İş Kanununa Göre Ara Dinlenmesi
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Baş İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Uygulamada çay ve yemek molası olarak adlandırılan ara dinlenmesi işçinin çalışma yükümlülüğünün bulunmadığı, bu süreyi nerede ve nasıl geçireceğine serbestçe karar verebileceği bir zaman dilimi olarak tanımlanabilir.
Ara Dinlenmesi
Çalışma süresinin düzenlenmesine ilişkin hükümler iş gücünü korumayı hedeflemiştir. Çalışma süresine ilişkin yasal düzenlemede (İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği); Ara dinlenmeleri iklim, mevsim, yöredeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak yirmi dört saat içinde kesintisiz oniki saat dinlenme süresi dikkate alınarak düzenlenir hükmü getirilmiştir.
İş Kanunu 68.maddesine göre; Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;
a- Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika,
b- Dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
c- Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir.
Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir.
Çalışma Süresinden Sayılan Haller
Uygulamada çay ve yemek molası olarak adlandırılan ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılan haller arasında yer almamaktadır. Çalışma süresinden sayılan haller İş Kanunu 66.maddesinde sayılmıştır.
a- Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
b- İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
c- İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
d- İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
e- Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
f- Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
Otobüs-Kamyon Şöförleri ve Muavinlerin Ara Dinlenmesi
Yasal düzenleme gereği (Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği) hareket halinde taşıtlarda çalışan işçilerin (şöför, host, hostes vb.) ara dinlenmeleri genel olarak duraklama yerlerinde verilir.
Kalkış-varış yerleri arasında duraklama yeri bulunmayan veya duraklama yerleri bulunmakla birlikte işin niteliğinin gereği olarak bu yerlerde ara dinlenmesi verilmeyen durumlarda ara dinlenmesi taşıt içinde verilir.
İşçinin Ara Dinlenmesi Süresince İşyerinde Bulunması
İşçinin kendi isteği ile veya başka bir yere gitme imkânının fiziken mümkün olamayacağı durumlarda işyerinde bulunması (çalışmamak şartıyla) ara dinlenmesi kullanmadığı anlamına gelmez.
Yargıtay (9. HD. 12.05.2005 tarih ve E.2005/13812, K.2005/16497) kararına göre de; işçinin salt ara dinleme sırasında işyerinde bulunması önemli olmayıp, bu süre içinde ara dinlenme yokmuş gibi çalışıyor olması da gerekir. İşçinin ara dinlenme sırasında kendi isteği ile veya başka bir yere gitme imkânının o sırada fiziken mümkün olmaması nedeniyle işyerinde bulunması halinde söz konusu alacağa hak kazanması mümkün değildir.
İşçinin Ara Dinlenme Süresinde Çalıştırılması
İşçi, ara dinlenme süresinde çalıştırılırsa ve çalışma süresi yasal çalışma süresini aşarsa fazla çalışma söz konusu olur.
Ara Dinlenmesi Çalışma Süresinden Sayılır (mı)?
İş Kanunu 68.maddesi gereği ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Uygulamada çay ve yemek molası olarak adlandırılan ara dinlenmelerinin çalışma süresinden sayılmayacağı Kanun hükmünde açıkça belirtilmiştir. Ara dinlenme sürelerinin kesintisiz kullandırılması gerekir. Ara dinlenme süreleri azaltılamaz ancak iş sözleşmesi/toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir.
Sonuç
Çalışma süresinden sayılan haller İş Kanunu’nda belirtilmiştir. İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre de çalışma süresinden sayılmaz.
Ara dinlenmesi süresince işçinin işyerinde ve her an işverenin talimatı altında olacak şekilde bulunma zorunluluğu yoktur. İşçi bu süreyi isterse işyeri dışında da geçirebilir. Örneğin, elektrik kesintisi, makine tamiri vb. nedenlerle işyerinde üretimin herhangi bir nedenle durması üzerine işe ara verilmesi ara dinlenmesi olarak yorumlanmamalıdır.
Ara dinlenmesi her bir işçi veya iş gruplarına göre farklı saatlerde verilebilir. Böylelikle işyerinde kesintisiz hizmet verilmesi sağlanabilir. Örneğin; banka, lokanta, otel vb. işyerlerinde olduğu gibi.
Ara dinlenmesi ile ilgili yasal düzenlemeye uymayan işverenliğe ise 2010 yılı için 1.034 TL idari para cezası uygulanacaktır.
Çalışanların, çalışma sürelerinin ortalama bir zamanında belli bir süre ile çalışmalarına ara vermeleri ve dinlenmeleri zorunludur. Ara dinlenmesi çalışma verimini artıracak, iş kazaları riskini azaltacaktır.