Turizm Sektörü Çalışanlarının Mesleki Yeterlilik Seviyesi
Şeyla DEMİRCAN
Doktora öğrencisi, Akdeniz Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm
İşletmeciliği ve Otelcilik A.B.D.
seylademircan@akdeniz.edu.tr
- Giriş
Turizm yatırımlarındaki artış ile birlikte sektörde görev yapan işgörenlerin sayısı da artmış ve işgörenlerin meslek ve iş pozisyonlarında çeşitlilikler oluşmuştur. Günümüzde çalışanların eğitim ve istihdam sorunu daha karmaşıktır.
Türk Hükümeti, Avrupa Birliği Müktesebatının üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programı doğrultusunda, işçi, işveren ve devlet kurumlarının yer aldığı bir Meslek Standartları Kurumunun kurulması ve mesleki belgelerin bu kurumun koordinasyonunda diğer ilgili kurumların işbirliği ile yürütülecek sınav sertifikasyon sistemine göre verilmiş olmasını taahhüt etmiştir. Temel görevi Avrupa Birliği ile uyumlu ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek olan Mesleki Yeterlilik Kurumu, 5544 sayılı Kanun ile kurulmuştur. (1)
Ulusal Meslek Standartlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmeliğin 5/2.nci maddesine göre standard belirlenecek mesleklere ilişkin yeterlilik düzeyleri, Avrupa Birliği tarafından benimsenen yeterlilik seviyelerine ve Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından Avrupa Yeterlilik Çerçevesine uygun olmak zorundadır. (2)
Çalışmada kullanılan (AYÇ) Avrupa Yeterlilik Çerçevesini, (MYK) Mesleki Yeterlilik Kurumunu, (UMS) Ulusal Meslek Standardını, (UYÇ) Ulusal Yeterlilik Çerçevesini,
ifade eder.
- Ulusal Yeterlilik Çerçevesi
Turizm sektörü işgücü gereksiniminin büyük bölümünü “mesleki eğitim” karşılamaktadır. Ancak eğitimi verilecek mesleğin standardını o mesleğin yeterlilik belgesi (Sertifika) oluşturmaktadır. (3) Öyle ise sektördeki mesleklerin ulusal yeterlilik çerçevesi ne olacaktır.
UYÇ, Avrupa Birliği tarafından benimsenen yeterlilik esasları ile uyumlu olacak şekilde tasarlanan ve ilk, orta ve yükseköğretim ile özel öğretim dâhil, tüm teknik ve meslekî eğitim/öğretim programları ile örgün, yaygın ve ilgili kurumların iznine dayalı programlarla kazandırılan yeterlilik esaslarıdır.
Yeterlilik çerçevesinin amacı anlaşılabilir, kapsayıcı, sürdürülebilir bir yeterlilik sistemini ortaya koymaktır. Bu sistemle bireylerin bilgi beceri ve yetkinliklerinin ulusal bir çerçeve içerisinde ayrımcılık unsurlarından uzak bir şekilde nerede ve nasıl edinildiğine bakılmaksızın tanınması sağlanacaktır.
UYÇ ve UYÇ’deki seviyeler; Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından 23.04.2008 tarihinde kabul edilen “Hayat Boyu Öğrenmede Avrupa Yeterlilik Çerçevesine” uyumlu olacak şekilde tasarlanacaktır. UYÇ, AYÇ ile ilişkilendirilerek kalite ve şeffaflık garanti altına alınacaktır. (4)
Borat’a (2005) göre Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı, işçi ve işveren konfederasyonları, odalar ve Sivil Tolum Kuruluşları temsilcilerinden oluşan sosyal ortakların katkılarıyla 8 referans seviyeli bir ulusal yeterlilik sistemi seçilmiştir. Bu sekizli seviye Avrupa Birliği üyesi olan birçok ülkede ve Avrupa Yeterlilikler Çerçevesinde kullanılmaktadır. (5)
- Avrupa Yeterlilik Çerçevesi
Avrupa Yeterlilik Çerçevesi Avrupa’daki farklı ülkeler ve sistemler arasında yeterliliklerin daha anlaşılır ve açık olmasını sağlamak için bir karşılaştırma aracı gibi çalışan ve ülkelerin yeterlilik sistemlerinin birbirleriyle bağlantısını sağlayan referanstır.
AYÇ çalışanların bilgi, beceri ve o seviye için gerekli öğrenmenin sonucunda ortaya konması beklenen yetkinlikleri tanımlayan bir seviye tanımlayıcı ile tanımlanmaktadır. Seviye belirlenirken; teorik ve pratik bilginin genişliği ve derinliği; kavramaya, yaratıcılığa ve pratiğe ilişkin becerilerin karmaşıklığı; entelektüel becerilerin karmaşıklığı; kişinin aldığı sorumluluğun miktarı; problem çözme ve/veya yaratıcılığın derecesi; ekip çalışması miktarı; liderlik ve hesap sorulabilirliğin kapsamı gibi ölçütler dikkate alınmaktadır. AYÇ’ye göre:
– Bilgi : Bir iş alanına ilişkin olgular, ilkeler, süreçler ve genel kavramlar hakkında bilgi (kuramsal ve/veya fiili bilgi),
– Beceri : Belirli bir konuda veya görevde performans gösterebilmek için gerekli olan bilişsel (mantıksal, sezgisel ve yaratıcı düşünme) ve pratik (el becerisi ve yöntem, malzeme, araç ve gereçlerin kullanımı) beceriler,
– Yetkinlik : Özerklik ve sorumluluk ile ilgili olarak tanımlanmaktadır.
