Emrah AYGÜL
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
1.Giriş
20.12.2009 Tarih ve 27438 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çek Kanunu, yayımlandığı gün yürürlüğe girmiştir. Çek Kanunu ile çek defterlerinin içeriklerine, çekin düzenlenmesine, kullanımına, çek hamillerinin korunmalarına ve kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması önlemlerine katkıda bulunmaya ilişkin esaslar ile çekin karşılıksız çıkması ve belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık hallerinde ilgililer hakkında uygulanacak yaptırımlar belirlenmiştir.
Çek Kanunu ile ilgili olarak öne çıkan bazı hususlar bu yazıda hatırlatılacaktır.
2.Çek Düzenleyenin Adı ve Soyadı Çeke Yazılmalı
Tüzel kişi adına çek düzenleyen gerçek kişinin kimliğinin çoğu zaman çek yaprağı üzerindeki bilgilerden anlaşılamaması, bu nedenle kimi zaman ilgili tüzel kişi adına düzenlenen çeke sahip çıkılmaması, bu durumun çekin karşılıksız çıkması halinde yaptırım uygulanmasına engel teşkil edebilmesi sakıncalarının önüne geçebilmek için, tacir olsun veya olmasın bir tüzel kişi adına çek düzenleyen gerçek kişinin ad ve soyadının düzenlenen çek üzerinde açıkça yazılmasını sağlamaya yönelik Yasada hüküm bulunmaktadır. Buna göre tüzel kişi adına çek düzenleyen kişinin adı ve soyadı, düzenlenen çek üzerine açıkça yazılacaktır.
Yine Çek Kanununun 2. maddesinde çek defterinin her bir yaprağına (yukarıdaki bilgi dışında ayrıca) çek hesabının numarası, çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı, çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı ve çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarasının yazılacağı hüküm altına alındıktan sonra Türk Ticaret Kanunundaki unsurları taşıması kaydıyla, düzenlenen çekin bu maddede yer alan koşullara aykırı olmasının çekin geçerliliğini etkilemeyeceği belirtilmiştir.
3.Çek Tipleri
20.01.2010 Tarih ve 27468 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çek Defterlerinin Baskı Şekline, Bankaların Hamile Ödemekle Yükümlü Olduğu Miktar İle Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kararlarının Bildirilmesine ve Duyurulmasına İlişkin Tebliğ ile tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekleri açıkça ayırt edebilmek amacıyla aşağıda yer alan esaslar uygulanmaktadır.
- a) Tacir çeklerinde zemini lacivert olan çerçeve içerisinde beyaz renkte ve büyük harflerle “TACİR” ibaresi yer alır.
- b) Hamiline düzenlenen tacir çeklerinde zemini kırmızı olan çerçeve içerisinde beyaz renkte ve büyük harflerle, Hamiline ifadesi ikinci satırda olmak üzere, “TACİR HAMİLİNE” ibaresi yer alır.
- c) Tacir olmayan kişi çeklerinde zemini yeşil olan çerçeve içerisinde beyaz renkte ve büyük harflerle “TACİR OLMAYAN” ibaresi yer alır.
- d) Hamiline düzenlenen tacir olmayan kişi çeklerinde zemini kahverengi olan çerçeve içerisinde beyaz renkte ve büyük harflerle, Hamiline ifadesi ikinci satırda olmak üzere, “TACİR OLMAYAN HAMİLİNE” ibaresi yer alır.
4.Hamiline Çek Düzenleme ve Bu Çeklerle İlgili Bilgilerin Gelir İdaresi Başkanlığına Bildirimi
Çek Kanununun gerekçesinde, hamiline çeklerin kayıt dışı ekonominin etkin araçlarından biri olduğu, karaparanın aklanmasında ve terörün finansmanında kullanıldığı hususları vurgulanmıştır. Yasa ile bu problemlerin çözümlenmesi amaçlanmıştır.
Çek Kanununda, bu amaçla yer alan ve hamiline çeklerle ilgili olan düzenlemeler aşağıda yer almaktadır.
– Hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı çek hesapları açılacaktır. Hamiline düzenlenecek çeklerde, hamiline çek defteri yapraklarının kullanılması gerekmektedir. Çek yapraklarının üzerinde “hamiline” ibaresi matbu olarak yer alacaktır. Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır.
– Hamiline çek hesabı sahiplerinin açık kimlikleri, adresleri, vergi kimlik numaraları, bu hesaplardan ödeme yapılan kişilere ait bu bilgiler ile bu kişilere yapılan ödemelerin tutarları ve üzerinde vergi kimlik numarası bulunmayan çeklere ilişkin bilgiler, ilgili bankalar tarafından, dönemler itibariyle, Gelir İdaresi Başkanlığına elektronik ortamda bildirilecektir.
