Fazla Çalışma Fazla Sürelerde Çalışma
(Ücreti, İşçi Onayı ve Yasaklandığı İşler ile Kişiler)
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.
A-Fazla Çalışma:
Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Fazla çalışma, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır. (1)
1- Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma:
Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur. (2)
2- Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma:
Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir. (3)
B- Fazla Çalışma Ücreti:
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Örneğin; Normal çalışma saat ücreti 4 YTL ise, fazla çalışılan her saat için %50 fazlası olan 6 YTL ödenecektir.
C- Fazla Sürelerde Çalışma:
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.
D- Fazla Sürelerde Çalışma Ücreti:
Fazla sürelerle çalışmalarda,her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir. (4)
Örneğin; Normal çalışma saat ücreti 4 YTL ise,fazla sürelerde çalışılan her saat için %25 fazlası olan 5 YTL ödenecektir.
E- Fazla Çalışmada Süre Sınırı:
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir.
F- Serbest Zaman:
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
İşçinin kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz. (5)
G- İşçinin Yazılı Onayı:
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. (6)
H- Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler:
1- Sağlık kuralları bakımından günde en çok 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde fazla çalışma yapılamaz. (7)
2- Gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde fazla çalışma yapılamaz. (8)
3- Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yapılamaz. (9)
İ- Fazla Çalışma Yapamayacak Kişiler:
1- 18 yaşını doldurmamış işçiler fazla çalışma yapamaz. (10)
2- İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler fazla çalışma yapamaz. (11)
3- 15 yaşını tamamlamamış çocukların çalışma saatleri günlük 7 haftalık 35 saatten, 15 yaşını tamamlamış çocukların çalışma saatleri günlük 8 haftalık 40 saatten fazla olamaz.Dolayısıyla 18 yaşını doldurmamış işçilerin ( çocuk işçilerin) fazla çalışma yapması mümkün değildir. (12)
4- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler fazla çalışma yapamaz. (13)
5- Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla sürelerle çalışma yaptırılamaz. (14)
6- Kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun, gece postasında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. (15)
7- Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçi günde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. (16)
SONUÇ:
Fazla çalışma ücreti ödenmeyen,hak ettiği serbest zamanı altı ay içinde kullandırılmayan,onayı alınmadan fazla çalıştırılan her bir işçi için işverenlik hakkında 01.01.2007-31.12.2007 tarihleri arasında 167 YTL para cezası uygulanacaktır. (17)
DİP NOTLAR:
(1) İş Kanuna İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:5 (06.04.2004 tarih, 25425 sayılı Resmi Gazete yayımlanmıştır)
(2) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:42
(3) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:43
(4) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:41
(5) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:6
(6) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:9
(7) Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak 7,5 Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik, Madde:5 (15.04.2004 tarih, 25434 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.)
(8) 4857 sayılı İş Kanunu Madde:69
(9) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:7/c
(10) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:8/a
(11) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:8/b
(12) Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Madde:6 (06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.)
(13) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:8/d
(14) Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği, Madde:8/d
(15) Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılmaları Hakkında Yönetmelik, Madde:5 (09.08.2004 tarih ve 25548 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.)
(16) Gebe veya Emziren Kadınların Çalışma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik, Madde:10 (14.07.2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.)
(17) İş Kanunu 102/c maddesi.