hava Ve Deniz Araçların Haczi
Amme borçlusu adına kayıtlı, hava araçlarının haczi için düzenlenen haciz bildirileri, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına bağlı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne, deniz taşıtlarının haczi için düzenlenen haciz bildirileri, Uluslararası Gemi Siciline ve Milli Gemi Siciline kayıtlı deniz taşıtlarında aynı Bakanlığa bağlı Deniz ve İç sular Düzenleme Genel Müdürlüğüne, Bağlama Kütüğüne kayıtlı deniz taşıtları için belediyelerde ve liman başkanlıklarında ayrı ayrı kayıt tutulduğundan, belediye ve/veya liman başkanlığına gönderilecektir.
Amme borçlusunun sahip olduğu hava araçları ile deniz taşıtlarının tescil kayıtlarındaki bilgilere elektronik ortamda ulaşılabilmesi halinde araştırmalar elektronik ortamda yapılacak ve tespit edilen varlıkların sicil/kütük kayıtlarına haciz konulmak üzere alacaklı tahsil dairesince tanzim edilen haciz bildirileri ilgili idareye doğrudan tebliğ edilecektir.
5.5. Fikri Mülkiyet Ve Diğer Haklara Yapılacak Hacizler
Amme borçlusunun menkul ve gayrimenkulleri dışında sahip olabileceği patent, marka, tasarım veya telif hakkı ya da maden işletme, radyo ve televizyon yayın hakkı gibi haklarına yönelik mal varlığı araştırmaları faaliyetleri nedeniyle bu haklara sahip olabilecek amme borçluları ile bu haklara sahip oldukları yönünde bilgi edinilen amme borçluları için yapılacaktır. Bu konuda yapılacak araştırma, alacaklı tahsil dairelerince doğrudan hakların kayıtlarının tutulduğu yerlere haciz bildirilerinin tebliği suretiyle yapılacaktır.
[1] 31.07.2004 tarih ve 25539 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.
[2] Kanun gerekçesi, www.vergiturk.com/5228gerekce.html
[3] Muharrem ÖZDEMİR. Mal Araştırması. (www.alomaliye.com sitesinde yayınlanmıştır).
[4] İstanbul Defterdarlığının 01.08.2000 tarih ve DEF.0.35.12/THSLT:640-1/5366 sayılı yazısı
[5] Seri: A, No: 5, Tahsilât Genel Tebliği 11.09.2013 tarih ve 28762 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.