Genel Sağlık Sigortası Bilmemiz Gerekenler
Hüseyin İrfan FIRAT
Personel ve İnsan kaynakları Yönetimi Danışmanı
01.01.2012 tarihi ile birlikte hayatımıza giren Genel sağlık sigortası toplumda kapsadığı kişiler bakımından neredeyse herkesi ilgilendirmektedir. Bilindiği üzere aslında 5510 sayılı yasa ile birlikte çıkartılan GSS (Genel sağlık sigortası) çalışanlar bakımından 2008 yılında yürürlüğe girmiş toplumun diğer kesimleri bakımından ise içinde bulunduğumuz 2012 yılının Ocak ayına bırakılmıştı. Bu konuda yapılması gerekenler ve kimlerin ilgili kurumlara başvurması gerektiği, son başvuru tarihi ve başvuru yapmayanların karşı karşıya kalacakları yaptırımlar bakımından önem arz etmektedir. Bizde bu yazımızda toplumun neredeyse her kesimini ilgilendiren GSS ile ilgili dikkat çekici hususlara değineceğiz.
Öncelikle GSS ‘nın amacı ülkemizde yaşayan tüm kişilerin, getirilen bu zorunlu sigorta ile sağlık güvencesi kapsamına alınmasına yöneliktir. Bu amaca yönelik olarak da çalışanların ve emeklilerin dışında kalanlara ilişkin yeni düzenlemeler gelmektedir. Şimdi dilerseniz GSS ile ilgili olarak kimlerin neler yapması gerektiği üzerinde duralım.
GSS zorunludur.
GSS yukarıda da belirttiğimiz gibi ülkemizde yaşayanların tamamı ile ilişkili bir sigorta kolu olduğundan kimsenin “bu sigortadan yararlanmak istemiyorum” şeklinde bir seçeneği yoktur. Dolayısı ile GSS zorunlu bir sigortalılık kavramıdır.
Kimler zaten kapsamda?
Mevcut durumda sigortalı olarak çalışmakta olanlarla, bunların bakmakla yükümlü oldukları (anne, baba, eş, çocuk) ile emekliler ve bunların bakmakla yükümlü oldukları da zaten GSS kapsamındadırlar. Bu nedenle bu kişilerin herhangi bir kuruma başvuruda bulunmaları gerekmemektedir. Ancak çocuklardan öğrenci ise 25 yaşını aşmış olanlar ve/veya 18 yaşını aşmış öğrenci olmayanlar eğer sigortalı bir işte çalışmıyorlarsa gelir tespiti yaptırmak zorundadırlar.
Kimler gelir tespiti yaptırmak zorundadır?
GSS, kapsamda olanların (fakir olanlar dışında) prim ödemelerine dayalı bir sistem olduğundan yukarıda belirttiğimiz zaten kapsamda olanların dışındaki kişiler, içinde bulunduğumuz Ocak ayı sonuna kadar gelir tespiti yaptırmak zorundadır.
Bu kişiler; Anne babalarından sağlık yardımı alamayanlar (18 yaş üstü ve öğrenci olup 25 yaşını aşmış olanlar,) sigortalı bir işte çalışmayan işsizler, Yeşil kart sahipleri, Türk uyruklu olmayan yabancılar, (1 yıldan fazla Türkiye’de ikamet etmek şartıyla), Kısmi süreli çalışıp 30 günün altında prim ödeyenler.
Gelir tespiti için nereye başvurulacak?
Gelir tespiti için adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre bağlı bulunulan bölgenin Sosyal dayanışma Vakfına başvurulması gerekiyor.
Yapılacak gelir tespitine göre kimler prim ödemeyecek?
Vakıflar tarafından yapılacak gelir tespitine göre hane halkı başına geliri mevcut asgari ücretin 1/3’nden az olanlar fakir olarak değerlendirilip bunların GSS primi Devlet tarafından karşılanacaktır. Bu durumda mevcut asgari ücret 886,50 TL olduğuna göre 886.50/3= 296,50 kişi başına hane halkı aylık geliri bu tutarın altında olanlar prim ödemeyecekler.
GSS primi ödemek zorunda olanlar kimler?
Yukarıda açıkladığımız hesaplamaya göre hane halkı geliri kişi başına 295,50 TL’ yi aşanlar herhangi bir işte çalışmasalar dahi SGK’ ya (Sosyal Güvenlik Kurumu) prim ödemek zorundalar.
Ödenecek prim nasıl saptanıyor ve tutarı ne kadar?
Ödenecek prim tutarları yapılacak gelir tespitine göre kişinin hangi gelir gurubuna dâhil olduğuna göre saptanmaktadır.
