İsteği Bağlı Sigortalılık
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi -Ankara
csnozdemir@gmail.com
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “İsteğe Bağlı Sigortalılık” uygulamasına ilişkin hükümleri 01.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. Yasal düzenleme ile isteğe bağlı sigortalılık için süre şartı kaldırılmış (eski SSK’da 1080 gün ve Emekli Sandığında 10 yıllık hizmet şartı) ve isteğe bağlı sigortalıların da sağlık yardımlarından zorunlu olarak yararlanma imkânı getirilmiştir. (1)
İsteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigortadır.
İsteğe Bağlı Sigortalı Olma Şartları:
a) Türkiye’de yasal olarak ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşı olmak.
b) 18 yaşını doldurmuş olmak.
c) 5510 sayılı Kanuna tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya Kanunun 4/a maddesi (eski SSK) kapsamında sigortalı olarak çalışmakla birlikte, ay içinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak.
d) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak.
e) İsteğe bağlı talep dilekçesi/sigorta giriş bildirgesiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna başvuruda bulunmak.
f) Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartı aranmaz.
İsteğe Bağlı Sigortalılık Başvurusu:
a) İlk defa isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenler isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ile ikametgahlarının bulunduğu Sosyal Güvenlik İl/Merkez Müdürlüklerine başvurmaları gerekmektedir. (2)
b) Tekrar isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunacak sigortalıların talep dilekçesi ile müracaatları yeterlidir.
c) Ay içerisinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmayan sigortalılardan isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ya da talep dilekçesi ekinde ay içinde zorunlu sigortaya tabi çalışılan gün sayısının beyan edilmesi, isteğe bağlı sigortaya müracaat eden yabancı ülke vatandaşlarından ise Türkiye’de kaldıkları sürenin belgelendirilmesi istenir.
d) Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan ilgili ülkelere Türkiye’den gittiğinin ve halen o ülkede yaşadıklarının belgelendirilmesi amacıyla pasaport suretinin ibrazı istenir. İsteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerden ise Kurumca belirlenecek sürelerde söz konusu ülkelerde bulunduklarının belgelendirilmeleri istenir.
Avans | İcra | İzin | Rapor | Harcırah | Teşvikler | Puantaj | e-Bildirge | e-Beyan
e) Ay içerisinde kısmi çalışanlar hariç olmak üzere, yeniden isteğe bağlı sigortaya devam etmek isteyenler hakkında yeniden talep şartı aranır.
İsteğe Bağlı Sigortalılığın Başlangıcı:
a) İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalılık giriş bildirgesinin veya talep dilekçesinin Sosyal Güvenlik Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlar.
b) Adi posta veya kargo ile gönderilen veya Kuruma doğrudan verilen bildirgenin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarih, taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta servisi olarak gönderilenlerde ise postaya verildiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir.
c) İsteğe bağlı sigortalılığın başladığı tarihten itibaren, aynı zamanda sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin isteğe bağlı sigortalılıkları, sigortalılıklarının sona erdiği tarihi takip eden günden başlatılır. Bunların zorunlu sigortalılıkla çakışan sürede isteğe bağlı sigorta primi ödenmişse, bu süreye ilişkin ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri talepleri halinde ilgililere iade veya doğacak borçlarına mahsup edilir.
d) Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigorta primi ödemeleri halinde, ödenen primler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir.
İsteğe Bağlı Sigortalılığın Sona Ermesi:
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, buna ait dilekçelerinin Sosyal Güvenlik Kurum kayıtlarına geçtiği tarihten önceki primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Sigortalının ölümü halinde prim borcu bulunmuyorsa ölüm tarihinden, prim borcunun hak sahiplerince 12 ay içinde ödenmemesi veya hak sahiplerinin talebi halinde en son primi ödenmiş ayın sonundan,
d) 5510 sayılı Kanunun 4/a (eski SSK) ve 4/c (eski Emekli Sandığı) kapsamına tabi çalışmaya başladığı tarihten bir gün önce, 4/b (eski Bağ-Kur) bendi kapsamına tabi çalışmaya başladığı tarihten itibaren, isteğe bağlılık sona erer.
