Yabancı Diplomatik Misyon Mensupları
Muharrem ÖZDEMİR
Yeminli Mali Müşavir
m.ozdemir@vdd.com.tr
A-DİPLOMATİK MİSYON MENSUPLARININ HAKLARI VE ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELERDEKİ DÜZENLEMELER:
1- Genel Bilgi
Devletlerin birbirleri ile olan her türlü diplomatik ilişkileri ile uluslar arası kurum ve kuruluşların kendi aralarındaki ilişkileri hiç kuşkusuz ki diplomatik misyon mensubu sayılan kişilerce yürütülmektedir.
Diplomatik misyon mensupları aracılığıyla yürütülen bu diplomasi uzun yıllar yazılı olmayan teamüli hukuk kuralları ile tekemmül ettirilmiş olup “Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi” ile bu esaslar yazılı kurallara bağlanmıştır.
Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi, Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Dair Sözleşme ve Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi diplomatik ilişkilerin temelini oluşturan milletlerarası hukuk sözleşmelerdir.
Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi”nine Ülkemiz 06/03/1985 tarihinde taraf olmuştur. Sözleşmeye halen; A.B.D, Afganistan, Almanya, Andorra, Angola, Arjantin, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bahama, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Beyaz Rusya (Belarus), Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık(İngiltere), Bolivya, Bosna-Hersek, Botsvana, Brezilya, Bulgaristan, Burkina Faso, Burundi, Bhutan, Cezayir, Cibuti, Çad, Çek Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Ekvator Ginesi, El Salvador, Endonezya, Eritre, Ermenistan, Estonya, Etiyopya, Fas, Fiji, Fildişi Sahilleri, Filipinler, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gine, Gine Bissau, Grenada, Guatemala, Guyana, Güney Afrika, Güney Kore, Gürcistan, Haiti, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, Irak, İran, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Jamaika, Japonya, Kamboçya, Kamerun, Kanada, Katar, Kazakistan, Kenya, Kırgızistan, Kolombiya, Kongo, Kosta Rika, Kribati, Kuveyt, Kuzey Kore, Küba, Laos, Lesotho, Letonya, Liberya, Libya, Lihtenştayn, Litvanya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Madagaskar, Makedonya, Malavi, Malezya, Mali, Malta, Marşal Adaları, Mauritus, Meksika, Mısır, Mikronezya, Moğolistan, Moritanya, Mozambik, Myanmar, Namibya, Nauru, Nepal, Nijer, Nijerya, Nikaragua, Norveç, Orta Afrika Cumhuriyeti, Özbekistan, Pakistan, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, Ruanda, Rusya Federasyonu, Samoa, Saint Vincent ve Grenadinler, Santa Lucia, San Marino, Sao Tome ve Principe , Suudi Arabistan, Senegal, Seyşel Adaları, Sırbistan-Karadağ, Sierra Leone, Slovakya, Slovenya, Somali, Sri Lanka, Sudan, Surinam, Svaziland, Suriye, Şili, Tacikistan, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad Tobago, Tunus, Tuvalu, Türkmenistan, Uganda, Ukrayna, Umman, Uruguay, Ürdün, Vatikan, Venezuela, Vietnam, Yemen, Yeni Zelanda, Yeşil Burun, Yunanistan, Zambia ve Zimbabve taraf bulunmaktadır.
