19 Ekim 2011
Sezai KAYA
Gümrük ve Ticaret Müfettişi
kayasezai@mynet.com
1-GİRİŞ
Kıymetle ilgili hükümleri GATT’ın 7. Maddesinin Uygulanmasına Dair Anlaşmanın (Dünya Ticaret Örgütü Kıymet Anlaşması) Türkçeye çevirisi niteliğinde olan 4458 sayılı Gümrük Kanununun 27/c maddesi uyarınca, kıymeti belirlenecek eşyanın satış koşulu gereği, alıcının doğrudan veya dolaylı olarak ödemesi gereken (1), fiilen ödenen veya ödenecek fiyata dahil edilmemiş olan royalti ve lisans ödemeleri gümrük vergisi hesaplamasına esas teşkil edecek bedele ilave edilmek zorundadır.
Gümrük Kanunun 27/c maddesinin hangi koşullarda uygulanacağı 1 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliğinde (Gümrük Kıymeti) düzenlenmiştir. Tebliğin 2. maddesine göre;
Royalti ve lisans bedelinin gümrük kıymetine eklenebilmesi için ödeme,
- Kıymeti belirlenecek eşya ile ilgili olmalı,
- Kıymeti belirlenecek eşyanın satış koşulu olarak yapılmış olmalı ve bu şartların her ikisi birden gerçekleşmelidir.
Yukarıdaki şartlardan birincisi, bir ödemenin ithal edilen eşya ile ilişkilendirilebilmesi halinde yani ödemenin ithal edilen eşya nedeniyle yapılmış olması durumunda; ikincisi, Türkiye’ye ihraç amacıyla satılan eşyanın satış sözleşmesinde bu tür bir ödemenin alıcı tarafından satıcı yararına yapılmasının bir koşul olarak öngörülmüş olması halinde yerine gelmiş olmaktadır. (2)
Royalti ve lisans bedeli,
- İthal edilen eşyanın fiyatı, miktarı veya tutarına bağlı olarak belirleniyorsa,
- Aynı durumda ithal edilip satılan eşyanın yeniden satışına bağlı olarak hesaplanıyorsa,
- İthal edildikten sonra sulandırma, ambalajlama veya montaj gibi küçük işlem gören eşyada işlem sonrası elde edilen ürüne bağlı olarak hesaplanıyorsa,
İthal edilen eşya ile ilişkilendirilebilmekte ve kıymeti belirlenecek eşya ile arasındaki bağ kurulabilmektedir.
Tebliğin 3. maddesine göre; ithalatçının marka kullanmak karşılığında ödediği veya ödeyeceği royalti ve lisans bedelinin, Gümrük Yönetmeliğinin 56. maddesindeki şartlardan en az birinin mevcudiyeti halinde eşyanın gümrük kıymetine ilave edilmesi gerekmektedir. Tebliğin 3. maddesinin atıfta bulunduğu Gümrük Yönetmeliğinin 56. maddesine göre;
- Royalti veya lisans ücreti, aynı durumda yeniden satılan veya ithal edildikten sonra sadece önemsiz işlemden geçen eşyaya ilişkin ise,
- Eşya, ithalattan önce veya sonra yapıştırılan ve royalti veya lisans ücretinin ödendiği marka altında pazarlanıyorsa,
- Alıcı, bu tür eşyayı satıcı ile ilişkisi olmayan diğer satıcılardan temin etme özgürlüğüne sahip değilse bir markanın kullanılmasına ilişkin ödenen royalti veya lisans bedeli, ithal edilen eşya için fiilen ödenen veya ödenecek fiyata eklenmelidir.
Netice olarak; bir markanın kullanılmasına ilişkin yapılan royalti ve lisans ödemelerinin, Yönetmeliğin 56. maddesinde sayılan şartların en az birinin var olması halinde gümrük kıymetine eklenmesi gerekmektedir.
2-UYGULAMA
Durumun teorik yönü bahsedildiği gibi olmakla beraber ithal edilen eşyanın gümrük kıymetine girmesi gereken royalti ve lisans ödemelerinin serbest dolaşıma giriş beyannamesi başına düşen miktarını belirlemek gümrük idaresi çalışanlarının ve ödemeyi yapan ticaret erbabının zorlandığı konulardan birisidir.
