Özer DEMİRDİZEN
Sosyal Güvenlik Denetmeni, Mali Hukuk Bilim Uzmanı
odemirdizen@sgk.gov.tr
GİRİŞ
Ülkemizde işsizlik sigortası uygulaması 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile 01.06.2000 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bu tarihten itibaren işverenlerden sigortalılar adına işsizlik sigortası primi kesilmeye başlanmıştır. İşsizlik sigortası, bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren zorunlu sigortayı ifade etmektedir.
İşsizlik sigortası kapsamında yapılan yardımlar, işsizlik ödeneği ödenmesi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve GSS Kanunu gereği ödenecek sigorta primlerinin ödenmesi, yeni bir iş bulma hizmetinin sağlanması ve meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi hizmetinin sağlanması olarak sıralanmaktadır. Bu çalışmamızda, işsizlik sigortası kapsamında yapılan yardımlardan olan işsizlik ödeneği üzerinde durularak, işsizlik ödeneği alabilmenin şartları, miktarı, ödeme süresi ve kesilmesi anlatılmaktadır.
I- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNE HAK KAZANMA ŞARTLARI
İşinden ayrılanların işsizlik ödeneğinden faydalanabilmesi için 4447 sayılı Kanunda aranan dört ayrı kriteri birlikte sağlaması gerekmektedir.
Bunlar;
a) Hizmet akdinin aşağıda açıklamasına yer verilen hallerden birisine uygun olarak sona ermiş olması,
– Hizmet akdinin 4857 sayılı İş Kanunun 17 nci maddesinde bulunan ihbar önellerine uygun olarak işveren tarafından feshedilmiş olması, yani işverenin tek taraflı olarak işçiyi işten çıkarmış olması,
– Hizmet akdinin, İş Kanunun 24 ncü maddesinde belirtilen sağlık sebepleri, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları ve işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler nedeniyle işçinin kendisi tarafından haklı nedenlerle feshedilmesi,
– Hizmet akdinin, İş Kanunun 25 nci maddesinde belirtilen sağlık sebepleri veya işyerinde işçiyi bir hafta süreyle çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması nedeniyle işveren tarafından feshedilmesi,
– Hizmet akdinin belirli süreli olması halinde, bu sürenin bitimi nedeniyle işçinin işsiz kalması,
– İşçinin, işyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olması,
– İşçinin, işyerinin 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanuna göre özelleştirilmesi nedeniyle işsiz kalması,
b) İşten ayrılmadan önceki son 120 gün içerisinde sürekli çalışmış olması ve primlerinin de eksiksiz bildirilmiş olması,
c) İşten ayrıldığı tarihten önceki son üç yıl içerisinde en az 600 gün priminin ödenmiş olması,
d) Sigortalının Türkiye İş Kurumuna süresi içerisinde şahsen başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduğunu kaydettirmesi
olarak sıralanmaktadır.
Ancak, işsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için başvuru sırasında hizmet akdinin grev, lokavt veya kanunda doğan ödevler nedeniyle askıya alınmamış olması gerekmektedir.
II- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN MİKTARI VE ÖDEME SÜRESİ
Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanmaktadır ve hesaplanan bu günlük ortalama brüt kazancın yüzde 40’ını oluşturmaktadır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçememektedir. İşsizlik ödeneği üzerinden sadece damga vergisi (binde 6,6) kesilmektedir.
Örnek-1; son dört aylık primleri 1.000-TL üzerinden bildirilen işsize aylık 397,36-TL işsizlik ödeneği verilecektir.
Örnek-2; 2012 yılının Mayıs ayında işsiz kalan ve son dört aylık primleri 2.500-TL üzerinden bildirilen işsize ödenecek olan tutar aylık brüt asgari ücret olan 886,50-TL’nin yüzde sekseni olan 709,2.-TL’yi geçtiğinden aylık en fazla 704,52-TL işsizlik ödeneği verilebilecektir. Yani, son dört aylık brüt ücreti ne kadar olursa olsun 2012 yılının ilk altı ayı için alabileceği en yüksek işsizlik ödeneği aylık 704,52.-TL olacaktır.
