Dahilde İşleme Rejiminde İkincil Ürünler
Sezai KAYA
Gümrük Kontrolörü
kayasezai@mynet.com
1- Giriş
Türkiye döviz girdisi az olan bir ülke olması nedeniyle 1980’li yıllardan itibaren ihracata dayalı büyüme modelini tercih ederek bir takım teşvik mekanizmaları kurmuştur. Vergi iadeleri, düşük faizli krediler, vergi- resim- harç istisnası, ihracat sayılan satış ve teslimler, ar-ge destekleri, çevre maliyetlerinin desteklenmesi, yurtdışında ofis-mağaza açma işletme ve marka tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesi, yurtdışı fuarlara yönelik yapılan yardımlar, Turquality faaliyetlerinin desteklenmesi, istihdam yardımı, ihracat işlemlerinde idari prosedürlerin azaltılması teşvik mekanizmalarına örnek olarak gösterilebilecektir.
Bu teşviklerden belki de en önemlisi dâhilde işleme rejimi ile getirilen vergisel avantajlardır. Dâhilde işleme rejimi ile birlikte esas olarak ihraç malının girdisine, ithalatta vergisel muafiyetler tanınmakta, bu muafiyetlerle ihraç malının maliyeti düşürülerek dış piyasalarda rekabet gücü kazanılması hedeflenmektedir. Dâhilde işleme rejimi kapsamında bir üretim faaliyeti gerçekleştirildiğinden, yurtiçinde katma değer yaratılması ve istihdamın arttırılması da amaçlanmaktadır.
Rejim kapsamında gerçekleştirilen işleme faaliyeti sonucunda ihraç edilecek ürünler üretilmekte, bunların yanında ikincil/yan ürünler de ortaya çıkabilmektedir. Bu noktada; yazımızın konusunu ikincil ürünlere ilişkin bir takım düzenlemeler oluşturmaktadır.
2- Tanım:
Dâhilde işleme rejimi kapsamında ortaya çıkan yan ürünlere ikincil işlem görmüş ürün adı verilmekte olup 2006/12 sayılı Dâhilde İşleme Rejimi Tebliği’nin 3. maddesine göre ikincil işlem görmüş ürün, işleme faaliyetleri sonucunda elde edilen asıl işlem görmüş ürün dışındaki ürünü ifade etmektedir.
İkincil işlem görmüş ürün 4458 Sayılı Gümrük Kanunu‘na bağlı Gümrük Yönetmeliği’nin 308/1-d maddesinde de rejim kapsamında işleme faaliyetleri sonucunda elde edilen işlem görmüş asıl ürün dışında zorunlu olarak elde edilen ürünler olarak tanımlanmıştır.
10.01 tarife pozisyonundan Kazakistan menşeli buğday ithal edilerek 11.01 tarife pozisyonundan un ihracatının taahhüt edildiği dâhilde işleme izin belgesinde 11.01 tarife pozisyonundaki un asıl işlem görmüş ürün, 23.02 tarife pozisyonundaki buğday kepeği ikincil işlem görmüş üründür.
Keza; 72.08 tarife pozisyonundan “sıcak haddelenmiş demir ve alaşımsız çelikten yassı hadde ürünlerinin” ithal edilerek 73.08 tarife pozisyonundan “galvanizli çelik kulenin” ihraç edildiği dâhilde işleme izin belgesinde, 72.04 tarife pozisyonunda yer alan çelik döküntüsü ikincil işlem görmüş üründür.
Dâhilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilen eşyanın işlenmesi sonucunda ortaya çıkan ikincil işlem görmüş ürünler serbest dolaşımda bulunmamaktadır. Bu nedenle belge/izin sahibi firmanın serbest kullanımında değildir.
3- Gümrükçe Onaylanmış Bir İşlem veya Kullanım Zorunluluğu
2006/12 sayılı Dâhilde İşleme Rejim Tebliği’nin 38. maddesine göre; dâhilde işleme izin belgesi/dâhilde işleme izni kapsamında ithal edilen eşyadan elde edilen ikincil işlem görmüş ürün, belge/izin ihracat taahhüdünün kapatılmasından önce, gümrük idaresi gözetiminde imha, gümrüğe terk, çıkış hükmünde gümrüğe teslim veya serbest dolaşıma giriş rejimi hükümlerine göre ithal edilebilecektir. Bu gibi hallerde, bu ürünün ihracatının gerçekleştirilmesi aranmamaktadır.
Ayrıca, ikincil işlem görmüş ürünün serbest dolaşıma giriş rejimine göre ithali halinde, bu ürünün gümrük idaresine teslimi de gerekmemektedir.
