İbadethanelere Yaygın Din Eğitimi Verilen Tesislere ve Yeşilay Cemiyeti
Mintez ŞİMŞEK
Müfettiş
Türk Kızılay’ı Teftiş Kurulu
mintezsimsek@gmail.com
6322 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 31.05.2012 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiş ve 15 Haziran 2012 tarihli ve 28324 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
6322 sayılı kanunun 9. Maddesi ile Gelir Vergisi Kanununda, 36. Maddesi ile de Kurumlar Vergisi Kanununda değişiklikler yapılarak, ibadethaneler ve yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılacak olan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü ayni ve nakdi, bağış ve yardımların tamamının matrahtan indirilmesine imkân tanınmış, yine Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılacak olan nakdi bağış ve yardımların tamamının vergi matrahından indirilebileceği hükmü konulmuştur.
Bu makalemizde, anılan kanunun, yukarıda belirtilen hükümlerini ihtiva eden 9 ve 36. maddeleri ve bu kanun ile getirilen yenilikler akabinde 193 Sayılı GVK ve 5520 Sayılı KVK kanunlarının ilgili maddelerinin son hali sunularak, Kanunda atıfta bulunulan kavram ve terimler ışığında, getirilen yeni düzenlemeler izah edilmeye çalışılacaktır.
A- GELİR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN
6322 Sayılı Yasa ile Gelir Vergisi Kanununda yapılan değişiklikler ile bu kanun ile yapılan değişiklikler akabinde GVK’nun ilgili maddelerinin son hükümleri aşağıda sunulmuştur.
6322 Sayılı Yasa Hükmü
MADDE 9– 193 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yer alan “rehabilitasyon merkezi” ibaresi “rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin” şeklinde değiştirilmiş, (11) numaralı bendinde yer alan “Türkiye Kızılay Derneğine” ibaresinden sonra gelmek üzere “ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine” ibaresi ve fıkraya aşağıdaki bentler eklenmiştir.
193 Sayılı GVK’nun 89. Maddesinin Son Hali
Diğer indirimler
Madde 89- (Değişik:16/7/2004-5228/28 md.)
Gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıdaki indirimler yapılabilir:
…
Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı.
…
(Ek: 16/6/2009-5904/3 md.) İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı.
Bağış ve yardımın nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu teşkil eden mal veya hakkın varsa mukayyet değeri, yoksa Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre Takdir Komisyonunca tespit edilecek değeri esas alınır.
B- KURUMLAR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN
6322 sayılı yasa ile Kurumlar Vergisi Kanununda yapılan değişiklikler ile bu kanun ile yapılan değişiklikler akabinde Kurumlar Vergisi kanunun ilgili maddelerinin son hükümleri aşağıdadır.
6322 Sayılı Yasa Hükmü
MADDE 36- 5520 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde yer alan “rehabilitasyon merkezi” ibaresi “rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin” şeklinde değiştirilmiş, aynı fıkranın (f) bendinde yer alan “Türkiye Kızılay Derneğine” ibaresinden sonra gelmek üzere “ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine” ibaresi ve aynı fıkraya aşağıdaki bentler eklenmiştir.
5520 Sayılı KVK’nun 10. Maddesinin Son Hali
Diğer indirimler
MADDE 10- (1) Kurumlar vergisi matrahının tespitinde; kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla, kurum kazancından sırasıyla aşağıdaki indirimler yapılır:
…
ç) (c) bendinde sayılan kamu kurum ve kuruluşlarına bağışlanan okul, sağlık tesisi, 100 yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde 50 yatak) kapasitesinden az olmamak kaydıyla öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi ve bakım ve rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdî ve aynî bağış ve yardımların tamamı.
…
f) (Ek: 16/6/2009-5904/5 md.) İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış veya yardımların tamamı.
(2) Bağış ve yardımların nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu oluşturan mal veya hakkın maliyet bedeli veya kayıtlı değeri, bu değer mevcut değilse, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre takdir komisyonlarınca tespit edilecek değeri esas alınır.
C- YAPILACAK YARDIM VE BAĞIŞLARIN İNDİRİME KONU OLABİLMESİNE İLİŞKİN ŞEKİL VE USUL ŞARTLARI
6322 sayılı yasa, İbadethaneler ve Yaygın Din Eğitimi verilen tesislere yapılacak olan yardım ve bağışların, gerek GVK gerekse KVK açısından indirime konu olabilmesi için bazı şartlar ortaya koymuş olup, bu şartlar asıl kanunlar olan GVK ve KVK da belirtilen şekil ve usul koşulları esas alınarak, bu yerlere yapılacak yardım ve bağışların matrahtan indirimi hususu, aşağıda izah edilemeye çalışılmıştır.