Seviye tanımlarında referans olarak alınan AYÇ’de sekiz yeterlilik seviyesi bulunmaktadır (Şekil 1). Her bir seviye belli bilgi, beceri ve yetkinliklerin bileşiminden oluşmaktadır. Bu seviyeler, en temel öğrenme seviyesinden (seviye 1) en üst düzey öğrenme seviyesine kadar (seviye 8) geniş bir alanı kapsamaktadır. AYÇ’ye göre referans seviyeleri şöyledir:
– Seviye 7. Yüksek Lisans. Uzman profesyonel yeterlilikler;
– Seviye 6. Lisans. Profesyonel yeterlilikler;
– Seviye 5. Ön-Lisans. Uzman veya ileri mesleki yeterlilikler;
– Seviye 4. Tam yetkinliği olan ara eleman yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki /Teknik Lise Diploması);
– Seviye 3. Tam ve bazı yarı-yetkin ara eleman yeterlilikleri (Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki/Teknik Lise Diploması Sertifika 2.Derece);
– Seviye 2. Temel mesleki yeterlilikler (Yaygın Eğitim Sertifikası, Mesleki / Teknik Lise Diploması Sertifika 1. Derece);
– Seviye 1. Meslek öncesi yeterlilikler (İlköğretim Diploması)
Şekil.1 Sekiz Yeterlilik Seviyesi
AYÇ, hayat boyu öğrenmeyi geliştirmeye yönelik bir araç olarak, yükseköğrenimin yanı sıra, genel ve yetişkin eğitimini, mesleki eğitim ve öğrenimi içermektedir. Bu sıralamadaki her bir seviye belirli bir seviyede bilgi, beceri ve yetkinlik içermektedir. Genel olarak, seviye ne kadar artarsa, beklenen bilgi, beceri ve yetkinlikler de bu oranda artmaktadır; örneğin, altıncı seviyedeki bir kişinin beşinci seviyedeki bir kişiden daha fazla bilgi, beceri ve yetkinliğe sahip olması beklenmektedir.
- Turizm Sektörü (Turizm, Konaklama, Yiyecek-İçecek Sektörü) Çalışanları İle İlgili Ulusal Meslek Standartları
Ulusal Meslek Standartlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmeliğinin 7.nci maddesine göre meslek standartları, MYK tarafından görevlendirilen kurum ve kuruluşlara hazırlatılır. (6) Turizm, konaklama, yiyecek-içecek sektöründe hazırlanacak olan meslek standartlarının UMS olarak kabul edilebilmesi için inceleme yapmak, önerilerde bulunmak ve karar vermek üzere MYK Turizm, Konaklama, Yiyecek-İçecek Sektör Komitesi görevlidir. Komite ilk toplantısını 22 Aralık 2008 tarihinde gerçekleştirmiştir. Komite; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu, Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu, Mesleki Yeterlilik Kurumu temsilcilerinden oluşmaktadır. Turizm sektörü komitesince hazırlanan meslek standartları ve bu standartları hazırlayan kuruluşlar aşağıda Tablo:1’de gösterilmiştir.
Tablo 1 – Turizm Sektöründeki Meslek Standartları ve Standardı Hazırlayan Kuruluşlar
Kaynak: Araştırmacı tarafından hazırlanmıştır.
Turizm sektöründeki birçok meslekten en çok bilinen 15 adet meslek UMS niteliğini kazanmıştır. UMS niteliği kazanan bu mesleklerden bir meslek türünde dört ve beş seviyeden olmak üzere iki farklı yeterlilik seviyesi; bir meslek türünde iki, üç ve dört seviyeden olmak üzere üç farklı yeterlilik seviyesi belirlenmiştir. Bu 15 adet meslekten dört mesleğin yeterlilik seviyesi beş; dört mesleğin yeterlilik seviyesi dört; beş mesleğin yeterlilik seviyesi üç; beş mesleğin yeterlilik seviyesi iki olarak belirlenmiştir.
- Türkiye’de Turizm Eğitimi
İnsanlara turizm olayının ve turizm ekonomisinin öğretilmesine, turizmle ilgili bilgi, beceri ve anlayış kazandırılmasına turizm eğitimi denir.