Örneklerle anlatılacak olursa; buğday kepeği hayvan yemi ve insan gıdasında kullanılabileceğinden, çelik döküntüsü eritme yoluyla tekrar geri dönüştürülebileceğinden ekonomik değere sahiptir. Bu nedenle söz konusu ürünlerin gümrük idaresi gözetiminde imha, gümrüğe terk, çıkış hükmünde gümrüğe teslim veya serbest dolaşıma giriş rejimi hükümlerine göre ithal edilmesi gerekmektedir.
Diğer yandan 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’na bağlı Gümrük Yönetmeliği’nin 359. maddesine göre işleme faaliyeti sonucunda elde edilen ve söz konusu ürünler haricindeki işlem görmüş asıl ürünlerin ihraç edilen kısmı ile orantılı olarak serbest dolaşıma girecek işlem görmüş ikincil ürünlerin gümrük vergileri, serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil edildiği tarihte yürürlükte bulunan vergi oranı üzerinden hesaplanır. Ancak, hak sahibince ihracata konu işlem görmüş asıl ürünün ilk partisinin ihracatı ile eş zamanlı olarak belgelerde öngörülen işlem görmüş ikincil ürünün tamamı için serbest dolaşıma giriş beyannamesi verilebilir. Bu durumda, sonraki partilerdeki ikincil ürünlerin herhangi bir gümrük işlemine tabi tutulmasına gerek bulunmamaktadır.
4- Muhasebe Kayıtları
Buraya kadar anlatılan hususlar hakkında örnek vererek muhasebe kayıtlarını yapalım.
7208 tarife pozisyonundan “sıcak haddelenmiş demir ve alaşımsız çelikten yassı hadde ürünlerinin” ithal edilerek 7308 tarife pozisyonundan “galvanizli çelik kulenin” ihraç edildiği dâhilde işleme izin belgesinde, 7204 tarife pozisyonunda yer alan çelik döküntüsü ikincil işlem görmüş üründür. Çelik döküntüsü eritme yoluyla tekrar geri dönüştürülebileceğinden ekonomik değere sahiptir. Bu nedenle söz konusu ürünlerin gümrük idaresi gözetiminde imha, gümrüğe terk, çıkış hükmünde gümrüğe teslim veya serbest dolaşıma giriş rejimi hükümlerine göre ithal edilmesi gerekmektedir.
– 10.000 KG sıcak haddelenmiş demir ve alaşımsız çelikten yassı hadde ürünleri dâhilde işleme izin belgesi kapsamında ithal edilmiştir.
| / | |||||||
| 150 İLK MADDE MALZEME | XXX | ||||||
| 159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI | XXX | ||||||
| / | |||||||
– İthal edilen çelik sac dilimlenmeye gönderilmiştir.
| / | |||||||
| 710 DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ | XXX | ||||||
| 150 İLK MADDE MALZEME | XXX | ||||||
| 150.01 Çelik sac xxx | |||||||
| / | |||||||
– Dilimleme işlemi tamamlanarak eşya yarı mamul haline gelmiş, bu işlem sonucunda çelik döküntüsü ortaya çıkmıştır. Söz konusu çelik döküntüsü için serbest dolaşıma giriş beyannamesi verilerek ithal işlemi gerçekleştirilmiştir.
Üretim işleminin kaydı,
| / | ||||||
| 151 YARI MAMULLER ÜRETİM | XXX | |||||
| 711 DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA HESABI | XXX | |||||
| / | ||||||
| 711 DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA HESABI | XXX | |||||
| 710 DİREKT İLK MADDE MALZEME GİDERLERİ | XXX | |||||
| / | ||||||
İthalatın kaydı,
| / | ||||||
| 157 DİĞER STOKLAR | XXX | |||||
| 151 YARI MAMULLER ÜRETİM | XXX | |||||
| / | ||||||
7204 tarife pozisyonunda yer alan çelik döküntüleri gümrük vergisinden muaftır. Ayrıca söz konusu eşya 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17/4-g maddesi uyarınca da KDV’den istisnadır. Bu nedenle ithalat esnasında ödenen bir vergi yoktur ve muhasebe kaydı yapılırken diğer stokların maliyetine girecek bir gümrük vergisi kaydı veya döküntü için ödenen KDV kaydı söz konusu olamayacaktır.
Ayrıca, ikincil işlem görmüş ürünlerin ithali esnasında yapılan masraflar (gümrük müşaviri ödemesi gibi) diğer stoklar maliyetine kaydedilecektir.
– Çelik döküntüler satılmıştır.
| / | |||||||
| 102 BANKALAR | XXX | ||||||
| 601 YURTİÇİ SATIŞLAR | XXX | ||||||
| / | |||||||
| 623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ | XXX | ||||||
| 157 DİĞER STOKLAR | XXX | ||||||
| / | |||||||
V.U.K.’nunTüm bu kayıtların haricinde, ikincil işlem görmüş ürünler yarı mamul hesabından diğer stoklar hesabına devredilmeden de izlenebilir. Bu durumda sadece satış kaydı yapılacak ve yapılan satışın maliyeti mamul maliyeti hesabında izlenecektir.