Sözleşmenin 1’inci maddesinde “diplomatik ajan”ın misyon şefi ve misyonun diplomatik kadrosunun bir üyesi olarak tanımı yapılmış olup 2.maddesinde bu sözleşmedeki hiçbir hükmün konsolosluk görevlerinin bir diplomatik misyon tarafından yürütülmesini önleyecek şekilde yorumlanamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Diplomatik misyon mensupları viyana sözleşmesinin ilgili maddelerindeki düzenlemelerde vergisel, idari ve yargısal ayrıcalık ve muafiyet hükümlerine rastlamaktayız. Buna göre;
* Misyon binaları dokunulmazlığa haizdir. Kabul eden Devlet yetkilileri misyon şefinin rızası olmadıkça bu binalara giremezler,
* Misyon binaları ile içindeki eşyalar ve diğer mallar ve misyonun nakil vasıtaları arama, el koyma, haciz veya icradan muaftır,
* Gönderen Devlet ve misyon şefi, yerine getirilen belirli hizmetlerin bedeli olan ödemelerin dışında, ister malik, ister kiracı olsunlar misyon binaları bakımından bütün milli, bölgesel veya beledi vergi ve resimlerden muaftırlar
Misyonun arşivleri ve evrakı her zaman ve nerede bulunursa bulunsun dokunulmazlığı haizdir,
* Resmi görevlerinin ifası sırasında misyon tarafından tahsil olunan harç ve ücretler, her türlü vergi ve resimden muaftır,
* Diplomatik ajanın şahsi dokunulmazlığı vardır. Hiçbir şekilde tutuklanamaz veya gözaltına alınamaz. Kabul eden Devlet diplomatik ajana gereken saygıyı gösterecek ve sahsına, özgürlüğüne ve onuruna yönelik herhangi bir saldırıyı önlemek için uygun tüm önlemleri almalıdır,
* Diplomatik ajan, kabul eden Devletin cezai yargısından bağışıktır. Diplomatik ajan, aşağıdaki hususlar dışında kabul eden Devletin medeni ve idari yargısından da muaftır.
Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Dair Sözleşme“nin 2’nci maddesinde, Birleşmiş Milletler Kurulu, malları ve alacakları, bulundukları yer neresi ve elinde tutan kim olursa olsun, Kurulun açıkça vazgeçtiği hususi haller müstesna olmak üzere, adli muafiyetten faydalanırlar. Bununla beraber şurası mukarrerdir ki, bu feragat yürütme tedbirlerine şâmil olmayacaktır” hükmünü içermektedir.
Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi” Ülkemizce 20/05/1975 tarih ve 1901 sayılı Kanun ile onaylanmış ve metni 21/12/1984 tarih ve 18615 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Anılan Sözleşmeye Ülkemiz 19/02/1976 tarihinden itibaren taraf bulunmaktadır. Sözleşmeye halen; A.B.D. Afganistan, Almanya, Andorra, Angola, Antigua ve Barbuda, Arjantin, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Azerbaycan, Bahama, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Beyaz Rusya (Belarus), Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık (İngiltere), Bolivya, Bosna-Hersek, Brezilya, Bulgaristan, Burkina Faso, Bhutan, Cezayir, Cibuti, Çek Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, El Salvador, Ekvator Ginesi, Endonezya, Eritre, Ermenistan, Estonya, Fas, Fiji, Fildişi Sahilleri, Filipinler, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gana, Gine, Grenada, Guatemala, Guyana, Güney Afrika, Güney Kore, Gürcistan, Haiti, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, Honduras, Irak, İran, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Jamaika, Japonya, Kamerun, Kanada, Kazakistan, Kenya, Kırgızistan, Kolombiya, Kosta Rika, Kribati, Kuveyt, Kuzey Kore, Küba, Laos, Lesotho, Letonya, Liberya, Libya, Lihtenştayn, Litvanya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Madagaskar, Makedonya, Malavi, Maldiv Adaları, Malezya, Mali, Malta, Marşal Adaları, Mauritius, Meksika, Mısır, Mikronezya, Myanmar, Moğolistan, Moldova, Moritanya, Mozambik, Namibya, Nepal, Nijerya, Nikaragua, Norveç, Özbekistan, Pakistan, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, Ruanda, Saint Vincent ve Grenadinler, Samoa, Santa Lucia, Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyşel Adaları, Sırbistan ve Karadağ, Slovenya, Slovakya, Somali, Sudan, Surinam, Suriye, Suudi Arabistan, Şili, Tacikistan, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad ve Tobago, Tunus, Tuvalu, Türkmenistan, Ukrayna, Umman, Uruguay, Ürdün, Vanuatu, Vatikan, Venezuela, Vietnam, Yemen, Yeni Zelanda, Yeşil Burun (Cape Verde), Yunanistan ve Zimbabve taraf bulunmaktadır.
