Bağımsız Denetimde Gelinen Nokta
Hilmi TAKAZ
Yeminli Mali Müşavir
hilmitakaz@aktanymm.com
Yeni Türk Ticaret Kanununun (1) yürürlüğe girmesi ile birlikte beş-altı yüz bin Anonim ve Limited Şirketin Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olarak hazırlanmış finansal tablolarının, son derece ağır prosedür gerektiren Uluslararası Denetim Standartları (UDS) ile uyumlu Türkiye Denetim Standartları (TDS) kapsamında denetlenmesi zorunluluğu ile karşı karşıya kalınmış, hal böyle olunca meslek odalarının “muhasebe bitiyor” söylemiyle telaşlanan muhasebe camiası denetçi olmak için kolları sıvamıştı.
Neyse ki, irili ufaklı bu kadar çok şirketin öngörülen şekilde denetlenmesinin imkânsız ve de gereksiz olduğu erken görülmüş, 6335 sayılı kanunla (2) denetlenecek şirketleri belirleme yetkisi Bakanlar Kuruluna bırakılmış, denetim işinin gözetim ve denetimi için de 660 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (3) ile Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) oluşturulmuştu. Bakanlar Kurulu da çok yerinde bir karar ile 2013 yılı için kamu yararını ilgilendiren kuruluşları (Bankalar, halka açık şirketler, sermaye piyasası kurumları, finansal kiralama ve faktoring şirketleri, büyük ölçekli şirketleri vd.) denetim kapsamına almıştı. Sınırlama yapılırken fayda-maliyet analizi ve yapılabilirliğin esas alındığı netti. Oluşturulan yapı (KGK), denetim kapsamına alınacak firma sayısının kaynaklar dikkate alınarak önümüzdeki yıllarda kademeli olarak arttırılacağına işaretti. Doğrusu da buydu.
Ve fakat ne olduğu, niçin olduğu bilinmez, 6455 sayılı sayılı Kanunla (4) yukarıda bahsi geçen Bakanlar Kurulu Kararı dışında kalan diğer Anonim Şirketler için de denetim yaptırma zorunluluğu getirildi. Yetmedi, denetim ve denetimin gözetimi için oluşturulan “KGK” dururken, bunların denetimine ilişkin usul ve esaslar ile bunların denetimini yapacak denetçilerin niteliklerini, uyacakları etik ilkeleri, görev ve yetkilerini, seçilmelerini, görevden alınmalarını veya ayrılmalarını; denetimin ve denetim raporlarının içeriğini ve raporun genel kurula sunulmasına ilişkin hususları belirleme yetkisi Gümrük ve Ticaret Bakanlığına verildi. Zaten denetimde bu yetkilerin kullanılması hususunda meslek odaları, kamu kurumları (SPK, BDDK, KGK, EPDK, Ekonomi Bakanlığı) arasında yetki çekişmesi var idi, masaya biri daha iliştirildi.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığının hazırladığı konuya ilişkin yönetmelik taslağında (bildiğim kadarıyla herkesin elinde olan bu taslak, resmi olarak görüşe açılmamıştır), büyük ölçekli şirketlerin denetim standartlarına benzer hatta yer yer daha ağır prosedür gerektiren bir denetim öngörülmekte, buna rağmen meslek mensubu olmayanlara denetçi statüsü verilmektedir.
Esas itibariyle Türk Ticaret Kanununa göre yapılacak denetimde UDS’lerle uyumlu TDS’ler kullanılacaktır. “Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC)” bünyesinde kurulu “Uluslararası Güvence ve Denetim Standartları Kurulu (IAASB)” tarafından yayımlanan UDS’lerin çevirisi “KGK” tarafından yapılmakta, bitenlerin resmi gazetede yayımlanmasına başlanmıştır.
Denetçiyi ve denetimi tanımlayan bu standartlara göre; denetim kapsamına alınacak kuruluşlar fayda-maliyet ilişkisi içinde belirlenmelidir. Nitekim Avrupa Komisyonu tarafından denetimle ilgili yayımlanan raporda (5) küçük ve orta boy işletmeler için Uluslararası Denetim Standartlarına uygun kapsamlı denetimin (statutory audit) yük oluşturduğu belirtilmiş; küçük işletmeler için denetim muafiyeti, orta boy işletmeler için ise finansal tablolardaki hata ve hilelerden kaynaklanan önemli yanlışlıkları tespit etmeye yarayacak şekilde sınırlı bir prosedürün yeterli olacağı sınırlı denetim (Limited Audit) veya gözden geçirme (statutory review) önerilmiştir.
Bu bağlamda IFAC tarafından “makul bir güvence” yerine “sınırlı bir güvence” veren “2400 Tarihi Finansal Raporların Sınırlı Bağımsız Denetimi (6)” isimli standart yayımlanmıştır. Bu standart denetimin, müşteri kabulden raporlamaya kadar tüm aşamasını kapsamakta ve fakat bunun yanında sınırlı güvence öngördüğünden daha az iş yükü, daha az maliyet gerektirmektedir.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı taslağındaki gibi uluslararası denetim standartlarının bir bütün olarak küçük ve orta boy her işletmeye uygulamak, meslek mensubu dışında denetçi tayin etmek, bir yandan işletmelere gereksiz ek maliyet yüklerken, bir yandan da denetimde kalitenin düşmesine (Eski TTK’daki murakıp dönemi gibi) sebep olacaktır.
Bu çerçevede “bağımsız denetimin”; deneticinin yetkilendirilmesi, gözetim ve denetimi gibi tüm unsurları ile birlikte bu iş için kurulmuş KGK’ya derhal bırakılması; uygulama birliği sağlanması, kaynak israf edilmemesi ve uzmanlaşma için öncelikle elzemdir. TTK’da öngörülen şekilde makul bir güvence sağlamak amacıyla tüm denetim standartlarının kullanılacağı denetimin kapsamına alınacak kurumların sayısı, 2013 yılı için belirlendiği gibi, fayda-maliyet analizi ve dahi denetçilerin nitelik ve niceliğindeki gelişmeye paralel olarak, yıllar itibariyle arttırılmalıdır.
Türkiye’de bu yıl yaklaşık üç bin şirketin 31.12.2013 yılı mali tabloları, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre hazırlanacak ve Uluslararası Denetim Standartlarına uygun olarak hazırlanmış/hazırlanacak Türkiye Denetim Standarları esas alınarak denetim kuruluşları tarafından denetlenecektir. Bu şekilde denetlenecek firma sayısı, kademeli olarak beş-altı yıl içinde on bin civarına çıkarılabilirse başarı sayılmalıdır. Bunlar dışındaki orta boy işletmeler 2400 numaralı standartta öngörülen biçimde sınırlı denetime tabi tutulmalı, küçük işletmeler ise denetimden muaf olmalıdır.
(1) 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır
(2) 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır
(3) 6.04.2011 tarih ve 6223 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır
(4) 11.04.2013 tarih ve 28615 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır
(5) Audit Policy: Lessons from the Crisis (the green paper):
http://eur- lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0561:FIN:EN:PDF
(6) “International Standard On Review Engagements 2400 (Revised) Engagements To Review Hıstorıcal Fınancıal Statements”: http://www.ifac.org/publications-resources/2013-handbook-international-quality-control-auditing-review-other-assurance-a