– İbadethanelere Yapılacak Bağış ve Yardımlar
6322 sayılı kanun ibadethanelere yapılacak bağış ve yardımların indirime konu olması hususunu genel olarak düzenlerken, GVK ve KVK; ibadethanelere yapılacak hangi bağış ve yardımların indirime konu olacağını detaylı olarak düzenlemektedir.
Bu üç kanun çerçevesinde konuya bakıldığında;
İbadethanelere yapılan bağış ve yardımların indirim konusu yapılabilmesi için, öncelikle bağış ve yardıma konu İbadethanenin Mülki idare amirlerinin izin ve denetimlerine tabi olarak yaptırılması, İndirilecek giderin, doğrudan İbadethanenin inşası için sarfı veya ibadethaneyi yaptıran vakıf, dernek vb. tüzel kişiliğe bağış olarak teslimi veya ibadethanenin faaliyetlerini devam ettirebilmesi için gereksinim duyduğu her türlü mal veya paranın doğrudan bu yere sarf edilmesi gerekmektedir.
Burada dikkat edilecek hususlar, kanunun kapsamının yalnızca inşası başlayan ve/veya devam eden ibadethanelere şümul olmadığı, halen kamuya açık olarak ibadete açık olan ibadethanelerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için gerek duydukları her türlü mal ve para yardımlarının da indirim kapsamında olduğudur.
Buradan hareketle;
a) Mülki idare amirlerinin izni ve denetimi dâhilinde ilk defa inşa edilen veya aynı çerçevede onarımı yapılan ibadethanelere yapılan yardım ve bağışlar,
b) İdarenin denetim ve gözetiminde halen faaliyetine devam eden ibadethanelerin, bu faaliyetlerini devam ettirmek için ihtiyaç duyacakları her türlü mal (halı, mefruşat, yakıt ) ve para yardımları,
Vergi matrahından indirilebilecektir.
Burada tarafımıza yöneltilen öncelikli iki soru, İbadethane tanımının kapsamının ne olduğu, diğeri ise ibadethanelerin kendi öz tüzel kişilikleri olmadığından bu yerlere yapılacak yardım ve bağışların nasıl ve hangi surette yapılacağı hususları olup, bu iki konuya açıklık getirmeye çalışacağız.
İbadethane, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde; “tapınak”, Tapınak ise yine aynı sözlükte “içinde ibadet edilen, tapınılan yapı” olarak tarif edilmektedir.
Mevzuatımıza bakıldığında ise “ibadethane” kelimesinin birçok kanunda geçtiği (5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu, 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 6570 Sayılı Gayrimenkul Kiraları Hk. Kanun gibi..) ancak hiçbir kanunda açık ve net bir tanımlanmasının bulunmadığı görülmektedir.
Bununla birlikte 2464 Sayılı Belediye Gelirleri Kanununun 36. Maddesinin 2. fıkrasında;
Dini hizmetlerin ifasına mahsus ve umuma açık bulunan cami, mescit, kilise ve havra gibi ibadethanelerde,
Şeklinde bir tanımda bulunularak, İbadethanelerin hangi yapılar olduğu ve isimleri açıkça zikredilmiştir.
Buradan hareketle bir yerin İbadethane sayılabilmesi için;
– Cami, Mescit, Kilise veya Havra(Sinagog) olması,
– Halkın kullanımına açık olması,
– Dini mükellefiyetler ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacı ile kullanılması,
Gerekmektedir.
Dolayısı ile kanununda izah olunan indirime konu bağış ve yardımlar; Cami, Mescit, Kilise veya Havra(Sinagog)’lara yapılan yardım ve bağışlar olup, bu yerlerin dışında kalan mekânlara yapılan yardım ve bağışların indirim konusu yapılması mümkün değildir.
İkinci sorun olarak yöneltilen, ibadethanelerin kendi öz tüzel kişilikleri olmadığından bu yerlere yapılacak yardım ve bağışların nasıl ve hangi surette yapılacağı hususuna gelince, bu konuya öncelikle ibadethanelerin kim veya kimler tarafından yaptırılıp, yönetildiği çerçevesinden bakılması gerekmektedir.
Konuya Cami ve Mescitler açısından bakıldığında, 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un 35. Maddesinde;
Camilerin ibadete açılması ve yönetimi
Madde 35 – (Değişik: 31/7/1998 – 4379/1 md.)