Sözleşmenin 1’inci maddesinde, “konsolosluk memuru”nun, konsolosluk şefi dahil olmak üzere, konsolosluk görevini yerine getirmek için bu sıfatla görevlendirilen kişi, “konsolosluk hizmetlisi”nin ise, bir konsolosluğun idarî ve teknik hizmetlerinde istihdam edilen kişi şeklinde tanımları yapılmıştır. Sözleşmenin “Kişisel Dokunulmazlığı” düzenleyen 41’inci maddesinde;
* Konsolosluk memurlarının tutuklanmaları veya gözaltına alınmaları, ancak, ağır bir suç halinde ve yetkili adli makamının kararı ile olacağı,
* Bu maddenin 1’inci fıkrasında öngörülen hal saklı kalmak üzere kesinleşmiş adli bir kararın uygulanması dışında, konsolosluk memurları hapsedilemez ve herhangi bir şekilde kişisel hürriyetleri kısıtlamaya tabi tutulamaz,
* Aleyhine cezaî bir dava ikâme edilen konsolosluk memuru yetkili makamlarının önüne çıkmak zorundadır. Bununla beraber dava, konsolosluk memurunun resmî durumu icabı kendisine gösterilmesi gereken saygı ile bu maddenin 1’inci fıkrasında öngörülen hal hariç olmak üzere konsolosluk işlemlerinin yerine getirilmesini en az etkileyecek biçimde yürütülecektir. Bu maddenin 1’inci fıkrasında zikredilen hallerde, bir konsolosluk memurunun gözaltına alınması kaçınılmaz olduğu takdirde, aleyhine ikame edilecek dava en kısa zamanda açılmalıdır.” denilmektedir.
* Konsolosluk memurları ve konsolosluk hizmetlileri, resmî görevlerinin yerine getirilmesi sırasında işledikleri fiillerden dolayı kabul eden Devlet’in adli ve idarî makamlarının yargısına tabi değildirler. (Madde 43- Yargı Muafiyeti)
2- Diplomatik Misyon Mensuplarının Muafiyetten Yararlanma Dereceleri
Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün 01.03.2008 tarih ve 72/1 sayılı “Ülkemizde Görevli Diplomatik Misyon Mensuplarının Bağışıklık ve Ayrıcalıkları” başlıklı genelge yayınlanmıştır.
Buna göre Diplomatik ayrıcalık ve vergi bağışıklığından yararlanan diplomasi memur ve mensupları Dışişleri Bakanlığının 01/11/1931 tarih ve 21592- 618 sayılı yazıları üzerine, Bakanlar Kurulunun 09/12/1931 tarihli kararıyla kabul edilen listede yararlandıkları ayrıcalık ve bağışıklıklara göre sınıflandırılmış bulunmaktadır.
Dışişleri Bakanlığı (Protokol Genel Müdürlüğü) halen, bu sınıflandırmaya göre yabancı misyon mensuplarına kimlik kartı vermektedir. 1931 tarihli Kararnameye göre; birinci ve ikinci sınıfa mensup kimselere “diplomatik kart”, üçüncü ve dördüncü sınıf mensuplarına ise, “elçilik mensubu kartı” verilmektedir. Buna göre,
| Dereceleri | Unvanları | Ayrıcalık ve Muafiyetten Yararlanma Durumu |
| 1. Sınıf | Büyükelçi, Elçiler, Maslahatgüzar, Elçilik Müsteşarı, Elçilik Kâtipleri, Elçilik Ataşeleri, Askerî Ataşeleri ve Bunların Yardımcıları | Tam |
| 2.Sınıf | Birinci sınıfta yer mensuplarının eşleri ve beraber oturan çocukları ve diğer aile efradı | Tam |
| 3.Sınıf | Elçiliğin İdarî ve Teknik Personeli (elçilik doktoru, elçilik hukuk müşavirleri, kançılarya memurları) | Gönderen devlet uyruğunda memur sıfatıyla bu göreve atanmaları tek ve asıl görevlerinin de sefaret hizmeti olması şartı ile tam yararlanır |
| 4.Sınıf | Bu memurların eşleri, birlikte oturdukları çocukları ve diğer aile mensupları | Tam |
| 5.Sınıf | Diğer elçilik mensupları ve kabul eden Devlet (Türkiye) vatandaşı olup elçiliklerde çalışanlar (kavas, bahçıvan, ahçı, garson, şoför vs) | Yararlanamamaktadır. |
Dışişleri Bakanlığının 15/04/2005 tarih ve 377.00/2005/PDGY/158412 sayılı yazıları ile Ülkemizde bulunan yabancı ülke diplomat ve konsolosların kimlik kartları ile ilgili olarak hamillerinin hangi ayrıcalık ve bağışıklardan yararlanacakları açıklığa kavuşturulmuştur. Buna göre:
* Diplomatik Misyonlar için kartın ön yüzünün arka planında “CD” harfleri bulunmaktadır:
I’inci Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Büyükelçiliklerdeki diplomatik ajan statüsünde görev yapan personel ile 18 yaşından küçük aile bireylerine düzenlenecek kimlik kartı olup, rengi kırmızıdır. Kart sahibinin kişisel dokunulmazlığı vardır ve cezaî, medenî ve idarî yargı bağışıklığından faydalanır.
