Vakıf Muhasebesine İlişkin Düzenlemeler
Çağatay YARAR
V.G.M. Müfettişi
cagatayyarar@hotmail.com
5737 sayılı Vakıflar Kanununun “Vakıf Muhasebesi” başlıklı 31. maddesinde Vakıfların, muhasebe kayıtlarını Genel Müdürlükçe belirlenecek usûl ve esaslar dahilinde tutmak zorunda oldukları ve tutulacak defter ve kayıtlar ile ilgili usûl ve esasların yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir. Bu suretle vakıf muhasebesinin usul ve esaslarını belirleme yetkisi Vakıflar Genel Müdürlüğüne bırakılmıştır. Bu doğrultuda Vakıflar Yönetmeliğinin 50. maddesinde çeşitli düzenlemelere yer verilmiştir.
1.Yeni vakıflar ile mülhak, cemaat ve esnaf vakıfları, muhasebe kayıtlarını Genel Müdürlüğün resmi internet sitesinde yayımlanacak Vakıflar Tek Düzen Hesap Planına uygun olarak tutarlar, bilânço ve gelir tablolarını da bu plan ekindeki örnek tablolara göre düzenlerler.
Vakıflar tarafından kullanılacak tekdüzen hesap planı örneği Vakıflar Genel Müdürlüğünün internet sitesinde yayımlanmıştır.[1] Söz konusu hesap planının giriş bölümünde bu hesap planında bulunan hesapların tamamının kullanılmak mecburiyetinde olumadığı, her vakfın bu hesaplardan kendi işlemleri ile ilgili olan hesapları kullanacakları belirtilmiştir.
Bu hesap planında vakıflara özgü özel hesap kalemleri oluşturulduğu gibi farklılaşan hesap isimleri de parantez içinde vurgulanmıştır. Bunlara ilişkin hesap kalemlerinden bazıları örnek olarak aşağıda verilmiştir.
131 Ortaklardan (kuruculardan) alacaklar
133 Bağlı ortaklıklardan alacaklar (iktisadi işletmelerden alacaklar)
245 Bağlı ortaklıklar (iktisadi işletmeler)
246 Bağlı ortaklıklara (iktisadi işletmelere) sermaye taahhütleri (-)
331 Ortaklara (kuruculara) borçlar
333 Bağlı ortaklıklara (iktisadi işletmelere) borçlar
500 Sermaye (mal varlığı)
603 Bağış ve yardımlar
604 Prim ve aidatlar
633 Amaca yönelik giderler (-)
641 Bağlı ortaklıklardan (iktisadi işletmeler) temettü gelirleri
Buradan hareketle vakfın iktisadi işletmeleri ile ilgili olan hesapları bağlı ortaklılar adı altındaki hesaplarda takip edilmektedir. Ayrıca vakıflarda ortak olunması söz konusu olmayacağından kuruculardan alacaklar ve borçlar, ortaklardan alacaklar ve borçlar hesabında izlenmelidir. Sermaye hesabında ise vakıf senedinde ve diğer kuruluş belgelerinde yer alan ve kuruluşunda vakfa özgülenen mal varlığının karşılığı yer almalıdır. Vakfın senedinde yazılı amaçlarını gerçekleştirmek için yaptığı harcamalar da amaca yönelik giderler kalemine yansıtılmalıdır. Yine vakıflara özgü gelir kalemleri olan bağış/yardım ve prim/aidatlar için ek hesap kalemleri oluşturulmuştur.
2.Yıllık brüt geliri 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177 inci maddesinin birinci fıkrasının (2) numaralı bendinde yer alan ve her yıl Maliye Bakanlığınca belirlenen tutarının üzerinde bulunan vakıflar ile vergi muafiyeti, işletmesi, iştiraki, şube ve temsilciliği olan vakıfların bilanço esasına göre defter tutmaları zorunludur.
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığınca 2014 yılı için defter tutma hadleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. [2]
| YILLIK MAL ALIŞLARI TOPLAMI | 150.000.-TL |
| YILLIK MAL SATIŞLARI TOPLAMI | 200.000.-TL |
| HİZMET G.SAFİ HASILAT | 80.000.-TL |
| 1.VE 2. BİRLİKTE YAPILMASI HALİNDE İŞ HASILATININ
BEŞ KATI İLE YILLIK SATIŞ TUTARININ TOPLAMI |
150.000.-TL |
| DAYANAĞI | Yeniden Değerleme Oranı |
| VUK- 432 Sıra Nolu Genel Tebliği |
Ancak vakıflarda mal alımı veya satışı mümkün olmadığından bu değerlendirmenin yalnızca gayrisafi hâsılat üzerinden yapılması gerekmektedir. Bu sebeple 2014 yılı için gayrisafi geliri 80.000,00 TL üzerinde olan vakıflar bilanço esasına göre defter tutacaklardır.
Yönetmelik uyarınca kendisine Bakanlar Kurulu Kararı ile vergi muafiyet tanınan vakıflar ile herhangi bir iktisadi işletmesi olan veya Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş herhangi bir şirkete iştirak etmiş olan ya da yine Vakıflar Yönetmeliği uyarıca şube ve temsilciliği bulunan vakıfların bilanço esasına göre defter tutması zorunludur.