5.Tüzel Kişilerin Gerçek Kişi Ortakları ve Yöneticileri ile Bunların Etkisi Altında Bulunan Gerçek Kişilerin Çek Hesapları Tüzel Kişiye Ait Kabul Edilecek
Yasa ile tacir sıfatına haiz tüzel kişinin taraf olduğu ticari ilişkilerde, bu tüzel kişinin borcuna karşılık olarak, organlarında görev yapan veya temsilcisi sıfatını taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek hesabı ile ilişkilendirilmiş çek düzenlenmesinin önüne geçmek amaçlanmıştır. Bu amaçla tacir tüzel kişi veya onun faaliyetleri ile ilişkilendirilmek kaydıyla, tüzel kişinin gerçek kişi ortakları, ortakların ilgili bulunduğu veya tüzel kişinin veya ortaklarının etkisi altında bulundurduğu gerçek kişiler ile tüzel kişinin yönetim organında görev alan veya temsilcisi sıfatını taşıyan gerçek kişiler adına açılmış olan çek hesapları, tacir tüzel kişiye ait kabul edilecektir. Düzenlemenin esasen daha çok kayıtdışılıkla mücadele amacı taşıdığı anlaşılmaktadır. Nitekim söz konusu ilişkinin varlığına yönelik emarelerin bulunması hâlinde, hesabın bulunduğu banka şubesi durumu Gelir İdaresi Başkanlığına bildirilecektir.
- Düzenleme Tarihinden Önce Çekin İbrazı
Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707. maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde, bu çekle ilgili olarak hukukî takip yapılamayacaktır. İleri düzenleme tarihli çekle ilgili olarak hukukî takip yapılabilmesi için, çekin üzerindeki düzenleme tarihine göre kanunî ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksızdır işlemine tabi tutulması şarttır.
7.Her Bir Çek Yaprağı Bankaların Hamile Ödemek Zorunda Olduğu Tutar
Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
- a) Karşılığının hiç bulunmaması halinde,
– Çek bedeli altıyüz Türk Lirası veya üzerinde ise altıyüz Türk Lirası,
– Çek bedeli altıyüz Türk Lirasının altında ise çek bedelini,
- b) Karşılığının kısmen bulunması halinde,
– Çek bedeli altıyüz Türk Lirası veya altında ise çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığı altıyüz Türk Lirasına tamamlayacak bir miktarı,
– Çek bedeli altıyüz Türk Lirasının üzerinde ise çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığa ilave olarak altıyüz Türk Lirasını ödemekle yükümlüdür.
8.Diğer Hususlar
– Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı bulunan gerçek kişinin, yönetim organında görev yaptığı, temsilcisi veya imza yetkilisi olduğu tüzel kişiye çek defteri verilmemektedir.
– Çek hesabı sahibi gerçek kişi, kendisi adına çek düzenlemek üzere bir başkasını temsilci veya vekil olarak tayin edemez. Gerçek kişinin temsilcisi veya vekili olarak çek düzenlenmesi halinde, bu çekten dolayı hukuki ve cezai sorumluluk çek hesabı sahibine aittir.
- Sonuç
Yeni Çek Kanununda yer alan düzenlemeler incelendiğinde kayıtdışı ekonomi ile mücadeleye yönelik düzenlemeler dikkat çekmektedir. Yasa, Bankalara hamiline çeklerle ilgili sürekli, tüzel kişilerle ilişkili gerçek kişilerin çek hesapları hakkında da çeşitli emarelerin bulunması halinde Gelir İdaresi Başkanlığına bildirim yapılması ödevini getirmiştir.
Hamiline düzenlenen çekler, şirket ortaklarının ya da diğer gerçek kişilerin çek hesapları mercek altına alınmıştır.
Uygulayıcıların herhangi bir adli ya da mali yaptırıma maruz kalmamaları açısından yasayı iyice incelemelerinde fayda vardır.
Türk Ticaret Kanunu
…
- A) Şekil:
I – Unsurlar:
Madde 692 – Çek:
- “Çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “Çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi;
- Kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedelin ödenmesi için havaleyi;
- Ödeyecek kimsenin “muhatabın” ad ve soyadını;
- Ödeme yerini;
- Keşide gününü ve yerini;
- Çeki çeken kimsenin (Keşidecinin) imzasını;
ihtiva eder.