II’nci Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Büyükelçiliklerde idari- teknik personel statüsünde görev yapan personel ile 18 yaşından küçük aile bireylerine düzenlenecek kimlik kartı olup, rengi yeşildir. Kartın sahibinin kişisel dokunulmazlığı vardır ve cezaî yargıdan muaftır. Medenî ve idarî yargı muafiyeti resmî sıfatla yaptığı eylem ve işlemlerle sınırlıdır.
III’üncü Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Büyükelçiliklerde hizmet personeli statüsünde görev yapan personel ile 18 yaşından küçük aile bireylerine düzenlenecek olan kimlik kartı olup rengi kahverengidir. Kartın sahibi, sadece resmî sıfatıyla yaptığı eylem ve işlemlerden dolayı yargı bağışıklığından faydalanır.
IV’üncü Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Büyükelçiliklerde görevli olup, herhangi bir ayrıcalık ve bağışıklıktan yararlanmayan personel ile aile bireylerine düzenlenecek olan kimlik kartı olup, rengi açık mavidir.
* Konsüler Misyonlar için kartın ön yüzünün arka planında “CC” harfleri bulunmaktadır:
I’inci Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Başkonsolosluklarda, konsüler statüde görev yapan personele düzenlenecek olan kimlik kartı olup, rengi laciverttir. Kartın sahibinin kısıtlı kişisel dokunulmazlığı vardır. Ağır suç işlemesi halinde ve mahkeme kararıyla tutuklanabilir. Yargı bağışıklığı resmî sıfatıyla yaptığı eylem ve işlemler dışında geçersizdir.
II’nci Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Başkonsolosluklarda idarî-teknik personel statüsünde görev yapan personele düzenlenecek olan kimlik kartı olup, rengi turuncudur. Kartın sahibi, resmî sıfatıyla yaptığı eylem ve işlemler dolayısıyla yargı bağışıklığından faydalanır. Kişisel dokunulmazlığı yoktur.
III’üncü Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Başkonsolosluklarda görevli memurların eş ve 18 yaşından küçük çocukları için düzenlenecek olan kimlik kartı olup, rengi sarıdır. Kartın sahibi konsolosluk aile bireyi olup, kişisel dokunulmazlığı ve yargı bağışıklığı bulunmamaktadır.
IV’üncü Sınıf Yabancı Misyon Personeli Kimlik Kartı: Ülkemizde yerleşik Başkonsolosluklarda görevli olup, herhangi bir ayrıcalık ve bağışıklıktan yararlanmayan personel ile aile bireylerine düzenlenecek olan kimlik kartı olup, rengi açık mavidir.
