Dernek Beyanname ve Bildirimleri
Mintez ŞİMŞEK
Müfettiş
Türk Kızılay’ı Teftiş Kurulu
mintezsimsek@gmail.com
Dernek kurmak, kurulu bulunan derneklere üye olmak veya üyelikten ayrılmak bireysel özgürlüklerin önemli öğelerinden birisi olup yürürlükteki hukukun bu konuda koyduğu sınırlama veya özgürlüklerin kapsamı, o toplumdaki temel hak ve hürriyetlerin en önemli bir göstergelerinden birisi sayılmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası da konuya, Temel Hak ve Hürriyetlerin kullanılması kapsamında yaklaşmış ve Dernekler hukukunun asli çerçevesini 33. madde ile şekillendirmiştir; “
Madde 33 – Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma yada üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma hürriyeti ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hakim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.” Maddede de açıkça izah edildiği üzere Dernekler konusunda aslolan özgürlüktür. Ancak bu özgürlük, en genel tanımı ile kamu güvenliğinin tesis ve idamesi ile kişi hürriyetinin korunması amacı ile sınırlandırılmaktadır.
Dernek şeklinde örgütlenen tüzel kişiliklerin eylem ve işlemlerinin, milli güvenlik, kamu düzeni, suç, genel ahlak, genel sağlık ve kişi hürriyetleri kapsamında değerlendirilerek, dernek faaliyetlerinin bu kavramlar çerçevesinde müspet ya da menfi olup olmadığının tespiti ise idarenin, öncelikle de derneğin yasal ikametgahının bulunduğu yer mülki idaresinin görevleri arasındadır.
Mülki idare, bu görevini ifa ederken bir yandan izin, denetim ve takip mekanizmalarını çalıştırmakta diğer yandan da derneklerden bazı bilgileri mevzuatta belirtilen sürelerde beyanname ve bildirim olarak talep etmektedir.
Bu bildirim ve beyannamelerin bir kısmı derneklerin şekline, faaliyetine ve yapılan işlemin mahiyetine bakılarak talep edilmekte bir kısmı ise hiçbir ayrıma tabi tutulmadan kuruluş aşamasından itibaren tüm derneklerden istenmektedir.
Hangi Derneklerin hangi zamanda ve hangi kapsamda, mülki amirliğe hangi beyanname ve bildirimleri verecekleri hususu aşağıda ayrıntısı ile izah olunmuştur;
1- Dernek Kuruluş Bildirimi
Dernek şeklinde örgütlemek isteyen tüm teşekküller, ilgili mülki amirliğe “Dernek Kuruluş Bildirimi” vermek zorundadır. Dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek Suretiyle tüzel kişilik kazanırlar. Dernek kuruluş bildiriminin şekil ve usul şartları Dernekler Yönetmeliğinin, Kuruluş İşlemlerini düzenleyen ikinci bölümünün 5. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 5- Dernek kurucuları tarafından imzalanmış iki adet kuruluş bildirimi ve aşağıda belirtilen ekleri, derneğin kurulacağı yerin mülki idare amirliğine verilir.
a) Kurucular tarafından her sayfası imzalanmış iki adet dernek tüzüğü,
b) Kurucuların nüfus cüzdan fotokopisi,
c) Dernek kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın fotokopisi,
d) Kurucular arasında yabancı dernek veya dernek ve vakıf dışında kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunması halinde, bu tüzel kişilerin dernek kurucusu olabileceğini gösteren İçişleri Bakanlığınca verilmiş izin belgesi,
e) Kurucular arasında yabancı uyruklular varsa, bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belgelerin fotokopileri,
f) Yazışma ve tebligatı almaya yetkili kişi veya kişilerin adı, soyadı, yerleşim yerlerini ve imzalarını belirten liste. Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler hariç diğer ilçelerdeki dernek kuruluş işlemlerinde istenen belgeler birer arttırılarak verilir.
Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar, ayrıca çocuk derneklerinde kuruluş bildirimine, kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izni eklenir. Mülki idare amirliği tarafından dernek kuruluş bildirimi, gün ve saat belirtilmek suretiyle dernekler birimine havale edilir ve başvuru sahibine kuruluş bildirimi ve eklerinin alındığına dair Alındı Belgesi verilir ve dernek, kütüğe kaydedilir. İlçe dernekler birimi, kuruluş bildirimi ve dernek tüzüğünün ikişer örneğini yedi gün içinde il dernekler müdürlüğüne gönderir.
2 – Yıl Sonu Beyannamesi
Dernekler; bir takvim yılı içerisinde sürdürdükleri tüm faaliyetlerinin sonucu ile yıl içerisindeki gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yılın nisan ayının son gününe kadar mülki idare amirliğine vermekle yükümlüdürler.
Beyannamenin düzenlenmesine ilişkin amir hüküm, dernekler kanunun 19. maddesi ile emredilmiş (Madde 19. — Dernekler, yıl sonu itibarıyla faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl Nisan ayı sonuna kadar mülkî idare amirliğine vermekle yükümlüdürler) olup beyannamenin verilmesine ilişkin esas ve usuller Dernekler Yönetmeliği’nin 83. maddesinde düzenlenmiştir. Madde 83 – Dernek yönetim kurulu başkanları, her takvim yılının ilk dört ayı içinde bir önceki yıla ait Dernek Beyannamelerini, mülki idare amirliğine vermekle yükümlüdürler. İl merkezlerinde ve Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçelerde bulunan dernekler beyannamelerini bir adet, diğer ilçe merkezinde bulunanlar ise iki adet olarak verirler.
Şubeler, mülki idare amirliğine verecekleri beyannamelerin birer örneğini bağlı bulundukları derneğe de vermekle yükümlüdürler.
İlçelerde verilen bu beyannamelerden bir adedi alıkonularak, diğerleri il dernekler müdürlüklerine gönderilir.
Temsilcilikler için ayrıca beyanname verilmez ancak, temsilciliklere ilişkin her türlü bilgiler dernek beyannamesinde gösterilir.
Birlikler, beyannamelerini bu maddede belirtilen esas ve usullere göre vermekle yükümlüdürler.
3- Yerleşim Yeri Değişiklik Bildirimi
Her derneğin faaliyetlerini yürüttüğü bir yerleşim yeri(yasal İkametgâhı) mevcuttur. Dernekler yasal ikametgahlarında yaptıkları değişiklikleri mülki idare amirliğine bildirmek zorundadırlar. Bildirime ilişkin usul ve esaslar Dernekler Yönetmeliğinin 92. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 92 – Dernekler, yerleşim yerlerinde meydana gelen değişiklikleri Yerleşim Yeri Değişiklik Bildirimini, doldurmak suretiyle, değişikliği izleyen otuz gün içinde mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlüdürler. Bu belgeler, Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler hariç diğer ilçelerde bulunan dernekler tarafından iki suret olarak verilir.
4- Dernek Organlarındaki Değişiklik Bildirimi;
Derneklerin organlarında Genel Kurul toplantısı dışında meydana gelen değişiklikler, mülki idare amirliğine bildirilmek zorundadır. Genel Kurul sonucunda meydana gelen değişikliklerin bildirimi ise 6. maddede izahı yapılacak olan Genel Kurul Sonuç bildirimi ile yapılmaktadır. Bildirime ilişkin usul ve esaslar Dernekler Yönetmeliğinin 92. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 92 – Dernekler, Genel Kurul toplantıları dışında dernek organlarında meydana gelen değişiklikleri, Dernek Organlarındaki Değişiklik Bildirimini doldurmak suretiyle, değişikliği izleyen otuz gün içinde mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlüdürler. Bu belgeler, Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler hariç diğer ilçelerde bulunan dernekler tarafından iki suret olarak verilir.