Cami ve mescitler Diyanet İşleri Başkanlığının izni ile ibadete açılır ve Başkanlıkça yönetilir. Hakiki ve hükmi şahıslar tarafından yapıldığı halde izinli veya izinsiz olarak ibadete açılmış bulunan cami ve mescitlerin yönetimi üç ay içinde Diyanet İşleri Başkanlığına devredilir.
Hükmünün bulunduğu,
Dolayısı ile Cami ve Mescitlerin Yönetiminin Diyanet İşleri Başkanlığına ait olduğu, bununla birlikte Cami ve Mescitlerin mülkiyetlerinin, gerek üzerine yaptırıldıkları taşınmazların sahipliği, gerekse yaptırılmalarına esas amaçlar itibariyle Gerçek, Tüzel, Kamu Tüzel ve Özel Hukuk Tüzel Kişiliklerine ait oldukları gözlemlenmektedir.
Diyanet İşleri Başkanlığınca Yayınlanan Raporlara göre; Türkiye’de yaklaşık 80.000.- civarında cami bulunmakta olup, bu camilerin mülk sahiplerine bakıldığında;
5.553’ ünün Vakıflar Genel Müdürlüğüne, 2.943’ünün Türkiye Diyanet Vakfına, 751’inin Diğer Vakıflara, 3.129’unun Hazineye, 7.269’unun Cami Yaptırma ve Yaşatma Derneklerine, 863’ünün Kamu İktisadi Teşekküllerine, 3.652’sinin Gerçek Şahıslara, 5.705’inin Belediyelere, 49.183’ünün Köy Tüzel Kişiliklerine, 22’sinin Türk Silahlı Kuvvetlerine, 46’sının ise Hastanelere ait olduğu anlaşılmaktadır.
Konumuza, Vergi indirimine konu mal ve para yardım ve bağışlarının hangi mercilere yapılacağı yönüyle baktığımızda, Cami ve Mescitlerin Mülkiyetlerinin değişik kişiliklere ait olması mümkün iken yönetimlerinin bir Kamu Tüzel Kişiliği olan Diyanet İşleri Başkanlığına ait olduğu görülmektedir.
Bu bakımdan Caminin İnşası ve/veya faaliyetini devam ettirmesi aşamasında yapılacak olan vergi indirimine konu mal ve para yardım ve bağışlarının, mülkiyet hakkı nedeni ile ibadethane üzerinde tasarruf hakkı bulunan Kamu Tüzel Kişilikleri ile Özel Hukuk Tüzel Kişiliklerine veya Yönetim işlerinin ifası nedeni ile de Diyanet İşleri Başkanlığının ilgili birimlerine yapılabilecektir.
Kilise veya Havra (Sinagog)’lara yapılacak olan yardım ve bağışlarda muhatabın kim olacağı hususuna baktığımızda ise;
Bahse konu yerlerin mülkiyet ve yönetim işlerinin münhasıran bu işler için kurulmuş vakıflar ile Cemaatler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir. Burada karşımıza çıkan soru, tüzel kişiliği haiz Vakıflar ile Tüzel kişilikleri bulunmayan Cemaatler hususudur.
Bu sorunun çözümü ise 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunun 2. Maddesinin, 5. fıkrasının son cümlesinde izah edilmiş olup, anılan madde;
“Bu kanunun uygulanmasında Sendikalar Dernek, Cemaatler ise Vakıf sayılır”
Hükmü bulunmakta olup, bu hüküm ışığında, Kilise ve Havra’ların İnşa ve Yönetim İşlerini yürüten Cemaatler Vakıf sayılmaktadır.
Dolayısı ile Kilise veya Havra’ların inşası ve/veya faaliyetini devam ettirmesi aşamasında yapılacak olan vergi indirimine konu mal ve para yardım-bağışlarının, bu yerleri mülkiyetinde bulunduran ve/veya yönetim işlerini yürüten Vakıflara veya Cemaatlere yapılması gerekmektedir.
Bahse konu mal ve para yardımlarının belgelendirilmesinde, bağışı teslim alan kişiliğin, uymakla mükellef bulunduğu mevzuata göre para veya mal bağışı kabulüne ilişkin belgeler (Banka Dekontu, Tahsilat Makbuzu, Dernek Gelirleri Alındı Belgesi, Ayni Bağış Alındı Belgesi vb.) kullanılacaktır.