B- Diplomatik Misyon Mensuplarının Vergi Muafiyet- İstisna Karşısındaki Durumu:
Gelir Vergisi Kanunu’nun 15’inci maddesine göre, devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin uyrukluğunda bulunan memurları, Türkiye’de resmi bir göreve memur edilenler bu sıfatlarından dolayı ve karşılıklı olmak şartıyla Gelir Vergisi’nden muaftırlar. Bu muaflığın sermaye iradı üzerinden tevkif suretiyle alınan vergiye şümulü yoktur.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 15.maddesinde “Diplomatik Muaflık” hükümleri ele alınmış olup vergi muafiyetinden yararlanma koşulları bazı esaslara bağlanmıştır. Buna göre:
* Vergi Muafiyeti Hangi Diplomatik Misyon Mensupları İçin Geçerlidir
Makalemizin A/2 bölümünde de açıklandığı üzere Diplomatik ayrıcalık ve vergi bağışıklığından yararlanan diplomasi memur ve mensupları Dışişleri Bakanlığı’nın ilgili yazıları ve Bakanlar Kurulu’nun kararları ile yararlandıkları ayrıcalık ve bağışıklıklara göre sınıflandırılmış bulunmaktadır. Buna göre; Büyükelçi, Elçiler, Maslahatgüzar, Elçilik Müsteşarı, Elçilik Kâtipleri, Elçilik Ataşeleri, Askerî Ataşeleri ve Bunların Yardımcıları, Elçiliğin İdarî ve Teknik Personeli (elçilik doktoru, elçilik hukuk müşavirleri, kançılarya memurları) gönderen ülke ile kabul eden ülke arasında karşılıklılık olma şartı ile gelir vergisindeki muafiyetten hükümlerinden yararlanacaktır.
Bunun dışında kalan diğer elçilik mensupları ve kabul eden Devlet (Türkiye) vatandaşı olup elçiliklerde çalışanlar kavas, bahçıvan, ahçı, garson, şoför vs ve üçüncü bir devlet uyrukluluğunda bulunan memurlar muafiyetten faydalanamayacaklardır.
Ancak vergi muafiyetinden yararlanamayan ve unvanları yukarıda sayılanlar dışında kalan diğer elçilik mensupları örneğin gönderen devlet uyrukluluğunda bulunan diplomatik misyon üyesi olmayan güvenlik görevlisi ve hizmetli gibi memurlar ise münhasıran gelir vergisi kanunu’nun 16.maddesindeki ücret istisnasından yararlanabilecektir.
Bilinmelidir ki Türkiye vatandaşı olup elçiliklerde çalışan memurlar veya hizmetli kadrosundaki kişiler ile üçüncü devlet tebaasında yer alanlar hem vergi muafiyetinden hem de ücret istisnasından yararlanması mümkün değildir.
* Uyrukluluk Esası
Türk Vergi Sistemi vergilendirmede ilke olarak yerleşme (mukimlik) ilkesini esas almıştır. Bunun bir istisnası ise diplomatik muafiyette geçerli olan uyrukluluk ilkesidir. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesinin 8.maddesine göre; “Misyonun diplomatik kadro üyeleri prensip itibariyle gönderen Devletin vatandaşı olmalıdır. Misyonun diplomatik kadro üyeleri, kabul eden Devletin her zaman geri alınabilecek rızası olmadıkça, bu Devletin vatandaşları arasından tayin edilemez. Kabul eden Devlet, gönderen Devletin vatandaşı olmayan üçüncü bir Devletin vatandaşları için de ayni hakki saklı tutabilir” hükmü yer almaktadır.
Aynı sözleşmenin 1.maddesinde ise Diplomatik kadronun üyeleri”, misyon kadrosunun diplomatik rütbe taşıyan üyeleri olduğu ifade edilmiştir. Misyon şefi” gönderen Devlet tarafından bu sıfatla hareket etmek üzere görevlendirilen şahıstır. Misyon şefleri ise, Büyükelçiler veya Nonslar, Murahhaslar, Elçiler ve Enternonslar Maslahatgüzarlar olarak sayılmıştır.
Yukarıda sayılan diplomatik misyon mensuplarının viyana sözleşmesine göre gönderen devletin vatandaşı olma ilkesini getirmiş olup uygulamada da buna dikkat edilmektedir. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu’nun 15.maddesinde diplomatik vergi muafiyetinden yararlanmak için adı sayılan elçiler, maslahatgüzar ve konsoloslar için uyrukluluk şartı aranmamıştır. İstisna hükmü ilgili unvanlara getirilmiştir. Örneğin, Büyükelçi unvanına haiz bir kişi uyrukluluk durumuna bakılmaksızın vergi muafiyetinden yararlanacaktır.