İsteğe Bağlı Sigorta Primlerinin Hesabı ve Ödenmesi:
a) İsteğe bağlı sigorta primi,prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen ve yazılı olarak talep edilen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir. Örneğin; isteğe bağlı sigortalı olan bir kişinin brüt:638,70.-YTL üzerinden prim ödediğini varsayarsak, sigortalının bu durumda ödeyeceği prim miktarı (638,70 x %32) 204,38.-YTL olacaktır.
b) Yabancı uyruklu sigortalılardan Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmayanlar ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri işverenlerince ödendiğinden bunlardan % 20 oranında isteğe bağlı sigorta primi tahsil edilir.
c) İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır. Bu durumda olanlar için prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınır.
d) Yazılı olarak talepte bulunmayan sigortalıların primleri prime esas kazancın alt sınırı üzerinden tahsil edilir.
e) İsteğe bağlı sigorta primi, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenir. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde kendileri veya hak sahipleri tarafından hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte ödenmeyen süreler, hizmet olarak değerlendirilmez. Bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler sigortalının veya hak sahiplerinin talebi üzerine iade veya doğacak borçlarına mahsup edilebilir.
f) İsteğe bağlı sigortalılardan, prim ödeme yükümlüsü kendileri olanların, zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tabi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilir.
5510 sayılı Kanunun Yürürlük Tarihinden Önce İsteğe Bağlı Sigortalı Olanların Durumu:
a) 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden önce; 506 sayılı (SSK) Kanunun 85, 1479 sayılı (Bağ-Kur) Kanunun 79, 2926 sayılı (Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar SSK) Kanunun 60.maddelerine tabi isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerin sigortalılığı, yeni bir yazılı talep alınmaksızın ve Türkiye’de ikamet şartı aranmaksızın 5510 sayılı Kanunun isteğe bağlı sigortalılığına ilişkin hükümlerine göre devam ettirilir. Bu durumda olanların isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 5510 sayılı Kanunun 4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere ait primler 5510 sayılı Kanuna göre tahsil edilir.
b) 5434 sayılı (Emekli Sandığı) Kanunun 12 ve geçici 218.maddelerine göre devam edenlerin ise yeni bir yazılı talep alınmaksızın 5434 sayılı (Emekli Sandığı) Kanuna göre devam ettirilir. Bu durumda olanların isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri, 5510 sayılı Kanunun 4/c (eski Emekli Sandığı) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere ait primler 5434 sayılı Kanuna göre tahsil edilir.
Sonuç
İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malullük, vazife malullüğü, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınır ve bu süreler 5510 sayılı Kanunun 4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. Diğer bir ifadeyle 01.10.2008 tarihinden sonra ödenecek isteğe bağlı sigorta 5510 sayılı Kanunun 4/b (eski Bağ-Kur) kapsamında sayılacaktır. SSK’ya isteğe bağlı prim ödemekte olanlar 01.10.2008 tarihinden sonra da 1260 günden fazla (3,5 yıl veya daha fazla) prim öderlerse SSK’dan değil Bağ-Kur’dan emekli olmuş sayılacaklardır.
Ay içinde 30 günden az süre (kısmi süreli/part-time) çalışması olan sigortalılar eksik günlerini isteğe bağlı sigorta primi ödemek suretiyle tamamlayabilecektir.
İsteğe bağlı sigortalılıktaki prime esas kazançlar ile prim ödeme gün sayıları kısa vadeli sigorta uygulamalarında dikkate alınmayacaktır.
İsteğe bağlı sigortalı olanlar,bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, 5510 sayılı Kanun kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır ve genel sağlık sigortası (%12 oranında) primini de ödemekle yükümlüdürler.
Dip Notlar
(1) Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız:Cumhur Sinan ÖZDEMİR-Soru ve Cevaplarla Sosyal Güvenlik Reformu Uygulama Rehberi–Haziran 2008 -Adalet Yayınevi
(2) 28.08.2008 tarih, 26981 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği Ekinde İsteğe Bağlı Sigorta Giriş Bildirgesi Örneği mevcuttur.