İşsizlik ödeneği alabilmek için öngörülen şartları taşıyanlardan;
– 600 gün sigortalı çalışıp adına prim ödenmiş olan işsizlere (6 ay) 180 gün,
– 900 gün sigortalı çalışıp adına prim ödenmiş olan işsizlere (8 ay) 240 gün,
– 1080 gün sigortalı çalışıp adına prim ödenmiş olan işsizlere (10 ay) 300 gün,
süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşsizlik ödeneği her ayın sonunda aylık olarak işsizin kendisine ödenmektedir. İlk işsizlik ödeneği ise ödeneğe hak kazanılan tarihi izleyen ayın sonuna kadar yapılmaktadır.
Sigortalı, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe girer ve işsizlik sigortası ödeneğinden faydalanmak için aranan şartları yerine getiremeden yeniden işsiz kalırsa, daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam etmektedir. Aranan şartları yerine getirmek suretiyle yeniden işsiz kalması halinde ise sadece bu hak sahipliğinden doğan süre kadar işsizlik ödeneği ödenmektedir.
III- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN KESİLME NEDENLERİ
İşsizlik ödeneği almakta iken aşağıda yer alan hususlardan herhangi birisine uygun hareket etmediği tespit edilen işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilmektedir. Bu hususlar;
a) İşsizlik ödeneği almakta olan işsiz tarafından;
– Türkiye İş Kurumu tarafından teklif edilen işin haklı bir nedene dayanmaksızın reddedilmesi,
– Türkiye İş Kurumu tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitiminin haklı bir neden gösterilmeden reddedilmesi veya kabul edilmesine karşın devam edilmemesi,
– Haklı bir nedene dayanmaksızın Türkiye İş Kurumu tarafından yapılan çağrıların zamanında cevaplanmaması, istenilen bilgi ve belgelerin öngörülen süre içinde verilmemesi,
b) İşsizlik ödeneği almakta olan işsizin bu ödeneği aldığı süre içerisinde gelir getirici bir işte çalıştığının veya emekli aylığı aldığının tespit edilmesidir.
Muvazzaf askerlik dışında herhangi bir nedenle silah altına alınanlarla hastalık ve analık nedeniyle geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazanan sigortalı işsizlerin işsizlik ödeneklerinin ödenmesi bu durumların devamı süresince durdurulmaktadır.
IV- SONUÇ
Sonuç olarak, işsizlik ödeneği alabilme şartlarının ağırlığı dikkat çekmektedir. Özellikle, işten ayrılmadan önceki son 120 gün içerisinde sürekli çalışılmış ve adına prim ödenmiş olması şartının işsizlik ödeneği başvurularının azlığına ve fonda fazla para birikmesine neden olduğu değerlendirilmektedir. Ayrıca, uygulamada bazı işverenler işçilere verilecek işsizlik ödeneğini işten çıkışlarda bir koz olarak görmekte ve çıkış kodunu bildirmenin kendi ellerinde olduğunu işçisine hissettirerek işçisinin tazminat ve alacak gibi bazı haklarından fedakârlık ederek işten çıkmasını sağlamaktadırlar. Bu sebeplerle, işsizlik ödeneği alabilme şartlarının yeniden gözden geçirilerek faydalananların kapsamını artıracak şekilde bir düzenleme yapılması yerinde olacaktır.
08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
27.11.1994 tarih ve 22124 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
İşsizlik ödeneğine hak kazanan sigortalının, bu ödenekten faydalanabilmesi için işten çıktığı ve çıkarıldığı tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde, Türkiye İş Kurumu birimine şahsen ya da elektronik ortamda www.iskur.gov.tr portalı üzerinden başvurması gerekmektedir.a