Bununla birlikte her ne kadar Büyükelçi, Konsoloslar, maslahatgüzarlar için gelir vergisi kanununda uyrukluluk şartı aranmamışken diğer misyon mensupları olan elçilik müsteşarı, elçilik katipleri, elçilik ateşeleri, askeri ateşeler ve bunların yardımcıları, elçiliğin idari ve teknik personeli olan elçilik doktoru, elçilik hukuk müşaviri ve kançılarya memurları için ise vergi muafiyetinden yararlanmaları için “gönderen ülke” uyruğunda bulunmaları şarttır.
Kabul eden devlet (Türkiye) ve üçüncü bir devlet tebaası vatandaşı olanlar için vergi muafiyeti geçerli olamayacaktır. Örneğin, Türkiye’nin Almanya Büyükelçiliğinde görevli Tunus uyruklu doktor vergi muafiyetinden yararlanamayacaktır.
Karşılıklı Olma Şartı
Büyükelçi, Konsoloslar, maslahatgüzarlar yanında elçilik müsteşarı, elçilik katipleri, elçilik ateşeleri, askeri ateşeler ve bunların yardımcıları, elçiliğin idari ve teknik personeli olan elçilik doktoru, elçilik hukuk müşaviri ve kançılarya memurları gönderen ülke ile kabul eden ülke arasında mütekabiliyet/karşılıklılık öngörülmüşse vergi muafiyetinde yararlanmanın koşulu yerine gelmiş demektir.
Örneğin, Almanya’da bulunan Türkiye Büyükelçiliğimizde görevli elçilik doktorumuz Bay Ahmet ÖZ, Almanya’da vergi muafiyetinden yararlanıyorsa, Türkiye’de bulunan Alman Büyükelçiliğinde görevli HANS JULLER’de vergi muafiyetinden yararlanacaktır.
* Muafiyet Bütün Gelir Unsurları İçin Geçerlidir
Gelir Vergisi Kanunu’nun 15.maddesinde getirilen muafiyet hükmü uygulama da daha çok “ücret istisnası” olarak algılanır olmasına rağmen bu durum aslında daha geniş kapsamlı bütün gelir unsurları için geçerlidir. Örneğin, Almanya Büyükelçisi kendi şahsına ait ve Türkiye’de bulunan bir gayrimenkulü kiralaması halinde elde etmiş olduğu kira gelirleri için yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecektir.
Vergi Muafiyetine dair gelir vergisinde bulunan bu düzenlemeye paralel aynı zamanda Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesinin 23.maddesinde de benzer düzenleme yer almakta olup, gönderen devlet ve misyon şefi, yerine getirilen belirli hizmetlerin bedeli olan ödemelerin dışında, ister malik, ister kiracı olsunlar misyon binaları bakımından bütün milli, bölgesel veya beledi vergi ve resimlerden muaftırlar hükmü yer almaktadır.
* Vergi İstisnası
Gelir Vergisi Kanunu’nun 16.maddesinde ise “Yabancı elçilik ve konsoloslukların 15.maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden istisnadır” hükümleri yer almaktadır.
Buna göre Gelir Vergisi Kanunu’nun 15.maddesindeki diplomatik muafiyet, misyon mensuplarının ücret gelirleri dahil olmak üzere bütün gelir unsurlarını kapsamaktadır.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 16.maddesi aynı kanunun 15.maddesine atıfta bulunmuş olup 15.madde içerik itibariyle daha kapsamlıdır. Bu bağlamda vergi muafiyetinden yararlanan diplomatik misyon mensuplarının bilinmesine ihtiyaç vardır. Bu bağlamda, Büyükelçi, Elçiler, Maslahatgüzar, Elçilik Müsteşarı, Elçilik Kâtipleri, Elçilik Ataşeleri, Askerî Ataşeleri ve Bunların Yardımcıları, Elçiliğin İdarî ve Teknik Personeli (elçilik doktoru, elçilik hukuk müşavirleri, kançılarya memurları) vergi muafiyetinden tam olarak yararlanmaktadırlar. Bunla dışında kalan diğer elçilik mensupları (örneğin hemşire, ebe, güvenlik görevlisi, müstahdemler vs) ise münhasıran elde ettikleri ücret gelirleri gelir vergisinden istisna edilmişlerdir.