5- Taşınmaz Mal Bildirimi
Dernekler, dernekler kanunun 22. maddesinde belirtilen, “Dernekler genel kurullarının yetki vermesi üzerine yönetim kurulu kararıyla taşınmaz mal satın alabilir veya taşınmaz mallarını satabilirler. Dernekler edindikleri taşınmazları, tapuya tescilinden itibaren bir ay içinde mülkî idare amirliğine bildirmekle yükümlüdürler.” amir hüküm doğrultusunda gayrimenkul satın alıp, mevcut taşınmazlarını da satabilirler.
Ancak, dernekler adlarına kayıtlı gayri menkullerin satışı esnasında herhangi bildirim yapılmamasına rağmen edinilen gayrimenkullerin bildirimi zorunludur. Bildirime ilişkin usul ve esaslar Dernekler Yönetmeliğinin 93. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 93 – Dernekler edindikleri taşınmazları, tapuya tescilinden itibaren otuz gün içinde Taşınmaz Mal Bildirimini doldurmak suretiyle mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlüdürler. Bu form, Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler hariç diğer ilçelerde bulunan dernekler tarafından iki suret olarak verilir.
6- Genel Kurul Sonuç Bildirimi
Dernekler Tüzüklerinde belirtilen süreler dahilinde yaptıkları Olağan veya Olağanüstü Genel Kurullarına ilişkin sonuçları mülki idare amirliğine bildirmek zorundadırlar. Genel Kurullar neticesinde seçilen Yönetim ve denetim Kurulu üyeliklerinin mülki idareye iletilmesini amaçlayan Genel Kurul Sonuç bildirimine ilişkin usul ve esaslar dernekler yönetmeliğinin 17. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 17 – Olağan veya olağanüstü genel kurul toplantılarını izleyen otuz gün içinde, yönetim ve denetim kurulları ile diğer organlara seçilen asıl ve yedek üyeleri içeren Genel Kurul Sonuç Bildirimi ve ekleri yönetim kurulu başkanı tarafından mülki idare amirliğine bildirilir:
a) Divan başkanı, başkan yardımcıları ve yazman tarafından imzalanmış genel kurul toplantı tutanağı örneği,
b) Tüzük değişikliği yapılmışsa, tüzüğün değişen maddelerinin yeni ve eski şekli ile dernek tüzüğünün son şeklinin her sayfası yönetim kurulunca imzalanmış örneği.
Genel kurul sonuç bildirimi ve ekleri, büyük şehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçeler hariç diğer ilçelerde bulunan dernekler tarafından iki suret olarak verilir.
Genel kurul sonuç bildirimleri, dernek yönetim kurulu tarafından yetki verilen bir yönetim kurulu üyesi tarafından da yapılabilir. Bildirimin yapılmamasından yönetim kurulu başkanı sorumludur.
Sandığı bulunan dernekler, sandıklarına ait genel kurul sonuç bildirimi ve eklerini bu maddede belirtilen usulde mülki idare amirliğine bildirirler.
Genel kurul sonuç bildirimi ve eklerinin mevzuata uygunluğu dernekler birimlerince incelenir. Varsa, eksiklerin veya hataların giderilmesi ilgili derneklerden istenir. Eksiklik ve hataların giderilmemesi veya konusu suç teşkil eden fiillerin tespit edilmesi halinde gerekli yasal işlem yapılır.
7- Tüzük Değişikliği Bildirimi
Derneklerin Tüzük değişiklikleri, olağan veya olağanüstü Genel Kurullar neticesinde gerçekleştirilebilir ve yine 4721 sayılı Türk Medeni Kanunun 78. maddesinin 2. fıkrası ve 81. maddesi gereği tüzük değişikliklerinde, genel kurula katılma hakkı bulunan üyelerin 3/2 sinin kabul oyu aranır.