Vakıfların bilanço esasında; karar defteri, yevmiye defteri, büyük defter, envanter defteri ile bağış makbuzu kayıt defterini tutmaları zorunlu kılınmıştır. [3]
3.Bilanço esasına göre defter tutmayı gerektirmeyen vakıflar, işletme esasına göre defter tutabilirler.
Bir önceki başlıkta açıkladığımız şartları taşımayan vakıflar işletme hesabına göre defter tutabileceklerdir. İşletme hesabı esasında; karar defteri, işletme hesabı defteri ile bağış makbuzu kayıt defterinin tutulması zorunlu kılınmıştır.
Vergi Usul Kanununun 194. maddesinde işletme defteri ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. Bu düzenleme çerçevesinde işletme defterinin sol tarafını gider, sağ tarafını gelir kısmı teşkil eder. Gider ve gelir kayıtlarının sıra numarası, kayıt tarihi, işlemin çeşidi, tutarını ihtiva etmesi gerekir.
4.Vakıflar muhasebe kayıtlarını ve belgelerinin tevsikini 213 sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen hükümlere uygun olarak yaparlar.
Vakıflar mevzuatında Vakıflar Genel Müdürlüğünce yayımlanan hesap planı dışında muhasebe kayıtlarının detayı ve belgelerin tevsiki ile ilgili olarak detay düzenlemelere yer verilmemiş bu konunda Vergi Usul Kanununa atıf yapılmıştır. Bu doğrultuda vakıflar yaptıkları harcamaların tevsikini Vergi Usul Kanununda belirtilen usul dairesinde tevsik edecekler, muhasebe kayıtlarını ise Vakıflar Kanunu ve Vakıflar Yönetmeliğinde herhangi bir özel düzenleme bulunan işlemler dışında Vergi Usul Kanunu çerçevesinde gerçekleştireceklerdir.
Yönetmeliğin 52. maddesinde vakıflar tarafından tutulması gereken defterler ile kullanılan bağış makbuzları, harcama belgeleri ve diğer belgelerin özel kanunlarda belirtilen süreler saklı kalmak üzere, ilgili bulundukları mali yılı takip eden takvim yılından başlayarak 10 yıl süreyle saklanacağı belirtilerek Türk Ticaret Kanununa paralel bir düzenlemeye yer verilmiştir. Aynı maddede vakıfların kullanacakları bağış makbuzları ile gerekli görülen belgeleri Genel Müdürlükten temin edecekleri de belirtişmiş olup halen bağış makbuzu, tahsilat makbuzu, mülhak vakıf tahsilat makbuzu ve gider makbuzu Vakıflar Genel Müdürlüğünce bastırılmakta olup vakıflar tarafında kullanılacak bu makbuzlar Genel Müdürlükten temin edilebilmektedir.
5.Mülhak vakıflar, ayrıca Ek-8’deki yıllık hesap cetvellerini düzenleyerek her takvim yılının ilk altı ayı içerisinde bölge müdürlüğüne vermek zorundadırlar. Mülhak vakıf yöneticisinin ibraz ettiği belgeler ve vakfiyede belirtilen hayır şartları esas alınarak, kesin hesap bölge müdürlüğünce kontrol edildikten sonra onaylanmak üzere Genel Müdürlüğe gönderilir.
5737 sayılı Vakıflar Kanununda Mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve yönetimi vakfedenlerin soyundan gelenlere şart edilmiş vakıflar Mülhak Vakıflar olarak tanımlanmaktadır. [4] Vakıflar Yönetmeliğinin 50. maddesinin birinci fıkrasında; “Yeni vakıflar ile mülhak, cemaat ve esnaf vakıfları, muhasebe kayıtlarını Genel Müdürlüğün resmi internet sitesinde yayımlanacak Vakıflar Tek Düzen Hesap Planına uygun olarak tutarlar, bilânço ve gelir tablolarını da bu plan ekindeki örnek tablolara göre düzenlerler.” Denilmektedir. Aynı Yönetmelik maddesinin 5. fıkrasında ise mülhak vakıfların ayrıca yıllık hesap cetvellerini düzenleyerek her takvim yılının ilk altı ayı içerisinde bölge müdürlüğüne vermek zorunda oldukları, mülhak vakıf yöneticisinin ibraz ettiği belgeler ve vakfiyede belirtilen hayır şartları esas alınarak, kesin hesap bölge müdürlüğünce kontrol edildikten sonra onaylanmak üzere Genel Müdürlüğe gönderileceği belirtilmiştir.
Buna göre şartları taşıyan mülhak vakıflar bilanço esasına göre defter tutacak, yılsonunda bilanço ve gelir tablosunu Genel Müdürlüğün resmi internet sitesinde yayımlanan hesap planı ekinde yer alan örnek tablolara göre düzenleyecekleridir. Diğer vakıflardan farklı olarak mülhak vakıflara hesap cetveli düzenleme ve Genel Müdürlükçe onaylanmak üzere ilgili bölge müdürlüğüne ibraz etme yükümlülüğü getirilmiştir.
[1] Vakfılar Tek Düzen Hesap Planı
[2] http://www.ivdb.gov.tr/pratik/oranlar/yedi.htm
[3] Vakıflar Yönetmeliği 51. madde.
[4] 5737 sayılı Vakıflar Kanunu 3. madde.