Bu durum; royalti ve lisans ödemelerinin genellikle satış hâsılatı üzerinden yapılmasından ve hesaplama esnasında gümrüğe beyan boyutunun göz ardı edilerek satılan eşyanın hangi serbest dolaşıma giriş beyannamesi ile ithal edildiğinin bilinememesinden kaynaklanmaktadır. Özellikle de çok sayıda kalemden oluşan devreden stoklar ile satılmış olanların hangi serbest dolaşıma giriş beyannamesi ile ithal edildiğinin belirlenmesi oldukça güç bir konudur.
Ne var ki; 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’na göre gümrük yükümlülüğünün doğabilmesi ve idari işlem yapılabilmesi için satılan eşyaların ithal edildiği serbest dolaşıma giriş beyannamesinin bilinmesi zorunluluktur.
Bu durumda aşağıdaki örnek verilerden hareketle ele alınan adımlar izlenerek beyanname başına isabet eden royalti ve lisans ödemesi bulunabilecektir(3).
Örnek: Bir firmanın 12 adet serbest dolaşıma giriş beyannamesi ile 2009, 2010 ve 2011 yıllarında ithalat yaptığını ve satış hâsılatının üzerinden %12 oranında royalti ve lisans ödemesi yaptığını kabul edelim. Örneğimizde beyanname sayısı konunun anlaşılabilmesi için 12 ile sınırlanmıştır. Bu yöntem çok daha fazla beyanname için eşya veya GTİP bazında ayrım yapılarak da uygulanabilecektir.
Firmanın ithalat yaptığı 12 adet serbest dolaşıma giriş beyannamesine ilişkin bilgiler aşağıdaki Tablo’nun A, B, C ve D sütunlarındaki gibidir.
| Tablo-1 | |||||
| Satış Tarihi
(2.Adım) (A+73 gün) |
Beyanname Kapanış Tarihi
(A) |
Beyanname Sayısı
(B) |
Gümrük
(C) |
Fatura Bedeli
(D) |
Beyannameye İsabet Eden Royalti
(6. Adım) (D*0,12*1,41) |
| 04.11.2009 | 23.08.2009 | 116834 | AHL | $2.470,00 | |
| 25.01.2010 | 13.11.2009 | 156345 | AHL | $6.520,00 | $1.103,33 |
| 12.03.2010 | 29.12.2009 | 182948 | Halkalı | $4.560,00 | $771,65 |
| 16.04.2010 | 02.02.2010 | 10548 | Halkalı | $6.780,00 | $1.147,32 |
| 23.06.2010 | 11.04.2010 | 31365 | Halkalı | $3.450,00 | $583,82 |
| 16.07.2010 | 04.05.2010 | 46589 | Halkalı | $9.830,00 | $1.663,45 |
| 02.11.2010 | 21.08.2010 | 92956 | AHL | $2.340,00 | $395,98 |
| 24.12.2010 | 12.10.2010 | 134567 | AHL | $1.220,00 | $206,45 |
| 09.02.2011 | 28.11.2010 | 192456 | Halkalı | $4.320,00 | |
| 23.03.2011 | 09.01.2011 | 1245 | Halkalı | $4.520,00 | |
| 14.05.2011 | 02.03.2011 | 22345 | AHL | $2.110,00 | |
| 02.07.2011 | 20.04.2011 | 45687 | Halkalı | $3.340,00 | |
| Toplam | $5.872,00 | ||||
Firmanın 2010 yılı royalti ve lisans ödemeleri dönemler itibariyle aşağıdaki tablodaki gibidir.
| Tablo-2 | |
| Dönem | Tutar |
| 2010/1-3 | $1.220,00 |
| 2010/3-6 | $1.245,00 |
| 2010/6-9 | $2.122,00 |
| 2010/9-12 | $1.285,00 |
| Toplam | $5.872,00 |
- Adım: Stok devir hızı hesaplaması
Stok Devir Hızı = Satılan Mal Maliyeti (SMM)/ Ortalama Envanter
Ortalama Envanter : (Yılbaşı Envanter Değeri + Yıl Sonu Envanter Değeri)/2
365 gün stok devir hızına bölündüğünde ithal edilen malın satış süresi bulunacaktır. Örneğimizdeki firmanın stok devir hızı 5 olsun. Bu durumda 365/5 = 73 gün. Bu rakam firmanın ithal ettiği malları 73 gün içerisinde sattığı anlamını taşımaktadır.