2- Yaygın Din Eğitimi Verilen Tesislere Yapılacak Olan Bağış ve Yardımlar
Kanunda bahsi geçen ve vergi indirimine konu yardım ve bağışların yapılacağı bir diğer yer olarak gösterilen “Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesisler” konusuna baktığımızda, öncelikle yaygın din eğitimi verilen tesislerin hangileri olduğu ve bu kapsamda nerelere yapılan bağış ve yardımların vergi matrahından indirilebileceğinin tespiti gerekmektedir.
Akademik tanımlamaya göre Yaygın Din Eğitimi; örgün eğitim kurumlarında verilen din eğitimi ve öğretiminin dışında, halkı din konusunda aydınlatmak, toplum bireylerine ortak dinî ve millî değerleri aşılamak, dinin kardeşlik, özveri, hoşgörü gibi ilkelerini bireylere kazandırmak ve dinî pratiklerin usulüne uygun olarak yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere değişik mekânlarda yapılan etkinliklerin tümüdür.(1)
Kanunca aranan şart ise yukarıda tanımı verilen eğitimin, Diyanet İşleri Başkanlığının denetiminde verilmesi olup, Diyanet İşleri Başkanlığının Denetimi altında yapılacak olan yaygın din eğitimleri, 633 sayılı kanuna dayalı olarak çıkarılan Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an Eğitim ve Öğretimine Yönelik Kurslar İle Öğrenci Yurt Ve Pansiyonları Yönetmeliği’ ne göre yürütülmektedir.
Bu Yönetmeliğe göre Yaygın Din Eğitimi;
“Başkanlıkça, arzu eden vatandaşlara Kur’an-ı Kerim’i usulüne uygun olarak yüzünden okumayı öğretmek, ibadetler için gerekli sure, ayet ve duaları ezberletmek, hafızlık yaptırmak ve İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak esasları hakkında bilgiler vermek için açılan kurslarda yapılan eğitim”
Olarak tanımlanmakta olup, bu tanımdan yola çıktığımızda kanunda bahsi geçen “Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesisler” tanımından bu yerlerin en genel tanımı ile Kuran Kursları olduğu anlaşılmaktadır.
Dolayısı ile kanunda atıfta bulunulan “Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesisler” tanımından maksat, Diyanet İşleri Başkanlığı denetiminde faaliyetlerini yürüten Kur’an kursu, yurt ve pansiyonlar olup, bu yerlerin İnşası ve/veya faaliyetini devam ettirmesi aşamasında yapılacak olan her türlü mal ve para, yardım ve bağışları vergi matrahından indirilebilecektir.
Bu yerlere yapılan bağış ve yardımların belgelendirilmesinde de aynen ibadethanelerde olduğu gibi bağışı teslim alan kişiliğin, uymakla mükellef bulunduğu mevzuata göre para veya mal bağışı kabulüne ilişkin belgeler (Banka Dekontu, Tahsilat Makbuzu, Dernek Gelirleri Alındı Belgesi, Ayni Bağış Alındı Belgesi vb..) kullanılacaktır.
D- YEŞİLAY CEMİYETİNE YAPILACAK OLAN YARDIM VE BAĞIŞLARIN İNDİRİLMESİ
6322 sayılı kanun ile 193 Sayılı GVK’nun 89 maddesinin 11. fıkrası;
(Ek: 16/6/2009-5904/3 md.) İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı.
Şeklinde,
5520 Sayılı KVK’nun 10. Maddesinin (f) fıkrası ise;
f) (Ek: 16/6/2009-5904/5 md.) İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış veya yardımların tamamı.
Şeklinde değiştirilerek, Kamu Yararına Çalışan bir dernek olan Türkiye Yeşilay Cemiyetine yapılacak olan Nakdi bağış ve yardımların tamamının Gelir ve Kurumlar Vergisi matrahından indirilebilmesine olanak tanınmıştır.
Burada dikkat edilmesi gereken birinci husus, Türkiye Yeşilay Cemiyetine yapılacak olan yardımlardan yalnızca Nakdi olanların yani para olarak yapılacak olan yardımların tamamının vergi matrahından indirilebileceği, ayni yardımların bu kapsamda olmadığı, ikincisi ise cemiyete yapılan nakdi bağışın Dernek Gelirleri Alındı Belgesi ve/veya Banka Dekontu ile tevsik edilmesi gerektiğidir.
(1) Yrd. Doç. Dr. Hüseyin YILMAZ – Toplumsal Barışa Katkısı Açısından Yaygın Din Eğitimi Kurumları- Sayfa-5