5- Önemli Uyarı
13.11.2010 tarihli 27758 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2010/1025 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2005/8391 sayılı Dâhilde İşleme Rejimi Kararına Geçici 16’ncı madde eklenmiştir.
Bahse konu maddede; bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce düzenlenmiş ve ihracat taahhüt hesabı kapatılmış dâhilde işleme izin belgesi/dâhilde işleme izni kapsamında ithal edilen eşyadan elde edildiği ihracat taahhüt hesabının kapatılmasını müteakip anlaşılan ikincil işlem görmüş ürünün, ilgili firma tarafından bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 6 (altı) ay içerisinde Dış Ticaret Müsteşarlığı’na\Gümrük Müsteşarlığı’na başvurulması halinde ilgili Müsteşarlıkça taahhüt kapatma işleminin münhasıran bu amaçla geri alınması, ilgili belgede\izinde buna yönelik revize işlemi yapılması suretiyle ihracat taahhüdüne ilave edilmesi ve bu ürüne ilişkin ithalat vergilerinin, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte geçerli olan vergi oranları ile belge/iznin revize edilen gerçekleşme oranları üzerinden hesaplanan miktar ve birim fiyat esas alınarak ödenmesi halinde, söz konusu dâhilde işleme izin belgeleri/dâhilde işleme izinlerine ilişkin taahhüt hesaplarının belge/izin kapsamında ikincil işlem görmüş ürün ile ilgili müeyyide uygulanmaksızın kapatılacağı ve bu ürün ile ilgili olarak 2005/8391 sayılı Kararın diğer hükümleri çerçevesinde yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin sona ereceği hüküm altına alınmıştır.
Söz konusu madde kapsamında dâhilde işleme izin belgesi/izninde revize işlemi yapılmasını müteakip ikincil işlem görmüş ürünlerin serbest dolaşıma giriş işlemlerinde, Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 21.12.2010 tarihli 2010/57 sayılı Genelgesi çerçevesinde aşağıda belirtilen şekilde uygulama yapılacaktır.
- İkincil işlem görmüş ürünlerin kıymeti olarak, revize edilen dâhilde işleme izin belgesi/izninde yer alan miktar ve birim fiyatına göre hesaplanan tutar esas alınacaktır.
- İkincil işlem görmüş ürünün gümrük vergisinin matrahına yurt içi navlun ve sigorta bedeli dâhil edilmeyecektir.
- Vergilendirmede, ikincil işlem görmüş ürünlerin serbest dolaşıma girişine ilişkin beyannamenin tescil tarihi esas alınacaktır. Mükellefin talebi halinde 4458 sayılı Gümrük Kanununun 114 üncü maddesi hükmü uyarınca da işlem tesisi mümkün bulunmaktadır.
- İkincil işlem görmüş ürünlerin Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu’na (KKDF) tabi olması söz konusu değildir.
- İkincil işlem görmüş ürünlerin, yurtiçinde yapılan üretim sonucu ortaya çıktığı ve mezkûr Bakanlar Kurulu Kararına göre geçmişe dönük beyanı öngörüldüğünden bu ürünlerin gümrük idaresine sunulması söz konusu olmayacak ve serbest dolaşıma girişine ilişkin gümrük beyannamesine eklenmesi gereken belgeler aranmayacaktır.
- Dâhilde işleme izin belgesi\izni kapsamında fazladan ihracat yapılmış olması halinde de ikincil işlem görmüş ürünler beyan edilecektir.
Kaynaklar
. KAYA, Sezai, Dâhilde İşleme Rejimi ve Muhasebe Kayıtları, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2011
. KAYA, Sezai, Arif AYLUÇTARHAN, 250 Soruda İthalatta KDV, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul, 2011
. ÖZTÜRK, Veli, Üretim İşletmelerinde Ortak ve Yan Ürünlerin Maliyetlerinin Belirlenmesi ve Muhasebeleştirilmesi, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2. Sayı, 2002
KAYA, Sezai, Arif AYLUÇTARHAN, 250 Soruda İthalatta KDV, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, , İstanbul, 2011,s:172
KAYA, Sezai, Dahilde İşleme Rejimi ve Muhasebe Kayıtları, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2011, s:105
ÖZTÜRK, Veli, Üretim İşletmelerinde Ortak ve Yan Ürünlerin Maliyetlerinin Belirlenmesi ve Muhasebeleştirilmesi, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2. Sayı, 2002, s:162,163