Bunun dışında kalan kabul eden Devlet (Türkiye) vatandaşı olup elçiliklerde çalışanlar kavas, bahçıvan, ahçı, garson, şoför vs ve üçüncü bir devlet uyrukluluğunda bulunan memurlar, hizmetliler ve güvenlik görevlileri hem muafiyet hem de istisna hükümlerinden faydalanma imkanları bulunmamaktadır.
* Fahri Konsoloslukların Vergilendirilmesi
Fahri Konsüler temsilcilikler ilke olarak, viyana konsolosluk sözleşmesinin 5.maddesinde belirtilen görevleri tümüyle yerine getirebilmektedir. Ancak söz konusu görevlerin ve bu görevlerden doğan yetkilerin kullanımı tamamıyla ilgili ülkenin mevzuatı ile belirlenmektedir. Uygulamada, fahri konsolosluklarımızın görevi daha ziyade temsile dönük olmuştur. Vatandaşa yönelik konsolosluk işlemleri açısından yetkileri son derece sınırlı olup belge tasdikinden öte gitmemektedir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 15’inci maddesine göre, devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin uyrukluğunda bulunan memurları, Türkiye’de resmi bir göreve memur edilenler bu sıfatlarından dolayı ve karşılıklı olmak şartıyla Gelir Vergisi’nden muaftırlar. Bu muaflığın sermaye iradı üzerinden tevkif suretiyle alınan vergiye şümulü yoktur.
Aynı Kanunu’nun 16.maddesinde ise “Yabancı elçilik ve konsoloslukların 15.maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden istisnadır” hükümleri yer almaktadır.
Bu bilgiler ışığında fahri konsolos ile konsoloslukta çalışan diğer memur ve müstahdemlerin bu sıfatları dolayısıyla aldıkları ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Fahri konsolosun ücret dışında bir gelir elde etmesi durumunda ise kazanç ve iratların durumuna göre gelir vergisi kanunu’nun umumi hükümlerine göre vergilendirilmesi gerekmektedir.
- Büyükelçilik veya Konsolosluklarda Çalışan Türk Uyruklu Vatandaşların Durumu
Gelir Vergisi Kanunu’nun 61’inci maddesinin (1)’inci fıkrasında; ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler, olarak tanımlanmıştır.
Aynı maddenin (2)’nci fıkrasında; ücretin, ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunmasının onun mahiyetini değiştirmeyeceği, hüküm altına alınmıştır.
Aynı Kanunun 94’üncü maddesinde; kimlerin hangi ödemelerden tevkifat yapmak zorunda olduğu belirlenmiş olup; (1)’inci bendinde, hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61’inci maddede yazılı olup, ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç) 103 ve 104’üncü maddelere göre tevkifat yapılacağı belirtilmiş; ancak söz konusu Kanunun 95/2’inci maddesinde; bu Kanunun 16’ıncı maddesinde yazılı istisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlilerinin ücretlerinden tevfikat yapılmayacağı ve bunların gelirlerini yıllık beyanname ile bildirecekleri, hükme bağlanmıştır.
Yine aynı şekilde 14 No’lu Gelir Vergisi Tebliği düzenlemelerine göre yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışan Türk ve üçüncü bir devlet tebaası olan memurların elde ettikleri ücretler ve diğer kazanç ve iratlar dolayısıyla yıllık beyanname verecekleri hüküm altına alınmıştır.