Dernekler, tüzüklerinde yaptıkları değişiklikleri de mülki amirliğe bildirmek mecburiyetindedirler. Tüzük değişikliğine ilişkin bildirimin usul ve esası dernekler yönetmeliğinin 92. maddesinin son fıkrasında düzenlenmiştir. Madde 92 – Dernek tüzüklerinde yapılan değişiklikler de tüzük değişikliğinin yapıldığı genel kurul toplantısını izleyen otuz gün içinde, genel kurul sonuç bildirimi ekinde mülki idare amirliğine bildirilir.
8- Yurtdışından Yardım Alma Bildirimi
Derneklerin yurt dışında yerleşik kişi ve kurumlardan yardım alması mülki amirliğe önceden bildirim yapmaları şartına bağlıdır. Hiçbir dernek mülki amirliğe bildirim yapmadan yurtdışındaki kişi, kurum ve kuruluşlardan ayni ve nakdi yardım alamaz.
Derneklerce yurt dışından yardım almadan önce yapılması gereken bu bildirimin düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar dernekler yönetmeliğinin 18 ve 19. maddeleri ile düzenlenmiştir.
Madde 18 – Dernek veya vakıflar, mülki idare amirliğine önceden bildirimde bulunmak şartıyla yurt dışındaki kişi, kurum ve kuruluşlardan ayni ve nakdi yardım alabilirler. Nakdi yardımların bankalar aracılığıyla alınması ve kullanılmadan önce bildirim şartının yerine getirilmesi zorunludur.
Madde 19 – Yurtdışından yardım alacak olan dernek veya vakıflar Yurtdışından Yardım Alma Bildirimini iki nüsha olarak doldurup mülki idare amirliğine bildirimde bulunurlar.
Bildirimin mülki idare amirliği tarafından onaylı bir örneği ilgili bankaya verilmek üzere başvuru sahibine verilir.
9- Türkiye’de Temsilcilik Açmasına İzin Verilen Yabancı Vakıf, Dernek ve Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşların Vereceği Faaliyet Bildirimi
Dernekler kanunun 5. maddesinin ikinci fıkrasında da belirtildiği üzere Yabancı dernekler, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığının izniyle Türkiye’de faaliyette veya işbirliğinde bulunabilir, temsilcilik veya şube açabilir, dernek veya üst kuruluş kurabilir veya kurulmuş dernek veya üst kuruluşlara katılabilirler.
Yabancı dernekler, bir takvim yılı içerisinde yurtiçinde sürdürdükleri ve harcama ile doğrudan ilişkili faaliyetleri ile ilgili olarak dernek merkezinin bulunduğu il valiliğine Türkiye’de Temsilcilik Açmasına İzin Verilen Yabancı Vakıf, Dernek ve Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşların Vereceği Faaliyet Bildiriminde bulunurlar.
Söz konusu bildirimin düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar Dernekler Yönetmeliğinin 29. Maddesinde düzenlenmiştir. Madde 29 – Ülkemizde faaliyetlerine izin verilen yabancı dernekler, her yıl sonu itibariyle yaptıkları harcama gerektiren faaliyetlerle ilgili yıllık olarak hazırlayacakları Türkiye’de Temsilcilik Açmasına İzin Verilen Yabancı Vakıf, Dernek ve Kar Amacı Gütmeyen Kuruluşların Vereceği Faaliyet Bildirimin iki nüshasını merkezlerinin bulunduğu yerin valiliğine takip eden yılın ilk iki ayı içinde verirler. Bu form ve eklerinin bir nüshası valiliklerce Bakanlığa gönderilir. Türkiye’de doğrudan uluslararası faaliyette bulunmalarına izin verilen yabancı dernekler ise belirtilen nitelikteki formlarını, her yılın ilk iki ayı içinde, eğer faaliyet bir yıldan az süreli ise faaliyet sonunda, Türkçe olarak Bakanlığa verirler.
Ayrıca, bu dernekler Türkiye’deki her türlü faaliyetlerine ilişkin yazılı ve görsel yayınların ikişer nüshasını Bakanlığa gönderirler.