Ekonomik kalkınma sürecinde nitelikli iş gücü en önemli üretim faktörü olduğundan ekonomi ve eğitim birbirine bağlıdır. Öğrenim ile insanın özgüveni arttığından, insan daha kolay iletişim kurabilmektedir. Öğrenim düzeyi arttıkça halkın turiste ve turizme olan ilgisi de artacaktır. (11)
Türkiye’deki okullarda turizm eğitimi, örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki grupta verilmektedir. Örgün eğitimde öğrencilere çocuk yaşlardan itibaren ilköğretim okullarında (3.ncü sınıf) genel turizm eğitimi verilmektedir. Örneğin, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, İş Eğitimi ve Ticaret, Turizm (seçmeli) derslerinde turizm eğitimi konuları işlenmektedir. Lise ve meslek okullarında da turizm eğitimi verilmektedir. Ayrıca mesleki turizm okulları da bulunmaktadır. Bu okulların amacı turistik kuruluşların gereksinimi olan nitelikli elemanları yetiştirmektir. Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri, Anadolu aşçılık meslek liseleri, Anadolu meslek liselerinde öğrencilere meslek eğitimi verilmekte ve öğrenciler aynı zamanda üniversitelere hazırlanmaktadır. (12)
Ön lisans düzeyinde eğitim veren meslek yüksekokulları ile lisans düzeyinde eğitim veren yüksekokul ile fakültelerde de Yüksek Öğrenim Kurumuna bağlı olarak mesleki turizm eğitimi verilmektedir.
Yaygın eğitim çalışmaları kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Turizm Eğitim Merkezlerinde (TUREM) turizm eğitimi verilmektedir. Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Liseleri ile Anadolu Aşçılık Meslek Liseleri bünyesinde ayrıca yaygın eğitim kursları açılmaktadır. Yetişkinler Otelcilik ve Turizm Eğitim Merkezi (YÖTEM) buna örnek gösterilebilir. Mesleki eğitim merkezlerinde ve halk eğitim merkezlerinde yaygın turizm eğitimi verilmektedir. Örneğin, profesyonel turist rehberliği kursları yaygın turizm eğitimi kapsamındaki bir uygulamadır. (13)
SONUÇ
2010 yılı itibariyle Türkiye’de birçok meslek standardı yayınlamıştır. Turizmdeki meslek standartlarının yayınlanmasındaki amaç sektördeki yatırımcı ve işletmecilerin ihtiyaçlarına uygun ve beklentilerini karşılayacak mesleki niteliklere ve yeterliliğe sahip elemanların yetiştirilmesidir. Turizm piyasanın ihtiyacına cevap üreten bir mesleki eğitimin gerçekleştirilmesi için:
– Üniversitelerle birlikte bilimsel çalışmalar yürütmeli ve turizmde gerçekten ihtiyaç duyulan meslekler ve açık pozisyonların neler olduğunu tespit edilmelidir,
– Mesleki ve teknik eğitim turizmdeki iş piyasasının ihtiyaçları doğrultusunda verilmelidir,
– Mesleksizlik sorunu giderilerek turizmde iş gücünün istihdam edilebilirliği arttırılmalı, eğitim ve istihdam ilişkisi güçlendirilmelidir,
– Hayat boyu öğrenmeyi destekleyerek aktif iş gücü piyasası politikaları etkin olarak uygulanmalıdır.
KAYNAKÇA
1- 5544 Sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu, md.1
2– Ulusal Meslek Standartlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik, md.5.
3- Mısırlı, İ., Turizm Sektöründe Meslek Standartları ve Mesleki Belgelendirme Sistemi (Sertifikasyon) www.sisma.com.tr/makaleler/Turizmkonferans.pdf (08.11.10)
4- http://www.myk.gov.tr/index.php/tr/ulusal-meslek-standartlar-ana/218-avrupa-yeterllk-cerceves-ayc-referanssevyeler
(07.11.10)
5- Borat, O., AB Kopenhag Süreci ve Maastricht Bildirgesi Açısından Yeterlilikler Çerçevesi, V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005, s.665.
6- UMSHH Yönetmelik, md.7.
7- Seyahat alanı ile ilgili UMS, 16.07.2010 tarih ve 27643 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır
8- Ön Büro alanı ile ilgili UMS, 05.07.2010 tarih ve 27632 sayılı (mükerrer) R.G. yayımlanmıştır.
9- Kat hizmetleri alanı ile ilgili UMS, 26.11.2009 tarih ve 27418 sayılı R.G. yayımlanmıştır.
10- Servis alanı ile ilgili UMS, 11.03.2010 tarih ve 27518 sayılı (mükerrer) R.G. yayınlanmıştır.
11- Doğan, H., (1987). Turizmin Sosyo Kültürel Temelleri. Uğur Ofset Matbaacılık, İzmir, s.104.
12- egitek.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/ Aio_Kitaplar/Turizm_ 7/3.pdf (25.03. 10).
13- Demircan, Ş. (2010). Turizmin Sosyo Kültürel Etkileri: Antalya/Muratpaşa İlçesi Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı, Antalya, s.127.