Buna göre;
| Kişi başına aylık geliri 295,50 TL ila 886,50 TL arasında geliri bulunan ailelerin GSS kapsamı dışında bulunan bireyleri ayda 35,50 TL, |
| Kişi başına aylık geliri 886,50 TL ila 1773 TL arasında geliri bulunan ailelerin GSS kapsamı dışında bulunan bireyleri ise ayda 106,38 TL, |
| Kişi başına aylık geliri 1773 TL’nin de üzerinde olan ailelerin GSS kapsamı dışında bulunan bireyleri ise ayda 212,76 TL, |
prim ödemek suretiyle GSS’ dan faydalanabilecekler.
Gelir tespiti yaptırma konusundaki son tarih ve tespit yaptırmamanın yaptırımı nedir?
Gelir tespiti yaptırma konusundaki son tarih 31.01.2012’dir. Bu tarihe kadar tespit yaptırmayanlar için en üst gelir gurubu (1773 TL’nin üzerinde olanlar) temel alınacak ve her ay için 212,76 TL borçlandırılacaklardır. Bu borç ödenmediği sürece faiz işleyeceği gibi bu kişiler sağlık hizmetlerinden de yararlanamayacaklar.
Durumları özellik arz eden bazı guruplar
Öğrenciler:
Şayet öğrenci 25 yaşının aşmamış ise ve anne veya babasının sigortasından yararlanıyorsa ortada herhangi bir sorun yok GSS kapsamında olmaya devam edecek. Bu kapsamdaki öğrenciler, öğrenci belgeleri ile birlikte SGK ’ya başvurarak kayıt yaptırmak zorundadır. Ancak 25 yaşını aşmış ve bir işte çalışmıyor ise gelir tespiti yaptırması ve gerekiyorsa prim ödemesi gerekecek.
Yeşil kart sahipleri:
Yeşil kart sahipleri de SGK’ ya devir olduklarından, kartlarının geçerlilik tarihi dolduktan sonra bunların da gelir tespiti yaptırmaları gerekecektir. Yapılacak gelir tespiti sonucunda yeşil kart sahiplerinin GSS’ na prim ödeyip ödemeyecekleri belirlenecektir.
Kız çocukları:
5510 sayılı SGK ve GSS ‘nın yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihine kadar 18 yaşını doldurmuş olan kız çocukları eskiden olduğu gibi evlenmedikleri sürece anne veya babalarının sigortalarından yararlanarak GSS’lı olabileceklerdir. Ancak yasanın çıktığı tarihten sonra 18 yaşını dolduranlar (30.09.1990 ve sonra doğanlar) aynı erkek çocuklarda olduğu gibi eğer çalışmıyorlarsa gelir tespiti yaptırarak GSS’ na prim ödeyecekler.
Kısmi süreli (part-time) çalışanlar:
Kısmi süreli çalışan işçiler için, eksik çalıştıkları süre için GSS primini 30 güne tamamlama zorunluluğu getirilmiştir.
Örnek;
Bir işçi kısmi süreli bir işte 10 gün çalışmıştır. Bu durumda geride kalan 20 günün GSS primini kendisi ödemek suretiyle 30 güne tamamlayacaktır.
Diğer taraftan Kısmi süreli işçi çalıştıran kuruluşlar bakımından da bunların işe girişleri esnasında kısmi süreli olduklarını ve ne kadar çalışacaklarını bildirim zorunluluğu getirilmiştir. Bu işçilerin ne kadar çalışacaklarının önceden bilinmemesi sorun teşkil etmemektedir. GSS primi hesaplanırken Aylık Prim ve Hizmet belgesindeki gün sayısı temel alınacaktır.
Raporlu ve Ücretsiz İzinde Olanların Durumu:
Çalışan sigortalıların ay içinde raporlu oldukları günler için GSS primi ödemelerine gerek yoktur. Ücretsiz izin kullananların ise izin kullandıkları süre 1 ayı aşarsa 1ayı aşan süreler için kendilerinin GSS primİ ödeme zorunlulukları bulunmaktadır.
İşsizlik ödeneğinden yararlanan işsizler:
İşsizlik ödeneğinden yararlanmakta olan işsizlerin GSS primleri Türkiye İş Kurumu tarafından karşılandığından bu kişilerin ödenekten yararlandıkları süre boyunca gelir tespiti yaptırmalarına ve/veya GSS primi ödemelerine gerek yoktur.
Sonuç itibari ile her yeni uygulamada olduğu gibi GSS uygulamasında da bazı aksaklıkların yaşanılması ve bu yaşanılanların ışığında uygulamaya farklı yönler verilmesi kaçınılmazdır. Şimdiden gelir tespiti sistematiğindeki yöntemler, yıllardan beri yeşil kartlı olarak yaşamlarını sürdürenlerin veya kısmi süreli çalışanların bu yeni sisteme adaptasyonu, sosyal güvenceden yoksun öğrencilerin GSS primlerini nasıl ödeyecekleri gibi pek çok soru önümüzde durmaktadır.