- Adım: Satış tarihlerini bulmak
Stok devir hızı hesaplaması yoluyla bulunan günü beyanname kapanış tarihleri üzerine ekleyerek ithal edilen eşyaların her bir beyanname bazında satış tarihlerini bulmak.
Örneğimiz için hazırlanan Tablo-1’in en solundaki sütunda bu işlem yapılmıştır. Burada ithal edilen eşyaların beyanname bazında satış tarihleri ortaya çıkmaktadır.
- Adım: 2010 yılında ödenen royalti ve lisans bedellerini %100’e tamamlamak.
5.872/0,12 = 48.933,33 USD
Bu rakam 2010 yılında üzerinden royalti ve lisans ödemesi yapılan eşyalardan elde edilen satış hâsılatıdır.
- Adım: 2010 yılında satılan eşyaların ithal edildiği beyannamelerin fatura toplamlarını almak.
Örneğimizde bu rakam; 34.700,00 USD’dir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus; ithal edilen eşyaların satışının sonraki yıllara sarkmasıdır. Tablo-1’de de görüleceği gibi, 2010 yılında satılan eşyaların bir kısmı 2009 yılında ithal edilmiştir. Bu durum 2. adımda gerçekleştirilen işlemin sonucudur.
- Adım: Satışların maliyete oranını bulmak
Örneğimizdeki verilere göre; 48.933,33/34.700,00 = 1,41
Görüldüğü gibi 34.700,00 USD ödenerek ithal edilen eşyalar 48.933,33 USD’ye satılmıştır. Bu iki rakam arasındaki orantı da 1,41’dir ve bu rakam satışların (hasılatın) malın maliyetine oranıdır. Diğer bir ifadeyle % 41 oranında kar elde edilmektedir.
- Adım: İthalat faturalarının %12’sini almak ve çıkan sonucu satış (hasılat) maliyet oranı ile çarpmak suretiyle beyanname başına düşen royalti ve lisans ödemesini bulmak.
Bu işlem örneğimiz için hazırlanan Tablo-1’in en sağındaki sütunda gerçekleştirilmiştir. Görüldüğü gibi beyanname başına düşen royalti ve lisans ödemesi tespit edilmiştir. Dağıtım sütunun alt toplamı 2010 yılında gerçekleştirilen royalti ve lisans ödemesi toplamını vermektedir.
SONUÇ
Örnek yardımıyla anlatıldığı gibi; ilk önce ithal edilen eşyaların satış tarihleri stok devir hızı yardımıyla belirlenmiştir. Stok devir hızından yardım almakla, ilk giren eşyanın ilk çıktığı kabul edilmiş olmaktadır. Daha sonra satış (hasılat) maliyet oranını tespit etmek ve bulunan rakamı beyannamelere tatbik etmek suretiyle her bir serbest dolaşıma giriş beyannamesi ile ithal edilen eşya için gerçekleştirilen royalti ve lisans ödemesi ortaya çıkarılmıştır.
Netice olarak örneğimizde; “Satış hâsılatının %12’si, ithalat faturasının yüzde kaçına isabet etmektedir?” sorusunun cevabı bulunmuştur. Diğer bir ifadeyle satış hâsılatının %12’sinin ithalat fatura bedelinin %16,9’una (1,41*0,12 = 0,169) tekabül ettiği belirlenmiştir.
Son olarak, bu yöntemin her bir eşya, gönderici ve GTİP bazında ayrıştırma yapılarak da kullanılabileceğini belirtmek yerinde olacaktır.
Gümrük İçtihadı Komitesi 4.1 sayılı kararında patent sahibi kişinin üçüncü bir kişiye ödeme yapılmasını talep etmesi durumunda, eşya ile ilgili olan ve satış koşulu olarak ödenen royalti ödemelerinin fiilen ödenen ve ödenecek fiyata dahil edilmesi gerektiğini ifade etmiştir.