10- Mal Bildirim Beyannamesi
3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun amir hükümleri doğrultusunda, dernek şeklinde teşkilatlanıp yönetilen özel nitelik ve duruma haiz teşekküllerin Yönetim ve Denetim Kurulu üyeleri ile çalışanları ve Bakanlar Kurulunca Kamu Yararına Çalışan Dernek olarak kabul edilen derneklerin Yönetici ve Deneticileri mal bildiriminde bulunmak zorundadırlar. Mal bildirimin düzenlenme şekli ile verileceği merciiler, 15.11.1990 tarih ve 20696 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkındaki Yönetmelik ile düzenlenmiştir.
Madde 3- Aşağıda sayılanlar mal bildiriminde bulunmak zorundadırlar;
c) Türk Hava Kurumunun genel yönetim ve merkez denetleme kurulu üyeleri ile genel merkez teşkilatında ve Türk Kuşu Genel Müdürlüğünde, Türkiye Kızılay Derneğinin merkez kurullarında ve Genel Müdürlük teşkilatında görev alanlar ve bunların şube başkanları,
f) Siyasi parti genel başkanları, vakıfların idare organlarında görev alanlar, kooperatiflerin ve birliklerinin başkanları, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürleri, yeminli mali müşavirler, kamuya yararlı dernek yönetici ve deneticileri,
Birden Fazla Mal Bildirimi
Madde 5 – Kamu görevlilerinden asli görevleri uhdelerinde kalmak kaydıyla ikinci bir görevi yürütenler (yönetim kurulu veya danışma kurulu üyeliği gibi)ya da vekaleten tedvir edenler, sadece asli görevlerinden dolayı tek mal bildiriminde bulunurlar. Kamu görevlisi olmayıp da 3628 sayılı Kanuna göre birden fazla mal bildiriminde bulunması gerekenler, bu mercilerden yalnız birine mal bildiriminde bulunurlar. Ancak, mal bildiriminde bulunulan mercii, diğer kuruma da bilgi vermekle yükümlüdür.
Mal Bildiriminin Verileceği Merciler
Madde 6 – Mal bildiriminin verileceği merciler şunlardır:
m) Türk Hava Kurumunun, Türkiye Kızılay Derneğinin ve kamu yararına sayılan derneklerin genel yönetim ve merkez denetleme kurulu üyeleri için, İçişleri Bakanlığı; bunların şube başkanları için, bulundukları il valilikleri,
Mal Bildiriminin Verilme Zamanı
Madde 9 – Mal bildirimlerinin;
c) Seçimle gelinen görevlerle, seçimin kesinleşme tarihini izleyen iki ay içinde,
d) Yönetim ve denetim kurulları ile komisyon üyeliklerine seçilen veya atananlar için, göreve başlama tarihini izleyen bir ay içinde,
e) Görevi sona erenler ayrılma tarihini izleyen bir ay içinde,
Ek Mal Bildirimi
Madde 10 – 3. maddede sayılan görevlerde bulunanlar, eşleri velayeti altındaki çocukları ve kendilerinin şahsi mal varlıklarında önemli bir değişiklik olduğunda, değişikliği izleyen bir ay içinde yeni edindikleri mal, hak, gelir, alacak ve borçlara münhasır olmak üzere ek mal bildirimi vermek zorundadırlar.
maddede gösterilen mahiyet ve miktardaki malın iktisabı ile hak, alacak veya gelir sağlanması veya borçlanılması, mal varlığında önemli değişiklik sayılır.
Mal Bildiriminin Yenilenmesi
Madde 11 – 3. maddede belirtilen görevlere devam edenler, sonu (0) ve (5) ile biten yıların en geç Şubat ayı sonuna kadar bildirimlerini yenilemek zorundadırlar.
Mal Bildirim Formunun Doldurulması
Madde 12 – (Değişik: 17/1/2000 – 2000/K.)
“Mal Bildirimi Formu” tek nüsha olarak doldurulur ve tarih belirtilmek suretiyle imzalanır.