Bu bilgiler ışığında yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışan Türk uyruklu personelin ücret istisnasından yararlandırılmaması ücret gelirlerini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile vergi dairesine beyan etmesi gerekmektedir.
| A.B.D. Adana Konsolosluğu’nda güvenlik görevlisi olarak çalışan Türk Uyruklu kişinin ve ücret geliri elde ettiği ve geliri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılmadığından bahisle elde ettiği ücret gelirinden dolayı bağlı bulunduğu vergi dairesi müdürlüğüne yıllık gelir vergisi beyannamesi vermesi gerektiği |
| 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 16 ncı maddesi kapsamında A.B.D. Konsolosluğunda memur olarak çalışan davacının ücret gelirinin gelir vergisinden istisna tutulması söz konusu olamayacağından, ilgili yıl gelir vergisi beyannamesinin verilmemesi nedeniyle re’sen takdire gidilmesinde yasalara aykırılık bulunmamıştır |
C- SONUÇ:
Makalemizin önceki bölümlerinde belirtildiği üzere; Gelir Vergisi Kanunu’nun 15 ve 16.maddelerinde diplomatik misyon mensuplarının vergi muafiyeti ve/veya istisna hükümleri karşısındaki durumları açıklanmıştır.
Buna göre, sözü edilen muafiyet ve istisna uygulaması Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi, Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Dair Sözleşme ve Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi ve Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün “Ülkemizde Görevli Diplomatik Misyon Mensuplarının Bağışıklık ve Ayrıcalıkları” başlıklı genelge hükümleri çerçevesinde aşağıdaki tabloda yer alan sınıflandırma kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir.
| Unvanlar | Vergi Muafiyet ve İstisna Durumu |
| Büyükelçi, Elçiler, Maslahatgüzar, Elçilik Müsteşarı, Elçilik Kâtipleri, Elçilik Ataşeleri, Askerî Ataşeleri ve Bunların Yardımcıları, Elçiliğin İdarî ve Teknik Personeli (elçilik doktoru, elçilik hukuk müşavirleri, kançılarya memurları (kayıt ve yazı işleri, resmi senet düzenlenmesi, zabıt katipliği, noterlik, saymanlık vb.) | Vergi Muafiyetinden Tam Olarak Yararlanacaklardır. |
| Bunlar dışında kalan diğer elçilik memurları (örneğin hemşire, ebe, güvenlik görevlisi, müstahdemler, fahri konsoloslar) | Münhasıran Ücret İstisnasından Yararlanacaklardır. |
| Kabul eden Devlet (Türkiye) vatandaşı olup elçiliklerde çalışanlar kavas, bahçıvan, ahçı, garson, şoför vs ve üçüncü bir devlet uyrukluluğunda bulunan memurlar, hizmetliler ve güvenlik görevlileri vs. | Muafiyet ve İstisna Hükümlerinden Yararlanmaları Söz konusu değildir. |
24.12.1984 tarih ve 18815 sayılı R.G Yayımlanmıştır.
21.03.1950 gün ve 7462 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
Devletimizce 20.05.1975 tarih ve 1901 sayılı Kanun ile onaylanmış ve metni 21.12.1984 tarih ve 18615 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Anılan Sözleşmeye Devletimiz 19.02.1976 tarihinden itibaren taraf bulunmaktadır.
Aylin TAŞHAN, Protokol Genel Müdürlüğü, Elçi- Genel Müdür Yard. Diplomaside Ayrıcalık ve Bağışıklıklarla İlgili Uygulamalar
Ayrıcalık (İstisna), Muafiyet (Bağışıklık) anlamına gelmektedir.
Elçilik ve konsoloslukta kayıt ve yazı işleri, resmi senet düzenlenmesi, zabıt katipliği, noterlik, saymanlık vb.
Bursa Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 29.11.2004 tarih ve GVK:190-04-96 sayılı özelgesi
Adana Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 08.03.2007 tarih ve B.07.1.GİB.4.01.16.01/681
Danıştay 4.Dairesinin 12.04.1999 tarih ve 1999/2154 Esas No, 1999/1297 Karar No
Diğer elçilik mensuplarının kim veya kimler olduğu dair konu yoruma açık olduğundan Maliye Bakanlığından ve gerekse Dışişleri Bakanlığından görüş alınması gerekir.